ಕಾಸೆ ಕುಣಿತ

ಮುನ್ನುಡಿ

ದಕ್ಷಿಣ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಕಾಸೆಕುಣಿತ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಕಲೆಯನ್ನೇ ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದ ಕಡೆ 'ಪುರವಂತಿಕೆ' ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಿದೆ. 'ಹಲಗೆ ಕುಣಿತ', 'ಲಿಂಗದ ಬೀರನ ಕುಣಿತ', 'ಕಟಕಿ' ಹೇಳುವುದು ಇತ್ಯಾದಿ ಅಂಕಿತಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಪರ್ಯಾಯವಾದವು. ಕಾಸೆ ಕುಣಿತಕ್ಕೂ ವೀರಗಾಸೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವ ಕಥೆಯ ಹಿನ್ನಲೆಯೇ ಇದ್ದರೂ ವೇಷಭೂಷಣಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

ವೇಷ ಭೂಷಣ

ಕಲಾವಿದರು ಕೆಂಪು ಕಾಸೆ ಪಂಚೆ, ಕೆಂಪು ಜುಬ್ಬ, ತಲೆಗೆ ಕೆಂಪು ಚೌಕಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿರುತ್ತಾರೆ. ಹಿಂದಲೆಗೆ ಚೌಲಿ, ಬಲಗೈಗೆ ಖಡ್ಗ ಹಾಗೂ ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಎದೆಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಂತೆ ಮಹಾರುದ್ರನ ಪ್ರತಿಮೆ ಇರುವ ಹಲಗೆಯನ್ನು ಧರಿಸಿರುತ್ತಾರೆ. ಮುಖಕ್ಕೆ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣ, ನಡುವಿಗೆ ಹಿತ್ತಾಳೆ ಅಥವಾ ಬೆಳ್ಳಿಯ ಗಗ್ಗರ, ಕಾಲಿಗೆ ಗೆಜ್ಜೆ- ಇವರ ತೊಡುಗೆಗಳು.

ಆಚರಣೆ

ಶಿವರಾತ್ರಿ, ನವರಾತ್ರಿ ಕಾರ್ತಿಕ ಹಬ್ಬ ಹರಿದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮದುವೆ, ದೇವರ ಉತ್ಸವ, ಗೃಹಪ್ರವೇಶ ಮೊದಲಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಆಚರಣೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ತಮಟೆ, ನಗಾರಿ, ತಾರಸಿ, ಪಕ್ಕ ವಾದ್ಯ ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯ ವಿಶೇಷಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಹಿಮ್ಮೇಳ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಯಾವುದಾದರೂ ಹೊಳೆಯ ಬದಿಯಿಂದ ಕಾಸೆ ಕಟ್ಟುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಹಿಮ್ಮೇಳದೊಂದಿಗೆ ಕರೆತರುತ್ತಾರೆ. ಹೊಳೆ ಇಲ್ಲದಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಸಮೀಪದ ಗುಡಿಯಿಂದಲೂ ಕರೆತರಬಹುದು. ಹೀಗೆ ಕರೆದು ತರುವಾಗ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳು ಗಡಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ನೀರು (ಗಂಗಾ) ತರುತ್ತಾರೆ. ಇದಕ್ಕೆ ದೇವರು ತರುವುದು ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಡೆದು ತರುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಮೈಲಿಗೆಯಾಗಬಾರದೆಂದು ಅಗಸನಿಂದ ಮಡಿ ಮಾಡಿದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಹಾಸುತ್ತಾರೆ. ಇದು 'ನಡೆಮಡಿ'. ಈ ಒದ್ದೆ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು 'ಹಡದಿ' ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಬರುವಾಗ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂದೆ ವಾದ್ಯಗಳ ಸಹಿತ ಕಾಸೆಕುಣಿತ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಕುಣಿತ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ನಡುನಡುವೆ 'ಕಟಕಿ' ಅಥವಾ 'ಖಡ್ಗ' ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ, ಈ ಕಟಕಿಗಳು ದಕ್ಷಬ್ರಹ್ಮನ ಸಂಹಾರ, ಸೃಷ್ಠಿ ಲಯಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕಥೆಗಳು, ಹಾಗೂ ಪುಣ್ಯಕಥೆಗಳಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಕಟಕಿ ಹೇಳುತ್ತಿರಬೇಕಾದರೆ ನಡುನಡುವೆ ಅವರಲ್ಲೇ ಒಬ್ಬ 'ಉಳ್ಳತ್' ಎನ್ನುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಕಾಸೆಕುಣಿತದವರು ವೀರಾವೇಷದಿಂದ ಕುಣಿಯುತ್ತಿರುವಾಗ ಅವರ ಕೋಪವನ್ನು ಉಪಶಮನ ಮಾಡಲು ಆಗಾಗ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯನ್ನು ಒಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು 'ಈಡುಗಾಯಿ' ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

