ಅಳಿಯ ರಾಮರಾಯ

ಅಳಿಯ ರಾಮರಾಯ
ರಾಜ
Regent	೧೫೪೨ - ೧೫೬೫
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	ತಿರುಮಲ ದೇವರಾಯ
ಗಂಡ/ಹೆಂಡತಿ	ತಿರುಮಲಾಂಬ
ಮನೆತನ	ಅರವೀಡು ಮನೆತನ
ಜನನ	೧೫೦೧
ಮರಣ	೧೫೬೫ ತಾಳಿಕೋಟೆ
ಕೆಲಸ	ರಾಜ, ಸೇನಾಧಿಪತಿ
ಧರ್ಮ	ಹಿಂದು

ರಾಮರಾಯ (ಮರಣ 23 ಜನವರಿ 1565 CE), "ಅಳಿಯ" ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಒಬ್ಬ ರಾಜನೀತಿಜ್ಞ, ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಕೃಷ್ಣ ದೇವರಾಯನ ಅಳಿಯ ಮತ್ತು ಅರವೀಡು ರಾಜವಂಶದ ಮೂಲಪುರುಷ, ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ, ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಾಲ್ಕನೇ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ರಾಜವಂಶ.

ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ, ಅವನು 1542 ರಿಂದ 1565 ರವರೆಗೆ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಾಸ್ತವಿಕ ಆಡಳಿತಗಾರನಾಗಿದ್ದನು, ಆದಾಗ್ಯೂ ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿಸದಾಶಿವ ರಾಯ ಕಾನೂನುಬದ್ಧವಾಗಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾಗಿದ್ದರೂ,ಈತ ಕೇವಲ ನಾಮಾಕಾವಸ್ಥೆ ಆಡಳಿತಗಾರನಾಗಿದ್ದನು,

ರಾಮರಾಯನನ್ನು ತಾಳಿಕೋಟೆ ಕದನದಲ್ಲಿ ಕೊಲ್ಲಲಾಯಿತು, ನಂತರ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಹಲವಾರು ಅರೆ-ಸ್ವತಂತ್ರ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳಾಗಿ ವಿಭಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಮತ್ತು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಕೇವಲ ನಾಮಮಾತ್ರ ನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಪಾವತಿಸಿತು.

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ ಮತ್ತು ವೃತ್ತಿಜೀವನ

ರಾಮರಾಯನು ತೆಲುಗು ಕಾಪು ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದನು. ಅವನ ತಾಯಿ ನಂದ್ಯಾಳದ ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನ ಮಗಳಾದ ಅಬ್ಬಲಾದೇವಿ.ರಾಮರಾಯನ ಅರವೀಡು ಮನೆತನದವರು ದಕ್ಷಿಣ ಆಂಧ್ರದ ಮೂಲದವರು.

