ಹೋಮಿ ಜಹಂಗೀರ್ ಭಾಬಾ

ಹೋಮಿ ಜಹಂಗೀರ್ ಭಾಭಾ
ಜನನ	ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೩೦, ೧೯೦೯ ಮುಂಬಯಿ
ಮರಣ	ಜನವರಿ ೨೪, ೧೯೬೬
ವಾಸ	ಭಾರತ
ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ	ಭಾರತೀಯ
ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರಗಳು	ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ
ಸಂಸ್ಥೆಗಳು	ಕ್ಯಾವೆಂಡಿಶ್ ಪ್ರಯೋಗಶಾಲೆ ಟಾಟ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರೀಸರ್ಚ್ ಭಾರತೀಯ ಅಣುಶಕ್ತಿ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ
ಅಭ್ಯಸಿಸಿದ ಸಂಸ್ಥೆ	ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ
ಡಾಕ್ಟರೆಟ್ ಸಲಹೆಗಾರರು	ಪಾಲ್ ಡಿರಾಕ್

ಹೋಮಿ ಜಹಂಗೀರ್ ಭಾಭಾ (ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೩೦ ೧೯೦೯ – ಜನವರಿ ೨೪ ೧೯೬೬) ಫಾರ್ಸಿ ಮೂಲದ ಭಾರತೀಯ ಭೌತವಿಜ್ಞಾನಿ. ಇವರು ಭಾರತದ ಅಣುಶಕ್ತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಸ್ಥಾಪನೆ ಹಾಗು ಬೆಳವಣಗೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದರು. ಇವರು ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಟಾಟಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರಿಸರ್ಚ್ ನಲ್ಲಿ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದರು. ಇವರನ್ನು "ಭಾರತೀಯ ಪರಮಾಣು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ತಂದೆ" ಎಂದು ಆಡುಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾಭಾರವರು, ಅಟೋಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಎಸ್ಟಾಬ್ಲಿಷ್ಮೆಂಟ್, ಟ್ರೊಂಬೆ (ಎಇಇಟಿ)ಯ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿದ್ದರು. ಇದೀಗ ಅವರ ಗೌರವಾರ್ಥ ಅದನ್ನು ಭಾಭಾ ಆಟೋಮಿಕ್ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಟಿ,ಐ,ಫ಼್,ರ್ ಮತ್ತು ಎ.ಇ.ಇ.ಟಿ ಭಾರತೀಯ ಪರಮಾಣು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಮೂಲಾಧಾರವಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಭಾಭಾರವರು ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ, ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ

ಹೋಮಿ ಜಹಾಂಗೀರ್ ಭಾಭಾರವರು, ಶ್ರೀಮಂತ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ೧೯೦೯ ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೩೦ ರಂದು ಜನಿಸಿದರು, ಈ ಮೂಲಕ ಅವರು ಉದ್ಯಮಿಗಳು ದಿನ್ಶಾ ಮನೆಕ್ಜಿ ಪೆಟಿಟ್ ಮತ್ತು ಡೊರಾಬ್ಜಿ ಟಾಟಾಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದವರು. ಅವರ ತಂದೆ ಜಹಾಂಗೀರ್ ಹೋಮುಸ್ಜಿ ಭಾಭಾ, ಒಬ್ಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪಾರ್ಸಿ ವಕೀಲರು ಮತ್ತು ಅವರ ತಾಯಿ ಮೆಹರೆನ್. ಬಾಂಬೆಯ ಕ್ಯಾಥೆಡ್ರಲ್ ಮತ್ತು ಜಾನ್ ಕಾನನ್ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಅವರು ತಮ್ಮ ಆರಂಭಿಕ ಅಧ್ಯಯನಗೈದರು, ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ೧೫ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಹಿರಿಯ ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ಪರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಗೌರವಗಳೊಂದಿಗೆ ಹಾದುಹೋದ ನಂತರ, ಎಲ್ಫಿನ್ಸ್ಟೋನ್ ಕಾಲೇಜಿ ಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ನಂತರ ಅವರು ೧೯೨೭ ರಲ್ಲಿ ರಾಯಲ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಸೈನ್ಸ್ ನ ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಸೈಯನ್ಸ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ನಿಂದ ಮೆಕಾನಿಕಲ್ ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ನಲ್ಲಿ ಪದವಿ ಪಡೆದು, ಭಾರತಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗಲು ಭಾಭಾಗೆ ಯೋಜನೆ ಹಾಕಿದ ಅವರ ತಂದೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪ ಡೊರಬ್ ಟಾಟಾ ಅವರ ಒತ್ತಾಯದಿಂದಾಗಿ, ಅವರು ಟಾಟಾ ಸ್ಟೀಲ್ ಮಿಲ್ಸ್ ಜಮ್ಶೆಡ್ಪುರನಲ್ಲಿ ಲೋಹವಿಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ ಸೇರುತ್ತಾರೆ.

ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನೆ

ಭಾಭಾ ಅವರ ತಂದೆ ತನ್ನ ಮಗನ ಸಂಕಟವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡು ಗಣಿತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಅಧ್ಯಯನಗಳಿಗೆ ಹಣಕಾಸು ನೀಡಲು, ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು. ಭಾಬಾ ಅವರು ಜೂನ್ ೧೯೩೦ ರಲ್ಲಿ ಟ್ರಿಪೊಸ್ ಪರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ಅವರು ತನ್ನ ಮೆಕ್ಯಾನಿಕಲ್ ಸೈನ್ಸಸ್ ಟ್ರೈಪಸ್ ಪರೀಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಎಸೆಸ್ವಿಯಾದರು. ಆನಂತರ, ಮ್ಯಾಥಮ್ಯಾಟಿಕ್ಸ್ ಟ್ರೈಪೊಸ್ ಅನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲು ಪಾಲ್ ಡಿರಾಕ್ ಅವರ ಗಣಿತಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಅವರು ಉತ್ಕೃಷ್ಟರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಕಡೆಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವಾಗ ಕ್ಯಾವೆಂಡಿಷ್ ಪ್ರಯೋಗಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಪ್ರಯೋಗಾಲಯವು ಹಲವಾರು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಪ್ರಗತಿಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಜೇಮ್ಸ್ ಚಾಡ್ವಿಕ್ ನ್ಯೂಟ್ರಾನ್, ಜಾನ್ ಕಾಕ್ಕ್ರಾಫ್ಟ್ ಮತ್ತು ಅರ್ನೆಸ್ಟ್ ವಾಲ್ಟನ್ ಲಿಥಿಯಮ್ ಅನ್ನು ಉನ್ನತ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರೋಟಾನ್ ಗಳೊಂದಿಗೆ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪ್ಯಾಟ್ರಿಕ್ ಬ್ಲ್ಯಾಕೆಟ್ ಮತ್ತು ಗೈಸೆಪೆ ಒಕ್ಚಿಯಲಿನಿ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ಜೋಡಿಗಳ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಗಾಮಾ ವಿಕಿರಣದಿಂದ ತುಂತುರುಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಕ್ಲೌಡ್ ಚೇಂಬರ್ಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು. ೧೯೩೧-೧೯೩೨ರ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾಗೆ ಎಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ನಲ್ಲಿ ಸಲೋಮಾನ್ಸ್ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡಲಾಯಿತು. ೧೯೩೨ರಲ್ಲಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಗಣಿತ ಟ್ರಿಪೊಸ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ ಪಡೆದರು ಮತ್ತು ಗಣಿತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ರೌಸ್ ಬಾಲ್ ಪ್ರಯಾಣ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರವು ಮಹಾನ್ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ ಮತ್ತು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಅದು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ಉದಯೋನ್ಮುಖ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿತ್ತು, ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿರುದ್ಧ, ವಿರೋಧವು ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿತು ಏಕೆಂದರೆ ಪ್ರಯೋಗಗಳ ಮೂಲಕ ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿದ್ಯಮಾನವನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳ ಕಡೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿತ್ತು. ಭಾರಿ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ವಿಕಿರಣವನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ ಕಣಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿ ಭಾಭಾ ಅವರ ಜೀವಿತಾವಧಿಯ ಭಾವೋದ್ರೇಕವಾಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಎಡ್ಜ್ (ತುದಿ) ಸಂಶೋಧನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯೋಗಗಳು ಭಾರತೀಯ ಭೌತವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಪಿಯಾರಾ ಸಿಂಗ್ ಗಿಲ್ ಬದಲಾಯಿಸಿದವು.

ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ

ಜನವರಿ ೧೯೩೩ ರಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾರವರು ತಮ್ಮ ಮೊದಲ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಲೇಖನ "ಅಬ್ಸರ್ಪ್ಶನ್ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ವಿಕಿರಣ" ವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ನಂತರ, ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪಡೆದರು. ಪ್ರಕಟಣೆಯಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ಶವರ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು. ೧೯೩೪ ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಐಸಾಕ್ ನ್ಯೂಟನ್ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿವೇತನಕ್ಕೆ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ಅದು ಮುಂದಿನ ಮೂರು ವರ್ಷಗಳ ವರೆಗೆ ನಡೆಯಿತು. ನಂತರದ ವರ್ಷ, ಅವರು ರಾಲ್ಫ್ ಹೆಚ್ ಫೌಲರ್ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಅಧ್ಯಯನಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು. ಅವರ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಜಿವನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಸಮಯವನ್ನು ಮತ್ತು ಕೋಪನ್ ಹ್ಯಾಗನ್ ನಲ್ಲಿ ನೀಲ್ಸ್ ಬೋರ್ ಅವರ ಸಮಯವನ್ನು ಅವರು ವಿಭಜಿಸಿದರು. ೧೯೩೫ ರಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾ ಪ್ರೊಸೀಡಿಂಗ್ಸ್ ಆಫ್ ದಿ ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿ, ಸರಣಿ ಎ ನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಲೇಖನವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಇದರಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್-ಪೊಸಿಟ್ರಾನ್ ಸ್ಕ್ಯಾಟರಿಂಗ್ ನ ಕ್ರಾಸ್ ವಿಭಾಗವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲು ಅವರು ಮೊದಲ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರವನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ನಂತರ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್-ಪಾಸಿಟ್ರಾನ್ ಸ್ಕ್ಯಾಟರಿಂಗ್ ಅನ್ನು, ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿನ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಗಳ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ. ಭಾಭಾ ಸ್ಕ್ಯಾಟರಿಂಗ್ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು.

೧೯೩೬ ರಲ್ಲಿ, ವಾಲ್ಟರ್ ಹೀಟ್ಲರ್ನೊಂದಿಗೆ, ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಪ್ರೊಸೀಡಿಂಗ್ಸ್, ಸರಣಿ ಎ ನಲ್ಲಿ "ದಿ ಪ್ಯಾಸೇಜ್ ಆಫ್ ಫಾಸ್ಟ್ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ಸ್ ಮತ್ತು ಥಿಯರಿ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಷೋಯರ್ಸ್" ಎಂಬ ಲೇಖನವನ್ನು ಅವರು ತಮ್ಮ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಹೇಗೆ ವಿವರಿಸಲು ಬಳಸಿದರು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶದಿಂದ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ನೆಲದ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಕಣಗಳನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಲು ಮೇಲಿನ ವಾಯುಮಂಡಲದೊಂದಿಗೆ ಸಂವಹನ ನಡೆಸುತ್ತವೆ. ಭಾಭಾ ಮತ್ತು ಹೀಟ್ಲರ್ ನಂತರ ವಿಭಿನ್ನ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ದೀಕ್ಷಾ ಶಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ವಿವಿಧ ಎತ್ತರಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾಸ್ಕೇಡ್ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿನ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಗಳ ಸಂಖ್ಯಾತ್ಮಕ ಅಂದಾಜುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಬ್ರೂನೋ ರೊಸ್ಸಿ ಮತ್ತು ಪಿಯರೆ ವಿಕ್ಟರ್ ಆಗ್ರಿಂದ ಮಾಡಿದ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣದ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಅವಲೋಕನಗಳೊಂದಿಗೆ ಈ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರಗಳು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿವೆ. ನಂತರದಲ್ಲಿ ಭಾಭಾರವರ, ಅಂತಹ ಕಣಗಳ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳ ಅವಲೋಕನಗಳು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಐನ್‍ಸ್ಟೈನ್ ಸಾಪೇಕ್ಷತಾ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ನೇರ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಪರಿಶೀಲನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತವೆ, ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿತು. ೧೯೩೭ ರಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾಗೆ ೧೮೫೧ ರ ಪ್ರದರ್ಶನದ ಹಿರಿಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿವೆತನವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ಇದು ೧೯೩೯ ರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವ ಸಮರ II ರವರೆಗೆ ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಲು ಅವರಿಗೆ ನೆರವಾಯಿತು.

ಭಾರತಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗು

ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೩೯ ರಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾರವರು ವಿಶ್ವ ಸಮರ II ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ರಜಾದಿನಕ್ಕಾಗಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿದ್ದರು, ಮತ್ತು ಅವರು ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಬಾರದೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಇಂಡಿಯನ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಸೈನ್ಸ್ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಇಲಾಖೆಯ ರೀಡರ್ ಆಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು, ಅವರು ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು, ನಂತರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಸಿ. ವಿ. ರಾಮನ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದರು. ಅವರು ಸರ್ ಡೊರಬ್ ಟಾಟಾ ಟ್ರಸ್ಟ್ನಿಂದ ವಿಶೇಷ ಸಂಶೋಧನಾ ಅನುದಾನ ಪಡೆದರು, ಇವರು ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ನಲ್ಲಿ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ರಿಸರ್ಚ್ ಯುನಿಟ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಭಾಭಾ ಅವರು ಹರಿಶ್-ಚಂದ್ರ ಸೇರಿದಂತೆ ಕೆಲವು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ತಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದರು. ನಂತರ, ಮಾರ್ಚ್ ೨೦, ೧೯೪೧ ರಂದು, ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ಜೆ. ರ್. ಡಿ. ಟಾಟಾ ಅವರ ಸಹಾಯದಿಂದ ಅವರು ಮುಂಬೈಯ ಟಾಟಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದರು.