ಪ್ರೋ, ಹಿ.ಚಿ.ಬೋರಲಿಂಗಯ್ಯ, ಕರ್ನಾಟಕ ಜನಪದ ಕಲೆಗಳ ಕೋಶ, ಕನ್ನಡ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಹಂಪಿ, ಪುಟ ಸಂಖ್ಯೆ: ೭೩.

v t e ಜನಪದ ಕುಣಿತ ಮತ್ತು ಬಯಲಾಟಗಳು
ಭೂತಾರಾಧನೆ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ಜಾಲಾಟ, ಬೈದ್ಯೆರ್ಲೆ ನೇಮ, ಪಾಣಾರಾಟ, ಭೂತಕೋಲ, ಒತ್ತೆಕೋಲ,
ನಾಗಾರಾಧನೆ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ನಾಗಮಂಡಲ, ಕಾಡ್ಯನಾಟ, ಡಕ್ಕೆ ಬಲಿ, ನಾಗನ ಕೋಲ, ಮೂರ್ಲೆ ಕುಣಿತ, ಬೈಲಬಾಕುಡರ
ನಾಗಾರಾಧನೆ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ಸರ್ಪಕೋಲ
ಶಕ್ತಿ ಆರಾಧನೆ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ಗೋಂದೊಲು ಪೂಜೆ, ಮಾಂಕಾಳಿ ಕುಣಿತ
ಯಕ್ಷಾರಾಧನೆ ಕುಣಿತಗಳು	ಕುದುರೆ ಕೋಲ, ಸಿರಿ ಆರಾಧನೆ, ಸ್ವಾಮಿಕೋಲ
ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ ಕುಣಿತಗಳು	ಯಕ್ಷಗಾನ, ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ, ಸಿರಿ ವೇಷ, ಯಕ್ಷಗಾನ ಬೊಂಬೆಯಾಟ, ತಾಳಮದ್ದಳೆ, ಹೂವಿನ ಕೋಲು ಕುಣಿತ
ಮಾಂತ್ರಿಕ ಕುಣಿತಗಳು	ಆಟಿಕಳಂಜ ಕುಣಿತ, ಸಾವು ಕೋಲ, ಕಾಲೆಕೋಲ, ರಾಹುಗುಳಿಗ ಕೋಲ, ಮರ್ವೆ ಕುಣಿತ, ಕೊರಗತನಿಯೆ, ಬೇಡನ್ ಕುಣಿತ, ಮರ್ದೆ ಕುಣಿತ, ಮಾರೀಕುಣಿತ
ಪ್ರಾಣಿ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ಪಿಲಿಪಂಜಿ ಕುಣಿತ, ಬಸವ ಕುಣಿತ, ಪಿಲಿವೇಷ ಕುಣಿತ, ಪಿಲಿಕೋಲ ಕುಣಿತ, ಸಿಂಹ ಕುಣಿತ, ಕರಡಿ ಕುಣಿತ, ಮಂಗನ ಕುಣಿತ
ನಾಥಪಂಥ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತ	ಸೋಣದ ಜೋಗಿ ಕುಣಿತ, ಜೋಗಿ ಪುರುಷ ಕುಣಿತ, ಕಾವೇರಿ ಪುರುಷ ಕುಣಿತ, ಮಾಯಿದ ಪುರುಷರ ಕುಣಿತ, ಸಿದ್ಧವೇಷ ಕುಣಿತ, ಪುರುಷರ ಕುಣಿತ, ಬಾಲೆಸಾಂತು ಕುಣಿತ
ಕುಟುಂಬ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತ	ಮಾದಿರ ಕುಣಿತ, ಚೆನ್ನು ಕುಣಿತ, ಕನ್ಯಾಪು ಕುಣಿತ, ಕೀಲು ಕುದುರೆ ಕುಣಿತ, ಕೋಲಾಟ ನಲಿಕೆ
ವಾದ್ಯ ಪ್ರಧಾನ ಕುಣಿತಗಳು	ಡೊಳ್ಳು ಕುಣಿತ, ಡೋಲು ಕುಣಿತ, ಚುಣ್ಣ ಕುಣಿತ, ತೆಂಬರೆ ಕುಣಿತ, ದುಡಿ ಕುಣಿತ, ಗುಮಟೆ ಕುಣಿತ, ದಫ್ ಕುಣಿತ
ಕೃಷಿ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ಸುಗ್ಗಿ ಕುಣಿತ,
ಆರಾಧನಾ ಸಂಬಂಧಿ ಕುಣಿತಗಳು	ರಂಗದ ಕುಣಿತ
ಜಾನಪದ ಸಾಹಿತ್ಯ	‎ಕರ್ನಾಟಕ ಜನಪದ ನೃತ್ಯ ಜಾನಪದ ಕಾವ್ಯ