"ಅಳಿಯ" ರಾಮರಾಯ ಮತ್ತು ಅವನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ ತಿರುಮಲ ದೇವರಾಯರು ವಿಜಯನಗರದ ಮಹಾನ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಅಳಿಯರಾಗಿದ್ದರು."ಅಳಿಯ" ಎಂದರೆ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ "ಸೋದರ ಅಳಿಯ" ಎಂಬರ್ಥ.ಜೊತೆಗೆ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಸಹೋದರ ವೆಂಕಟಾದ್ರಿಯೊಂದಿಗೆ ಅರವೀಡು ಸಹೋದರರು ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಏರಿದರು. ರಾಮರಾಯನು ಯಶಸ್ವಿ ಸೇನಾ ಸೇನಾಪತಿ, ಸಮರ್ಥ ಆಡಳಿತಗಾರ ಮತ್ತು ಚಾತುರ್ಯದ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕರಾಗಿದ್ದನು. ಅವನು ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ದಂಡಯಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿ ವಿಜಯಿಯಾದನು.ಅವನ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಾವನ ನಿಧನದ ನಂತರ, ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯನಾಗಿ, ರಾಮರಾಯನು ರಾಜ್ಯದ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು. ನಿಜವಾಗಿ ಹೇಳಬೇಕೆಂದ್ರೆ, ಪೆಮ್ಮಸಾನಿ ನಾಯಕ ಮನೆತನದ ಪೆಮ್ಮಸಾನಿ ಎರ್ರಾ ತಿಮ್ಮನಾಯುಡು ಅವರ ಸಹಾಯದಿಂದ ನಡೆದ ಅಂತರ್ಯುದ್ಧದ ನಂತರ ರಾಮರಾಯರು ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಏರಿದರು. ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ನಂತರ 1529 ರಲ್ಲಿ ಅವನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಅಚ್ಯುತ ದೇವ ರಾಯನು ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದನು, 1542 ರಲ್ಲಿ ಅವನ ಮರಣದ ನಂತರ, ಸಿಂಹಾಸನವು ಅವನ ಸೋದರಳಿಯ ಸದಾಶಿವ ರಾಯನ ಮೇಲೆ ಹಂಚಿಕೆಯಾಯಿತು, ಆಗ ಆತ ಅಪ್ರಾಪ್ತನಾಗಿದ್ದನು. ಅಪ್ರಾಪ್ತನಾದ ಸದಾಶಿವರಾಯರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಾಮರಾಯನನ್ನು ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ನೇಮಿಸಿಕೊಂಡರು. ಸದಾಶಿವರಾಯರು ಆಳುವ ವಯಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದ ನಂತರ ರಾಮರಾಯನು ಅವನನ್ನು ಕೈದಿಯಾಗಿಟ್ಟನು.

ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅವನು ಸದಾಶಿವ ರಾಯನನ್ನು ನಾಮಾಕಾವಾವಸ್ಥೆಗೊಳಿಸಿ,ತಾನು ವಾಸ್ತವ ಆಡಳಿತಗಾರರಾದನು. ರಾಮರಾಯನು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅನೇಕ ನಿಷ್ಠಾವಂತ ಸೇವಕರನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದನು ಮತ್ತು ಅವರ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ತನಗೆ ನಿಷ್ಠರಾಗಿದ್ದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ನೇಮಿಸಿದನು. ಅವನು ಇಬ್ಬರು ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಮಾಂಡರ್‌ಗಳನ್ನು ನೇಮಿಸಿದನು, ಈ ಹಿಂದೆ ಸುಲ್ತಾನ್ ಆದಿಲ್ ಷಾ ಅವರ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಗಿಲಾನಿ ಸಹೋದರರನ್ನು ಅವರ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಮಾಂಡರ್‌ಗಳಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದನು.ಈ ಒಂದು ತಪ್ಪು ನಿರ್ಧಾರದಿಂದ ತಾಳಿಕೋಟಾದ ಅಂತಿಮ ಕದನದಲ್ಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ದುಸ್ಥಿತಿ ಬಂತು. ರಾಮರಾಯನಿಗೆ ತನ್ನದೇ ರಾಜರ ಸಹಕಾರದ ಕೊರತೆಯಿತ್ತು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಆಡಳಿತವನ್ನು ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತಗೊಳಿಸಲು ಅವನು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಭಾರತದ ಎರಡು ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು.