ವೃತ್ತಿಜೀವನ

ಬ್ರಿಟನ್ನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ವೃತ್ತಿಜೀವನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಭಾಭಾ ಅವರು ೧೯೩೯ ರ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ನಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವ ಸಮರ II ರ ಆರಂಭದ ಮೊದಲು ತನ್ನ ವಾರ್ಷಿಕ ವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು. ಯುದ್ಧವು, ಅವರನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರು, ನೊಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ವಿಜೇತ ಸಿ.ವಿ. ರಾಮನ್. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದ ಹಿರಿಯ ಮುಖಂಡರನ್ನು ಮನವರಿಕೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಭಾಭಾ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಹಿಸಿದರು, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರು ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯ ಪರಮಾಣು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದರು. ಈ ದೃಷ್ಟಿಗೋಚರ ಭಾಗವಾಗಿ, ಭಾಭಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ರಿಸರ್ಚ್ ಯುನಿಟ್ ಅನ್ನು ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು, ಬಿಂದು ಕಣಗಳ ಚಲನೆಯ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಮೇಲೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು, ಆದರೆ ೧೯೪೪ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಪರಮಾಣು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸಿತು. ೧೯೪೫ ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಮುಂಬೈಯ ಟಾಟಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಕಮಿಷನ್ ನ ಮೊದಲ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ನೇಮಕ ಗೊಂಡರು. ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ, ನೆಹರು ಅವರು ಭಾಭಾ ಅವರನ್ನು ಅಣ್ವಸ್ತ್ರ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ನೇಮಕ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಪರಮಾಣು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಭಾಭಾಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ೧೯೫೦ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಭಾಭಾ ಅವರು ಐಎಇಎ ಸಮಾವೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೫೫ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಿಜರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ ನ ಜಿನೀವಾದಲ್ಲಿ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಯ ಶಾಂತಿಯುತ ಬಳಕೆಗಳ ಕುರಿತು ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಅಧಿವೇಶನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಪರಮಾಣು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ತಮ್ಮ ಲಾಬಿ ಮಾಡುವಿಕೆಯನ್ನು ತೀವ್ರಗೊಳಿಸಿದರು. ಸಿನೋ-ಇಂಡೋ ಯುದ್ಧದ ಬಳಿಕ ಭಾಭಾ ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಪರಮಾಣು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳಲಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಭಾಭಾ ಚದುರುವಿಕೆಯೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ಗಳಿಂದ ಪೊಸಿಟ್ರಾನ್ಗಳನ್ನು ಹರಡುವ ಸಂಭವನೀಯತೆಗಾಗಿ ಸರಿಯಾದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರ ಭಾಭಾ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆದರು. ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆ ಕಾಂಪ್ಟನ್ ಸ್ಕ್ಯಾಟರಿಂಗ್, ಆರ್-ಪ್ರೊಸೆಸರ್, ಮತ್ತು ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಗತಿಯ ಕುರಿತು ಅವರ ಕೆಲಸವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಅವರಿಗೆ ೧೯೫೪ ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಪದ್ಮಭೂಷಣ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡಿತು. ನಂತರ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ನ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಲಹಾ ಸಮಿತಿಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವಿಕ್ರಮ್ ಸಾರಾಭಾಯಿಗೆ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮಿತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದರು. ಜನವರಿ ೧೯೬೬ ರಲ್ಲಿ, ಭಾಭಾ ಮಾಂಟ್ ಬ್ಲಾಂಕ್ ಬಳಿ ನಡೆದ ವಿಮಾನ ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಮರಣಹೊಂದಿದರು, ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದ ವಿಯೆನ್ನಾಗೆ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಏಜೆನ್ಸಿಯ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಲಹಾ ಸಮಿತಿಯ ಸಭೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಈ ಅಪಘಾತ ವಾಯಿತು.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ

ಹೋಮಿ ಜಹಾಂಗೀರ್ ಭಾಭಾ ಅವರು ಇಂಡಿಯಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಸೈನ್ಸ್ನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು, ಉನ್ನತ ಶಕ್ತಿ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಜ್ಞಾನದ ಇತರ ಗಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮೂಲ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಅಗತ್ಯವಾದ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಯಾವುದೇ ಸಂಸ್ಥೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಇದು ೧೯೪೪ರ ಮಾರ್ಚ್ ನಲ್ಲಿ ಸರ್ ಡೋರ್ಬ್ಜಿ ಟಾಟಾ ಟ್ರಸ್ಟ್ 'ಮೂಲಭೂತ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರವಾದ ಸಂಶೋಧನಾ ಶಾಲೆಯನ್ನು' ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಕಳುಹಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು. ತಮ್ಮ ಪ್ರಸ್ತಾಪದಲ್ಲಿ ಅವರು ಹೀಗೆ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ:

