ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕುಬಟೂರು

ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ
ಹಿಂದೂ ದೇವಸ್ಥಾನ
ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ,ಕುಬಟೂರು,ಶಿವಮೊಗ್ಗ
ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕರ್ನಾಟಕ, ಭಾರತ
Coordinates: 14.5648100°N 75.1523400°E / 14.5648100; 75.1523400
Country	ಭಾರತ
State	ಕರ್ನಾಟಕ
District	ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆ
Languages
• Official	ಕನ್ನಡ
Time zone	UTC+5:30 (IST)

ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಆನವಟ್ಟಿಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿರುವ ಕುಬಟೂರು ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿದೆ (ಕುಬತ್ತೂರು ಅಥವಾ ಕುಪ್ಪತ್ತೂರು ಎಂದು ಸಹ ಉಚ್ಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಚೀನ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಕುಂತಲನಗರ ಅಥವಾ ಕೋಟಿಪುರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ). ಕ್ರಿ.ಶ.೧೧೦೦ ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜ ವಿನಯಾದಿತ್ಯನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಹೊಯ್ಸಳ ಆಡಳಿತ ಕುಟುಂಬವು ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಜ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ ೬ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಶಾಹಿ, ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಬಲ ಸಾಮಂತರಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ "ಚಾಲುಕ್ಯವೇ" ಆಗಿದೆ. ಕಲಾ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಆಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ ದೇವಾಲಯದ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಶೈಲಿಯನ್ನು "ನಂತರ ಚಾಲುಕ್ಯ, ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯಲ್ಲದ, ವರ್ಣಪಟಲದ ದೂರದ ಅಂತ್ಯ" ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬಳಪದ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಕಟ್ಟಲಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣೆಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.

ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆ

ದೇವಾಲಯವು ಪೂರ್ವ-ಪಶ್ಚಿಮ ದಿಕ್ಕಿನೊಂದಿಗೆ ಒಂದೇ ಚೌಕಾಕಾರದ ಗುಡಿಯನ್ನು ( ಗರ್ಭಗೃಹ ) ಹೊಂದಿದೆ, ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು (ಕೋಶ ಅಥವಾ ವಿಮಾನ) ಮುಖ್ಯ ದೊಡ್ಡ ತೆರೆದ ಸಭಾಂಗಣಕ್ಕೆ (ಮುಖಮಂಟಪ) ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಒಂದು ಮುಖಮಂಟಪವು ಚದರ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಐದು ಬದಿಗಳಿಂದ ಪ್ರವೇಶಿಸಬಹುದು; ಎರಡು ಪಾರ್ಶ್ವ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ, ದಕ್ಷಿಣ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದು ಬದಿಗಳಿವೆ. ದೇಗುಲ ಮತ್ತು ಮಂಟಪದ ಗೋಡೆಗಳು ಐದು ಅಚ್ಚುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ತಳದಲ್ಲಿ ( ಆದಿಸ್ಥಾನ ) ನಿಂತಿವೆ. ಗರ್ಭಗೃಹದ ಮೇಲಿನ ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸವು ನಾಲ್ಕು ಹಂತಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ( ಚತುಸ್ತಲ ಅರ್ಪಿತ ). ಇದು "ಹೆಲ್ಮೆಟ್" ( ಅಮಲಕಾ ) ನಂತೆ ಕಾಣುವ ದೊಡ್ಡ ಗುಮ್ಮಟ ಛಾವಣಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಆಕಾರವು ದೇವಾಲಯದ ಆಕಾರವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ (ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಚೌಕ). "ಹೆಲ್ಮೆಟ್"ನಂತೆ ಕಾಣುವ ದೊಡ್ಡ ಗುಮ್ಮಟ ದೇವಾಲಯದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗುಮ್ಮಟದ ಮೇಲೆ ನೀರಿನ ಮಡಕೆ(ಕಲಶ )ಯಂತಹ ಸುಂದರವಾದ ಕಲ್ಲಿನ ರಚನೆ ಇದೆ, ಇದು ಗೋಪುರದ ಶಿಖರವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯಗದ ೂಲ ಶಿಖರವು ಕಳೆದುಹೋದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಲೋಹದ ರಚನೆಯನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬದಲಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುಿದೆ ಮುಖಮಂಟಪದ ಮೇಲಿರುವ ಗೋಪುರವು ( ಸುಕನಾಸಿ ಅಥವಾ "ಮೂಗು"), ಇದು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರದ ಮುಂಚಾಚಿರುವಿಕೆಯಾಗಿದೆ, ಇದು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿದೆ. ತೆರೆದ ಮಂಟಪವು ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಚಾವಣಿಯು ಬೃಹತ್ ಲ್ಯಾಥ್-ತಿರುಗಿದ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಂಬಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿದೆ. ಹಾಲ್ ಚಾವಣಿಯ ಕೇಂದ್ರ ಫಲಕದಲ್ಲಿ ಪರಿಹಾರ ಕಾರ್ಯವು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಒಟ್ಟಾರೆ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಉತ್ತಮವಾಗಿದೆ.

ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರ

ಕುಬಟೂರಿನಲ್ಲಿರುವ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹಿಂದಿನ ನೋಟ

ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಹಳೆಯ ಕನ್ನಡ ಶಾಸನ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೨೪೧-೧೨೪೯).

ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಫ್ರೈಜ್‌ಗಳು, ಅಲಂಕಾರಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳು, ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸದ ಆಕಾರ ( ಶಿಖರ ) ಮತ್ತು ಕಂಬಗಳ ವಿನ್ಯಾಸವು ಇತರ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ದೇಗುಲ ಮತ್ತು ಮಂಟಪದ ಹೊರ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಎರಡು ವಿಧದ ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳಿವೆ ; ಪೂರ್ಣ ಉದ್ದದ ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳು ಭಾರವಾದರೂ ಅಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕ ಸೂರುಗಳವರೆಗೆ ತಲುಪುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ( ಲ್ಯಾಟಿನಾ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಜಾದಂತಹ ) ಚಿಕಣಿ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ( ಏಡಿಕುಲಾ ) ಬೆಂಬಲಿಸುವ ಅರ್ಧ ಉದ್ದದ ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳು. ಮಹಿಷಮರ್ದಿನಿ (ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಯಾದ ದುರ್ಗಾ, ಭೈರವ ( ಶಿವನ ರೂಪ) ಮತ್ತು ಗಣೇಶನ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ತೆರೆದ ಸಭಾಂಗಣದ ( ಮುಖಮಂಡಪ ) ಹೊರಗೋಡೆಯ ತಳಭಾಗವು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಚಿಕಣಿ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಪಿರಮಿಡ್ ಆಕಾರದ ಗೋಪುರಗಳು ಗಾರ್ಗೋಯ್ಲ್ ಮುಖದ ( ಕೀರ್ತಿಮುಖ ) ಸುರುಳಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿನ( ಕಕ್ಷಾಸನ ) ಆಸನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಹೂವಿನ ಅಲಂಕಾರಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಂಟಪದ ಕಂಬಗಳು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ವೃತ್ತಾಕಾರವಾಗಿದ್ದು, ನಯಗೊಳಿಸಿದ ಮತ್ತು ಲೇಥ್-ತಿರುಗಿದವು, ವೇದಿಕೆಯ ( ಜಗತಿ ) ಮೇಲೆ ಜೋಡಿಸಲಾದ ಕಂಬಗಳು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿವೆ. ಸೂರುಗಳ ಮೇಲಿರುವ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿಯ ಪ್ಯಾರಪೆಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಉಗ್ರ ನರಸಿಂಹ, ವರಾಹ (ಹಂದಿ, ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರ), ಗರುಡ (ಹದ್ದು) ಮತ್ತು ಕೇಶವ ( ಕೃಷ್ಣನ ಒಂದು ರೂಪ) ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಿಂದ ಛಾವಣಿಗಳು ಅಲಂಕೃತವಾಗಿವೆ..ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿರುವ ಬಾಗಿಲಿನ ಜಂಬ್ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಅಲಂಕೃತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಲಿಂಟಲ್ "ಗಜಲಕ್ಷ್ಮಿ" (ಎರಡೂ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಆನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಿ) ಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ.

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಮಂಟಪ(ಸಭಾಂಗಣ) ಮತ್ತು ದೇಗುಲದ ಹೊರ ಗೋಡೆ
• 
  ಕುಬಟೂರಿನ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ವೇಸರ ಶೈಲಿಯ ಗೋಪುರ
• 
  ಕುಬಟೂರಿನ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಅಲಂಕೃತವಾದ ಬೇ ಚಾವಣಿ
• 
  ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಮೂರು ಬದಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದೊಂದಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ತೆರೆದ ಮಹಾಮಂಟಪ(ಮುಖ್ಯ ಸಭಾಂಗಣ)
• 
  ಕುಬಟೂರಿನಲ್ಲಿರುವ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿನ ವೀರಗಲ್ಲು(ಹೀರೋ ಸ್ಟೋನ್)
• 
  ಕುಬಟೂರಿನ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿನ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ದೇಗುಲ
• 
  ಕುಬಟೂರಿನ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಅಲಂಕೃತವಾದ ಡೊಮಿಕಲ್ ಬೇ ಸೀಲಿಂಗ್

ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು

• "Kaitabhesvara Temple". Archaeological Survey of India, Bengaluru Circle. ASI Bengaluru Circle. Retrieved 14 July 2012.
• Adam Hardy, Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries, Abhinav, 1995  .
• "Alphabetical List of Monuments - Karnataka -Bangalore, Bangalore Circle, Karnataka". Archaeological Survey of India, Government of India. Indira Gandhi National Center for the Arts. Retrieved 12 July 2012.
• Chopra, P.N.; Ravindran, T.K.; Subrahmanian, N (2003) [2003]. History of South India (Ancient, Medieval and Modern) Part 1. New Delhi: Chand Publications. ISBN 81-219-0153-7.
• Sen, Sailendra Nath (1999) [1999]. Ancient Indian History and Civilization. New Age Publishers. ISBN 81-224-1198-3.
• Gerard Foekema, A Complete Guide to Hoysala Temples, Abhinav, 1996  
• Cousens, Henry (1996) [1926]. The Chalukyan Architecture of Kanarese Districts. New Delhi: Archaeological Survey of India. OCLC 37526233.