ಸುಲ್ತಾನರೊಂದಿಗಿನ ವ್ಯವಹಾರಗಳು

ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಡೆಕ್ಕನ್ ಸುಲ್ತಾನರು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಆಂತರಿಕ ಹೋರಾಟಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು ಮತ್ತು ರಾಮರಾಯನನ್ನು ಮಧ್ಯವರ್ತಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ವಿನಂತಿಸಿದರು. ರಾಮರಾಯರು ದಕ್ಷಿಣದ ಸುಲ್ತಾನರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು, ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಯ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ರಾಮರಾಯನ ಬಳಿ ಸಾಕಷ್ಟು ಹಣವಿತ್ತು, ಅದನ್ನು ಅವನು ಉದಾರವಾಗಿ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿದನು ಮತ್ತು ಅವನು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣದ ಸುಲ್ತಾನರೊಂದಿಗೆ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಮೈತ್ರಿಗಳನ್ನು ಬಯಸಿದ್ದನು. ಅವನು ತಿರುವಾಂಕೂರು ಮತ್ತು ಚಂದ್ರಗಿರಿಯ ನಾಯಕರ ದಂಗೆಗಳನ್ನು ಸಹ ನಿಗ್ರಹಿಸಿದನು. ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು 'ರಾಮರಾಯನು ಸುಲ್ತಾನರ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ' ಎಂದು ಟೀಕಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಡಾ. ಪಿ.ಬಿ. ದೇಸಾಯಿ ಅವರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅವನ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. 'ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ರಾಮರಾಯನು ಏನು ಬೇಕಾದರೂ ಮಾಡಿಬಲ್ಲ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ' ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವ ಯಾವುದೇ ಒಬ್ಬ ಸುಲ್ತಾನನು ತನಗಿಂತ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಏರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು, ಆದ್ದರಿಂದ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಕಠಿಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಡೆಯುವುದು ಈತನ ಮೈತ್ರಿಯ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು.ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ರಾಮರಾಯನು ಸುಲ್ತಾನರ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ಒತ್ತಾಯದ ಮೇರೆಗೆ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.ಆರಂಭದ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಸುಲ್ತಾನರು ರಾಮರಾಯ ಮತ್ತು ಅಚ್ಯುತ ರಾಯರ ನಡುವೆ ಮಾತುಕತೆಯಂತೆ ವರ್ತಿಸಿದರು. ಬಿಜಾಪುರದ ವಿರುದ್ಧ ಅಹಮದ್‌ನಗರದ ನಿಜಾಮ ಮತ್ತು ಗೋಲ್ಕೊಂಡದ ಕುತುಬ್‌ಷಾ ರಾಮರಾಯನ ಸಹಾಯವನ್ನು ಕೋರಿದಾಗ, ರಾಮರಾಯನು ತನ್ನ ಹಿತೈಷಿಗಳಿಗೆ ರಾಯಚೂರು ದೋವಾಬ್ ಅನ್ನು ಭದ್ರಪಡಿಸಿದನು. ನಂತರ 1549 ರಲ್ಲಿ ಬಿಜಾಪುರದ ಆದಿಲಶಾ ಮತ್ತು ಬೀದರ್‌ನ ಬರಿದ್‌ಶಾ ಅಹಮದ್‌ನಗರದ ನಿಜಾಮಷಾ ವಿರುದ್ಧ ಯುದ್ಧ ಘೋಷಿಸಿದಾಗ, ರಾಮರಾಯ ಅಹಮದ್‌ನಗರದ ದೊರೆ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ ಕಲ್ಯಾಣದ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಭದ್ರಪಡಿಸಿದನು. 1557 ರಲ್ಲಿ ಬಿಜಾಪುರದ ಸುಲ್ತಾನನು ಅಹಮದ್‌ನಗರವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದಾಗ ರಾಮರಾಯನು ಬಿಜಾಪುರದ ಅಲಿ ಆದಿಲ್‌ಶಾ ಮತ್ತು ಬೀದರ್‌ನ ಬರಿದ್‌ಶಾಹನೊಂದಿಗೆ ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಮೂರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಸಂಯೋಜಿತ ಸೇನೆಗಳು ಅಹಮದ್‌ನಗರದ ನಿಜಾಮಶಾ ಮತ್ತು ಗೋಲ್ಕೊಂಡದ ಕುತುಬ್‌ಷಾ ನಡುವಿನ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಯನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದವು.