"ಭಾರತದ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ದೈಹಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಎರಡೂ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಭೂತ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ದೊಡ್ಡ ಶಾಲಾ ಸಂಶೋಧನೆ ಇದೆ. ಅದು ಸೂಕ್ತವಾದ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿದರೆ ಅವರು ಮಾಡುತ್ತಿರುವಂತೆಯೇ ಒಳ್ಳೆಯ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿಲ್ಲವಾದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತದ ಎಲ್ಲ ಸಮರ್ಥ ಉದ್ಯೋಗಿಗಳನ್ನು ಹರಡಿದ್ದಾರೆ. ಮೂಲಭೂತ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಶ್ರದ್ಧಾಭಿಪ್ರಾಯದ ಸಂಶೋಧನಾ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಭಾರತದ ಆಸಕ್ತಿಗೆ ಇದು ಕಾರಣವಾಗಿದೆ, ಅಂತಹ ಶಾಲೆಗಳು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಕಡಿಮೆ ಮುಂದುವರಿದ ಶಾಖೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ತಕ್ಷಣದ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಅನ್ವಯಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಲ್ಲೂ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅನ್ವಯಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಇಂದು ನಿರಾಶಾದಾಯಕ ಅಥವಾ ಅತಿ ಕೆಳಮಟ್ಟದ ಗುಣಮಟ್ಟದ್ದಾಗಿದ್ದರೆ, ಸೂಕ್ತವಾದ ಉತ್ತಮ ಸಂಶೋಧನಾ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಿಂದಾಗಿ ಉತ್ತಮ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಸಲಹಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ನಿರ್ದೇಶನ ಮಂಡಳಿಗಳ ಮೇಲೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವುದು ... ಇದಲ್ಲದೆ, ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಗೆ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಅನ್ವಯಿಸಿದಾಗ ಒಂದೆರಡು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈಗ ದಶಕಗಳವರೆಗೆ, ಭಾರತ ತನ್ನ ತಜ್ಞರಿಗೆ ವಿದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಇತರ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯೊಂದಿಗೆ ಪರಿಚಯವಿರುವ ಯಾರಾದರೂ ನಾನು ಅಂತಹ ಶಾಲೆಗೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುತ್ತಾರೆಂದು ನಾನು ಯೋಚಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಸಂಶೋಧನೆ ಮತ್ತು ಮುಂದುವರಿದ ಬೋಧನೆಯ ವಿಷಯಗಳು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರವಾಗಿದ್ದು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೂಲಭೂತ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಮೇಲೆ ಮತ್ತು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಶೇಷ ಉಲ್ಲೇಖ, ಮತ್ತು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಸಂಶೋಧನೆ. ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸಲು ಅದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಅಪೇಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಏಕೆಂದರೆ ಇಬ್ಬರೂ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕವಾಗಿ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ.

ಸರ್ ಡೊರಬ್ಜಿ ಜಮ್ಸೆಟ್ಜಿ ಟ್ರಸ್ಟಿಗಳು. ೧೯೪೪ ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ನಲ್ಲಿ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಭಾಭಾ ಅವರ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸಿನ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಟಾಟಾ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಸ್ವೀಕರಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿತು. ಮುಂಬಯಿ ಸರ್ಕಾರವು ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ಸ್ಥಳವಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾಗಿದ್ದು, ಮುಂಬಯಿ ಸರ್ಕಾರವು ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಜಂಟಿ ಸ್ಥಾಪಕರಾಗುವ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ತೋರಿಸಿತು. ಟಾಟಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಅನ್ನು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ ೫೪೦ ಚದರ ಮೀಟರ್ಗಳಷ್ಟು ಬಾಡಿಗೆ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ೧೯೪೫ ರಲ್ಲಿ ಉದ್ಘಾಟಿಸಲಾಯಿತು. ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ ರಾಯಲ್ ಯಾಚ್ ಕ್ಲಬ್ ನ್ನು ಹಳೆಯ ಕಟ್ಟಡಗಳಿಗೆ ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕಾಗಿ ತಾಂತ್ರಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಟಿ.ಐ.ಫ಼್.ರ್ ಒಳಗೆ ಕೈಗೊಳ್ಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಭಾಭಾ ಅವರು ಅರಿತುಕೊಂಡಾಗ, ಹೊಸ ಉದ್ದೇಶಿತ ಪ್ರಯೋಗಾಲಯವನ್ನು ಈ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮೀಸಲಿಡಬೇಕೆಂದು ಅವರು ಸೂಚಿಸಿದರು. ಈ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ, ೧೨೦೦ ಎಕರೆ ಭೂಮಿ ಮುಂಬೈ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಟ್ರಾಮ್ಬೇನಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಹೀಗೆ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಎಸ್ಟಾಬ್ಲಿಷ್ಮೆಂಟ್ ಟ್ರೊಂಬೆ (ಎಇಇಟಿ) ೧೯೫೪ ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಅದೇ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಇಲಾಖೆ (ಡಿಎಇ) ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಅವರು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೫೫ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಿಜರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ ಜಿನೀವಾದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಗಳ ಯುನೈಟೆಡ್ ನೇಷನ್ಸ್ ಸಮಾವೇಶದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ೧೯೫೮ ರಲ್ಲಿ ಅಮೆರಿಕನ್ ಅಕಾಡೆಮಿ ಆಫ್ ಆರ್ಟ್ಸ್ ಅಂಡ್ ಸೈನ್ಸ್ ವಿದೇಶಿ ಗೌರವ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು.

ಭಾರತದ ಮೂರು ಹಂತದ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಹಿಂದೆ ದೃಷ್ಟಿ

ಭಾಭಾ ರವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಗಳ ತಂದೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ದೇಶದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಯುರೇನಿಯಂ ಅದಿರು ನಿಕ್ಶೆಪಗಳಿಗಿಂತ ದೇಶದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಥೋರಿಯಂ ಅದಿರು ನಿಕ್ಶೆಪಗಳಿಂದ ವಿದ್ಯುತ್ ಹೊರತೆಗೆಯುವುದರ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವ ಒಂದು ತಂತ್ರವನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ನಿರ್ಧರ ಆತನಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಈ ಥೋರಿಯಂ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರವು, ಪ್ರಪಂಚದ ಇತರ ದೇಶಗಳಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಈ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಭಾಭಾ ರವರು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ ವಿಧಾನವು, ಭಾರತದ ಮೂರು ಹಂತದ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಎಂದು ಹೆಸರಾಗಿದೆ.

ಭಾಭಾ ರವರ ಮೂರು ಹಂತದ ವಿಧಾನವನ್ನು ಕೆಳಕಂಡಂತೆ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಥೋರಿಯಂ ನ ಒಟ್ಟು ನಿಕ್ಷೇಪಗಳು ೫೦೦೦೦೦ ಟನ್ನುಗಳಷ್ಟು ಸುಲಭವಾಗಿ ಹೊರತೆಗೆಯಬಹುದಾದ ರೂಪದಲ್ಲಿವೆ, ಅಲ್ಲದೆ ಯುರೇನಿಯಂ ನ ಸಂಸ್ಕರಣೆ ಮೀಸಲು ಖರ್ಚುಗಳ ಪೈಕಿ, ಹತ್ತನೇ ಭಾಗಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆಯಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಗುರಿ, ಯುರೇನಿಯಂ ಬದಲಿಗೆ ಥೋರಿಯಂ ನಲ್ಲಿ, ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಬೇಗ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿರಬೇಕು ... ನೈಸರ್ಗಿಕ ಯುರೇನಿಯಂ ಆಧಾರಿತ ಮೊದಲ ಹಂತದ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಪ್ರೋಗ್ರಾಮ್ ... ಮೊದಲ ಹಂತದ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರಗಳಿಂದ ಉತ್ಪಾದಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪ್ಲುಟೋನಿಯಂ ಅನ್ನು ವಿದ್ಯುತ್ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಲು ಮತ್ತು ಥೋರಿಯಮ್ ಅನ್ನು ಯು-೨೩೩ ಆಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲು ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಿದ ಎರಡನೆಯ ಹಂತದ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಬಹುದು, ಅಥವಾ ಬ್ರೀಡರ್ ಲಾಭದೊಂದಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ಲುಟೋನಿಯಮ್ಗೆ ಯುರೇನಿಯಂ ಅನ್ನು ಪರಿವರ್ತಿಸಬಹುದು. ... ಎರಡನೆಯ ಹಂತದ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ಮೂರನೆಯ ಹಂತದ ಬ್ರೀಡರ್ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರಗಳಿಗೆ ಮಧ್ಯಂತರ ಹಂತವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನವು ಯು-೨೩೮ ಅನ್ನು, ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಯು-೨೩೩ ಅನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ.

ಪರಂಪರೆ

ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ, ಮುಂಬೈಯಲ್ಲಿನ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿ ಎಸ್ಟಾಬ್ಲಿಷ್ಮೆಂಟ್ ಅನ್ನು ಅವರ ಗೌರವಾರ್ಥ ಭಾಭಾ ಆಟೋಮಿಕ್ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು.

ಒಬ್ಬ ಸಮರ್ಥ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಾಹಕರಾಗಿರುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ಭಾಭಾ ಒಬ್ಬ ವರ್ಣಚಿತ್ರಕಾರ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ಒಪೆರಾ ಉತ್ಸಾಹಿಯಾಗಿದ್ದು, ಹವ್ಯಾಸಿ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿದ್ದನು. ಭಾರತವು ಹೊಂದಿದ್ದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖವಾದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್, ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವಿಜ್ಞಾನ, ರೇಡಿಯೋ ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಜೀವವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸಿದರು.

ಭಾರತದ ಊಟಿಯ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ರೇಡಿಯೋ ಟೆಲಿಸ್ಕೋಪ್ ಅವರ ಉಪಕ್ರಮವಾಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಇದು ೧೯೭೦ ರಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತವವಾಯಿತು. ಹೋಮಿ ಭಾಭಾ ಫೆಲೋಶಿಪ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ೧೯೬೭ ರಿಂದ ಹೋಮಿ ಭಾಭಾ ಫೆಲೋಶಿಪ್ಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದೆ. ಅವರ ಹೆಸರುಗಳಲ್ಲಿ ಇತರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹೋಮಿ ಭಾಭಾ ನ್ಯಾಶನಲ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್, ಇಂಡಿಯನ್ ಡೀಮೆಡ್ ಯೂನಿವರ್ಸಿಟಿ ಮತ್ತು ಹೋಮಿ ಭಾಭಾ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಸೈನ್ಸ್ ಎಜುಕೇಶನ್, ಮುಂಬಯಿ.

ಭಾಭಾ ಅವರ ಮರಣದಲ್ಲಿ, ಮಲಬಾರ್ ಬೆಟ್ಟದ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಬಂಗಲೆ, ಅವರ ಜೀವನದ ಬಹುಪಾಲು ಬಳಸಿದ ಅವರ ಎಸ್ಟೇಟ್ ಅನ್ನು ಅವರ ಸಹೋದರ ಜಮ್ಶೆಡ್ ಭಾಭಾ ಅವರು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಪೋಷಕರಾದ ಜಮ್ಶೆಡ್, ಬಂಗಲೆ ಮತ್ತು ಅದರ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ೨೦೧೭ ರಲ್ಲಿ ೩೭೨ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗಳಿಗೆ ಹರಾಜು ಮಾಡಿದರು. ಇದು ಕೇಂದ್ರದ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಹಣವನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿತ್ತು. ಹೋಮಿ ಭಾಭಾರಿಗೆ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಕೆಲವು ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಗೋಡೆರೆಜ್ ಕುಟುಂಬದ ಮಾಲೀಕರಾದ ಸ್ಮಿತಾ -ಕೃಷ್ಣ ಗೋದ್ರೆಜ್ನಿಂದ ೨೦೧೬ ರ ಜೂನ್ ನಲ್ಲಿ ಈ ಬಂಗಲೆಯು ನೆಲಸಮವಾಯಿತು.