ವಿಜಯನಗರದ ಈ ದೊರೆ ತನ್ನ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಭದ್ರಪಡಿಸಲು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು, ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಸುಲ್ತಾನರನ್ನು ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು. ಸುಲ್ತಾನರ ಕುಟುಂಬಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರ್ವಿವಾಹವು ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಡಳಿತಗಾರರ ನಡುವಿನ ಆಂತರಿಕ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು. ತಾಳಿಕೋಟಾ ಕದನವು ಉತ್ತರ ಡೆಕ್ಕನ್‌ನಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಅಧಿಕಾರದ ಬಲವರ್ಧನೆ ಉಂಟಾಯಿತು. ಅವರು ರಾಮರಾಯರಿಂದ ಅವಮಾನಿತರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು 'ವಿಶ್ವಾಸಿಗಳ ಸಾಮಾನ್ಯ ಲೀಗ್' ಅನ್ನು ರಚಿಸಿದರು.

ತಾಳಿಕೋಟೆ ಕದನ

 

ತಾಳಿಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ರಾಮರಾಯರ ಶಿರಚ್ಛೇದ

ಅಳಿಯ ರಾಮರಾಯನು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ನಿಷ್ಠನಾಗಿ ಉಳಿದನು. ಇದು ಆಡಳಿತಗಾರನಾಗಿ ನೇಮಕಗೊಂಡ ಸದಾಶಿವ ರಾಯರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ, ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಯುದ್ಧದಿಂದ ನಾಶವಾಗುವವರೆಗೆ ಅವನ ಬದಲಿಗೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದನು. 1565 ರ ತಾಳಿಕೋಟಾ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಸುಲ್ತಾನರ ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿ ಸೈನ್ಯವಾದ ಹುಸೇನ್ ನಿಜಾಮ್ ಷಾ, ಅಲಿ ಆದಿಲ್ ಶಾ ಮತ್ತು ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಕುತುಬ್ ಷಾ ವಿರುದ್ಧ ಅಳಿಯ ರಾಮರಾಯರು ವಿಜಯನಗರ ಸೈನ್ಯದ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಜನರಲ್ ಆಗಿ ಮುನ್ನಡೆಸಿದರು.

ದೊಡ್ಡ ವಿಜಯನಗರ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಸುಲಭವಾದ ವಿಜಯವೆಂದು ತೋರುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಯುದ್ಧವು ವಿಪತ್ತು ಆಯಿತು. ವಿಜಯನಗರ ಸೈನ್ಯದ ಇಬ್ಬರು ಮುಸ್ಲಿಂ ಕಮಾಂಡರ್‌ಗಳು (ಗಿಲಾನಿ ಸಹೋದರರು) ಯುದ್ಧದ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಹಂತದಲ್ಲಿ ದ್ರೋಹ ಮಾಡಿ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದರು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸುಲ್ತಾನರಿಗೆ ತಿರುಗಿಸಿದರು. ಆ ಮೂಲಕ ರಾಮರಾಯನ ಆಶ್ಚರ್ಯಕರ ಸೆರೆಹಿಡಿಯುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಸಾವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಅದು ಎಂದಿಗೂ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ. ಅಹಮದ್‌ನಗರದ ಹುಸೇನ್ ನಿಜಾಮ್ ಷಾ ರಾಮರಾಯನ ಶಿರಚ್ಛೇದ ಮಾಡಿದ. ಅವನ ಕತ್ತರಿಸಿದ ತಲೆಯನ್ನು ತಾಳಿಕೋಟಾ ಯುದ್ಧದ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವದಂದು ಅಹ್ಮದ್‌ನಗರದಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ತೈಲ ಮತ್ತು ಕೆಂಪು ವರ್ಣದ್ರವ್ಯದಿಂದ ಮುಚ್ಛಿದರು.

ವಿಜಯನಗರ ನಗರವನ್ನು ಆಕ್ರಮಣಕಾರರು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಕಗ್ಗೊಲೆ ಮಾಡಿದರು. ರಾಜಮನೆತನವು ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ನಾಶವಾಯಿತು. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ವೈಭವದ ನಗರ, ವಿಶಾಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸ್ಥಾನ ಹೊಂದಿದ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ನಿರ್ಜನವಾದ ಅವಶೇಷವಾಗಿ ದಂತಕಥೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯಿತು. ಈಗ ಅದರೊಳಗಿನ ಪವಿತ್ರ ಒಳ ಉಪನಗರವನ್ನು ಹಂಪಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ.