ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್

ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್
೧೩ನೇ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ
ಹಾಲಿ
ಅಧಿಕಾರ ಸ್ವೀಕಾರ  ೨೨ ಮೇ ೨೦೦೪
ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ	ಎ. ಪಿ. ಜೆ. ಅಬ್ದುಲ್ ಕಲಾಮ್ ಪ್ರತಿಭಾ ಪಾಟಿಲ್ ಪ್ರನಬ್ ಮುಖರ್ಜೀ
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	ಅಟಲ್ ಬಿಹಾರಿ ವಾಜಪೇತಿ
Minister of Finance
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 26 June 2012 – 31 July 2012
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	Pranab Mukherjee
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	P. Chidambaram
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 30 November 2008 – 24 January 2009
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	P. Chidambaram
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Pranab Mukherjee
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 21 June 1991 – 16 May 1996
ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ	P. V. Narasimha Rao
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	Yashwant Sinha
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Jaswant Singh
Minister of Railways
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 19 May 2011 – 13 July 2011
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	Mamata Banerjee
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Dinesh Trivedi
Minister of External Affairs
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 6 November 2005 – 24 October 2006
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	K. Natwar Singh
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Pranab Mukherjee
Deputy Chairman of the Planning Commission
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 15 January 1985 – 31 August 1987
ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ	Rajiv Gandhi
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	P. V. Narasimha Rao
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	P. Shiv Shankar
Governor of the Reserve Bank of India
ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿ 15 September 1982 – 15 January 1985
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	I. G. Patel
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Amitav Ghosh
ವೈಯಕ್ತಿಕ ಮಾಹಿತಿ
ಜನನ	(1932-09-26) ೨೬ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೩೨ Gah, Punjab, British India (now in Punjab, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ)
ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷ	Indian National Congress (1991–present)
ಇತರೆ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಲಗ್ನತೆಗಳು	United Front (1996–2004) United Progressive Alliance (2004–present)
ಸಂಗಾತಿ(ಗಳು)	Gursharan Kaur (1958–present)
ಮಕ್ಕಳು	Upinder Daman Amrit
ವಾಸಸ್ಥಾನ	Panchavati
ಅಭ್ಯಸಿಸಿದ ವಿದ್ಯಾಪೀಠ	Panjab University, Chandigarh St John's College, Cambridge Nuffield College, Oxford
ಧರ್ಮ	Sikhism
ಸಹಿ	Manmohan Singh
ಜಾಲತಾಣ	pmindia.gov.in

ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ (ಪಂಜಾಬಿ: ಜನನ ೨೬ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೩೨) ಒಬ್ಬ ಭಾರತೀಯ ರಾಜಕಾರಣಿ, ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ, ಶಿಕ್ಷಣತಜ್ಞ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದು, ಅವರು ೨೦೦೪ ರಿಂದ ೨೦೧೪ ರವರೆಗೆ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ನಂತರ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ನಾಲ್ಕನೇ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದ ಸಿಂಗ್ ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಸಿಖ್ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರೂ ನಂತರ ಪೂರ್ಣ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ ಮರು ಆಯ್ಕೆಯಾದ ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೂ ಅವರು ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ

ಗುರುಮುಖ್ ಸಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಅಮೃತ್ ಕೌರ್ ದಂಪತಿಗೆ 1932 ರ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 26 ರಂದು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತದ ಪಂಜಾಬ್ನ ಗಾಹ್ನಲ್ಲಿ (ಈಗ ಪಂಜಾಬ್, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿದೆ) ಸಿಖ್ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. [೮] ಅವರು ಚಿಕ್ಕವರಿದ್ದಾಗ ಅವರ ತಾಯಿ ನಿಧನರಾದರು. [9][೧೦] ಅವನ ತಂದೆಯ ಅಜ್ಜಿ ಅವನನ್ನು ಬೆಳೆಸಿದರು, ಮತ್ತು ಅವನು ಅವಳಿಗೆ ತುಂಬಾ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿದ್ದನು. [೧೦] ಅವರ ಆರಂಭಿಕ ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣವು ಉರ್ದು ಮಾಧ್ಯಮದಲ್ಲಿತ್ತು, ಮತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದಾಗಲೂ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಹಿಂದಿ ಭಾಷಣಗಳನ್ನು ಉರ್ದು ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಬರೆದರು, ಆದಾಗ್ಯೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮಾತೃಭಾಷೆಯಾದ ಪಂಜಾಬಿಯನ್ನು ಬರೆಯಲು ಬಳಸುವ ಗುರುಮುಖಿಯನ್ನು ಸಹ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಭಾರತದ ವಿಭಜನೆಯ ನಂತರ, ಅವರ ಕುಟುಂಬವು ಭಾರತದ ಹಲ್ದ್ವಾನಿಗೆ ವಲಸೆ ಹೋಯಿತು. ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಮೃತಸರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಮೃತಸರದ ಹಿಂದೂ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು. [9][೧೧] ಅವರು ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮಾಡಿದರು, ನಂತರ ಹೋಶಿಯಾರ್ಪುರದಲ್ಲಿ,[೧೨][೧೩][೧೪] ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಕ್ರಮವಾಗಿ 1952 ಮತ್ತು 1954 ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪದವಿ ಮತ್ತು ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದರು, ಅವರ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವೃತ್ತಿಜೀವನದುದ್ದಕ್ಕೂ ಮೊದಲ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆದರು. ಅವರು ೧೯೫೭ ರಲ್ಲಿ ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ ಟ್ರೈಪೋಸ್ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು. ಅವರು ಸೇಂಟ್ ಜಾನ್ಸ್ ಕಾಲೇಜಿನ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. [15]

ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ನಂತರ, ಸಿಂಗ್ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು ಮತ್ತು ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. 1960 ರಲ್ಲಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಡಿಫಿಲ್ಗಾಗಿ ಆಕ್ಸ್ಫರ್ಡ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ನಫೀಲ್ಡ್ ಕಾಲೇಜಿನ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. ಐ.ಎಂ.ಡಿ. ಲಿಟಲ್ ಅವರ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ 1962 ರ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪ್ರಬಂಧವು "ಭಾರತದ ರಫ್ತು ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆ, 1951-1960, ರಫ್ತು ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳು ಮತ್ತು ನೀತಿ ಪರಿಣಾಮಗಳು" ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಮತ್ತು ನಂತರ ಅವರ ಪುಸ್ತಕ "ಭಾರತದ ರಫ್ತು ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ವಾವಲಂಬಿ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳು" ಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿತ್ತು. [18]

ವೃತ್ತಿಜೀವನದ ಆರಂಭ

ಡಿ.ಫಿಲ್ ಮುಗಿಸಿದ ನಂತರ ಸಿಂಗ್ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು. ಅವರು ೧೯೫೭ ರಿಂದ ೧೯೫೯ ರವರೆಗೆ ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದ ಹಿರಿಯ ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿದ್ದರು. 1959 ಮತ್ತು 1963 ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ರೀಡರ್ ಆಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು ಮತ್ತು 1963 ರಿಂದ 1965 ರವರೆಗೆ ಅವರು ಅಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದರು. ನಂತರ ಅವರು 1966 ರಿಂದ 1969 ರವರೆಗೆ ಯುನೈಟೆಡ್ ನೇಷನ್ಸ್ ಕಾನ್ಫರೆನ್ಸ್ ಆನ್ ಟ್ರೇಡ್ ಅಂಡ್ ಡೆವಲಪ್ಮೆಂಟ್ (ಯುಎನ್ಸಿಟಿಎಡಿ) ಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. [೧೫] ನಂತರ, ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಾಗಿ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಲಲಿತ್ ನಾರಾಯಣ್ ಮಿಶ್ರಾ ಅವರು ಅವರನ್ನು ವಿದೇಶಿ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಚಿವಾಲಯದ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದರು. [20]

1969 ರಿಂದ 1971 ರವರೆಗೆ, ಸಿಂಗ್ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ದೆಹಲಿ ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಎಕನಾಮಿಕ್ಸ್ನಲ್ಲಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ್ಯಾಪಾರದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದರು. [15][21]

1972 ರಲ್ಲಿ, ಸಿಂಗ್ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು 1976 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯಾಗಿದ್ದರು. 1980-1982 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದಲ್ಲಿದ್ದರು, ಮತ್ತು 1982 ರಲ್ಲಿ, ಅವರನ್ನು ಆಗಿನ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವ ಪ್ರಣಬ್ ಮುಖರ್ಜಿ ಅವರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದ ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು 1985 ರವರೆಗೆ ಈ ಹುದ್ದೆಯಲ್ಲಿದ್ದರು. ಅವರು ೧೯೮೫ ರಿಂದ ೧೯೮೭ ರವರೆಗೆ ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದ (ಭಾರತ) ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು. ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯ ನಂತರ, ಅವರು 1987 ರಿಂದ ನವೆಂಬರ್ 1990 ರವರೆಗೆ ಸ್ವಿಟ್ಜರ್ಲೆಂಡ್ನ ಜಿನೀವಾದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸ್ವತಂತ್ರ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿ ಚಿಂತಕರ ಚಾವಡಿಯಾದ ಸೌತ್ ಕಮಿಷನ್ನ ಪ್ರಧಾನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯಾಗಿದ್ದರು. [22]

ಸಿಂಗ್ ನವೆಂಬರ್ 1990 ರಲ್ಲಿ ಜಿನೀವಾದಿಂದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು ಮತ್ತು ಚಂದ್ರಶೇಖರ್ ಅವರ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿದರು. ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೯೧ ರಲ್ಲಿ, ಅವರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಧನಸಹಾಯ ಆಯೋಗದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು. [15]

ರಾಜಕೀಯ ಜೀವನ

ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರು

1991 ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ವಿತ್ತೀಯ ಕೊರತೆಯು ಒಟ್ಟು ದೇಶೀಯ ಉತ್ಪನ್ನದ ಶೇಕಡಾ 8.5 ರಷ್ಟಿತ್ತು, ಪಾವತಿಗಳ ಸಮತೋಲನವು ದೊಡ್ಡದಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಚಾಲ್ತಿ ಖಾತೆ ಕೊರತೆಯು ಭಾರತದ ಜಿಡಿಪಿಯ ಶೇಕಡಾ 3.5 ರಷ್ಟಿತ್ತು. [೨೩] 2009ರಲ್ಲಿ 600 ಬಿಲಿಯನ್ ಯುಎಸ್ ಡಾಲರ್ ಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ, ಭಾರತದ ವಿದೇಶಿ ಮೀಸಲು ಕೇವಲ 1 ಬಿಲಿಯನ್ ಯುಎಸ್ ಡಾಲರ್ ಆಗಿತ್ತು, ಇದು 2 ವಾರಗಳ ಆಮದಿಗೆ ಪಾವತಿಸಲು ಸಾಕಾಗುತ್ತದೆ. [25]

ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ, ಭಾರತವು ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಈ ಹಂತದಲ್ಲಿ, ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹಣಕಾಸು ನಿಧಿಯಿಂದ ಹಣವನ್ನು ಕೋರಿತು, ಅದು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವಾಗ, ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ವಿಧಿಸಿತು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಐಎಂಎಫ್ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ನೀತಿಯು ಸರ್ವವ್ಯಾಪಿ ಪರವಾನಗಿ ರಾಜ್ ಅನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಬೇಕಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ನಿಯಂತ್ರಿತ ಆರ್ಥಿಕತೆಗಾಗಿ ಭಾರತದ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು.

ಭಾರತವು ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಸಿಂಗ್ ಪ್ರಧಾನಿ ಮತ್ತು ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ವಿವರಿಸಿದರು. [೨೪] ಆದಾಗ್ಯೂ, ಪಕ್ಷದ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ನಿಯಂತ್ರಣಗಳನ್ನು ಸಡಿಲಗೊಳಿಸುವುದನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಪಿ.ಚಿದಂಬರಂ ಮತ್ತು ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಣ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸದಿದ್ದರೆ ಕುಸಿಯುತ್ತದೆ ಎಂದು ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ವಿವರಿಸಿದರು. [೨೪] ಪಕ್ಷವನ್ನು ದಿಗ್ಭ್ರಮೆಗೊಳಿಸುವಂತೆ, ರಾವ್ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಣ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಲು ಸಿಂಗ್ ಅವರಿಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದರು. [24]

ತರುವಾಯ, ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಭಾರತದ ಸಮಾಜವಾದಿ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದ ಸಿಂಗ್, ಪರವಾನಗಿ ರಾಜ್ ಅನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದರು,[೨೪] ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಮೇಲಿನ ರಾಜ್ಯ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಆಮದು ತೆರಿಗೆಗಳನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿದರು[೨೩][೨೬] ಹೀಗೆ ರಾವ್ ಮತ್ತು ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ತೆರೆಯಲು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸಮಾಜವಾದಿ ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲು ನೀತಿಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದರು. ಖಾಸಗಿ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಂಧಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ಅವರು ವಿದೇಶಿ ನೇರ ಹೂಡಿಕೆ (ಎಫ್ಡಿಐ) ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಅನೇಕ ಅಡೆತಡೆಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದರು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಕಂಪನಿಗಳ ಖಾಸಗೀಕರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಇತರ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರವು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸದ ಕಾರಣ ರಾವ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು 1996 ರಲ್ಲಿ ಹೊರಹಾಕಲಾಯಿತು. ಭಾರತವನ್ನು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಆರ್ಥಿಕತೆಯತ್ತ ತಳ್ಳಿದ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಕೆಲಸವನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸಿದ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ಸಚಿವ ಪಿ.ಚಿದಂಬರಂ ಅವರು ಭಾರತದ ಸುಧಾರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಚೀನಾದಲ್ಲಿ ಡೆಂಗ್ ಕ್ಸಿಯಾವೊಪಿಂಗ್ ಅವರ ಪಾತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. [27]

1992 ರಲ್ಲಿ 1.8 ಬಿಲಿಯನ್ ಯುಎಸ್ ಡಾಲರ್ ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್ ಹಗರಣವನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸಂಸದೀಯ ತನಿಖಾ ವರದಿಯು ಟೀಕಿಸಿದ ನಂತರ 1993 ರಲ್ಲಿ ಸಿಂಗ್ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರು. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ರಾಜೀನಾಮೆಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದ ಪ್ರಧಾನಿ ರಾವ್, ಬದಲಿಗೆ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ನೇರವಾಗಿ ಆರೋಪಿಗಳಾಗಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಶಿಕ್ಷಿಸುವುದಾಗಿ ಭರವಸೆ ನೀಡಿದರು. [28]

ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕ

ಸಿಂಗ್ ಅವರು 1991 ರಲ್ಲಿ ಅಸ್ಸಾಂ ರಾಜ್ಯದ ಶಾಸಕಾಂಗದಿಂದ ಸಂಸತ್ತಿನ ಮೇಲ್ಮನೆಯಾದ ರಾಜ್ಯಸಭೆಗೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು ಮತ್ತು 1995, 2001, 2007 ಮತ್ತು 2013 ರಲ್ಲಿ ಮರು ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. 1998 ರಿಂದ 2004 ರವರೆಗೆ, ಭಾರತೀಯ ಜನತಾ ಪಕ್ಷ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ, ಸಿಂಗ್ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರಾಗಿದ್ದರು. 1999 ರಲ್ಲಿ, ಅವರು ದಕ್ಷಿಣ ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದರು ಆದರೆ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. [31]

ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ

ಮೊದಲ ಅವಧಿ: 2004–2009

2004 ರ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗಳ ನಂತರ, ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಏಕೈಕ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷವಾಗಿ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಒಕ್ಕೂಟ (ಎನ್ಡಿಎ) ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿತು. ಇದು ಮಿತ್ರಪಕ್ಷಗಳೊಂದಿಗೆ ಯುನೈಟೆಡ್ ಪ್ರೊಗ್ರೆಸ್ಸಿವ್ ಅಲೈಯನ್ಸ್ (ಯುಪಿಎ) ರಚಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರ ರಚಿಸಲು ಹಕ್ಕು ಮಂಡಿಸಿತು. ಅಚ್ಚರಿಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಸೋನಿಯಾ ಗಾಂಧಿ ಅವರು ತಂತ್ರಜ್ಞ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರನ್ನು ಯುಪಿಎ ಪ್ರಧಾನಿ ಅಭ್ಯರ್ಥಿ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಬಿಬಿಸಿ ಪ್ರಕಾರ, ಸಿಂಗ್ ಎಂದಿಗೂ ನೇರ ಜನಪ್ರಿಯ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದಿಲ್ಲವಾದರೂ, ಅವರು "ಭಾರಿ ಜನಪ್ರಿಯ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಪಡೆದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಅನೇಕ ಭಾರತೀಯ ಆಡಳಿತಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುವ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಕಳಂಕದಿಂದ ಸ್ಪರ್ಶಿಸದ ಶುದ್ಧ ರಾಜಕಾರಣಿಯಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಅನೇಕರು ನೋಡಿದರು." ಅವರು ೨೨ ಮೇ ೨೦೦೪ ರಂದು ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. [33][34]

ಎರಡನೇ ಅವಧಿ: 2009-2014

ಭಾರತವು 15 ನೇ ಲೋಕಸಭೆಗೆ 16 ಏಪ್ರಿಲ್ 2009 ರಿಂದ 13 ಮೇ 2009 ರವರೆಗೆ ಐದು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿತು. ಚುನಾವಣೆಯ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು 16 ಮೇ 2009 ರಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಯಿತು. [೬೮] ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶ, ರಾಜಸ್ಥಾನ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ತಮಿಳುನಾಡು, ಕೇರಳ, ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ಪ್ರಬಲ ಪ್ರದರ್ಶನವು ಹಾಲಿ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಯುನೈಟೆಡ್ ಪ್ರೊಗ್ರೆಸ್ಸಿವ್ ಅಲೈಯನ್ಸ್ (ಯುಪಿಎ) ಹೊಸ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ರಚಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು, ಅವರು 1962 ರಲ್ಲಿ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ನಂತರ ಪೂರ್ಣ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ ಮರುಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದ ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿಯಾದರು. ಸದನದ 543 ಸದಸ್ಯರಲ್ಲಿ 322 ಸದಸ್ಯರ ಬೆಂಬಲದೊಂದಿಗೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮತ್ತು ಅದರ ಮಿತ್ರಪಕ್ಷಗಳು ಆರಾಮದಾಯಕ ಬಹುಮತವನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಯುಪಿಎ ಮತ್ತು ಬಹುಜನ ಸಮಾಜ ಪಕ್ಷ (ಬಿಎಸ್ಪಿ), ಸಮಾಜವಾದಿ ಪಕ್ಷ (ಎಸ್ಪಿ), ಜನತಾದಳ (ಜಾತ್ಯತೀತ) (ಜೆಡಿಎಸ್), ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜನತಾ ದಳ (ಆರ್ಜೆಡಿ) ಮತ್ತು ಇತರ ಸಣ್ಣ ಪಕ್ಷಗಳ ಬಾಹ್ಯ ಬೆಂಬಲ ಸೇರಿವೆ. [70]

2009ರ ಮೇ 22ರಂದು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಭವನದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. [71]2009 ರ ಭಾರತೀಯ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆ 2014 (834 ಮಿಲಿಯನ್), 2019 (912 ಮಿಲಿಯನ್) ಮತ್ತು 2024 (968 ಮಿಲಿಯನ್) ಗಿಂತ ಮೊದಲು ನಡೆದ ವಿಶ್ವದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಚುನಾವಣೆಯಾಗಿದ್ದು, ಅರ್ಹ ಮತದಾರರು 714 ಮಿಲಿಯನ್.

ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಭಾರತದ ಕಲ್ಲಿದ್ದಲು ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದ 2005 ಮತ್ತು 2009 ರ ನಡುವೆ ಕೆಲವು ಖಾಸಗಿ ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ ಬಿಡ್ಡಿಂಗ್ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಲ್ಲದೆ ಕಲ್ಲಿದ್ದಲು ನಿಕ್ಷೇಪಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೆ ಮಾಡಿದ್ದರಿಂದ ರಾಷ್ಟ್ರವು ಅಂದಾಜು 1.85 ಟ್ರಿಲಿಯನ್ ರೂಪಾಯಿ (ಅಲ್ಪಾವಧಿ) ನಷ್ಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದೆ ಎಂದು ಸಿಎಜಿ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ 2012 ರ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಲಾಗಿದೆ. [73][74]

2ಜಿ ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ರಂ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾದ ಆರೋಪದಲ್ಲಿ ಜೆಪಿಸಿಯ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಯಶವಂತ್ ಸಿನ್ಹಾ ಅವರು 2013ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ನಲ್ಲಿ ಜಂಟಿ ಸಂಸದೀಯ ಸಮಿತಿ (ಜೆಪಿಸಿ)ಯ ಮುಂದೆ ಹಾಜರಾಗಲು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ನಿರಾಕರಿಸಿದ್ದರು. [75]

ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯ ನಂತರದ (2014-ಪ್ರಸ್ತುತ)

ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಹುದ್ದೆ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ 17 ಮೇ 2014 ರಂದು ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು. 2014ರ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ 16ನೇ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಪ್ರಧಾನಿ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯಾಗಿ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಭಾರತೀಯ ಜನತಾ ಪಕ್ಷ ನೇತೃತ್ವದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಒಕ್ಕೂಟವು ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದ ನಂತರ ಅವರು ಪ್ರಧಾನಿ ಹುದ್ದೆಗೆ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರು. 2014ರ ಮೇ 26ರಂದು ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಅವರು ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರೆಗೂ ಅವರು ಹಂಗಾಮಿ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು. [76]ಸಿಂಗ್, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷೆ ಸೋನಿಯಾ ಗಾಂಧಿ, ಮಾಜಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಾದ ಎಪಿಜೆ ಅಬ್ದುಲ್ ಕಲಾಂ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಭಾ ಪಾಟೀಲ್ ಮತ್ತು ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಹಮೀದ್ ಅನ್ಸಾರಿ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಮೋದಿಯವರ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕಾರ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದರು. ನಂತರ, ಸಿಂಗ್ ನವದೆಹಲಿಯ 3 ಮೋತಿಲಾಲ್ ನೆಹರು ರಸ್ತೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು.

2016 ರಲ್ಲಿ, ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅವರು ಅದನ್ನು ಮಾಡಲಿಲ್ಲ.ಸಿಂಗ್ ಏಪ್ರಿಲ್ 2024 ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಿಂದ ನಿವೃತ್ತರಾದರು ಮತ್ತು ಸೋನಿಯಾ ಗಾಂಧಿ ಅವರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾದರು. [79]

ಕುಟುಂಬ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಜೀವನ

ಸಿಂಗ್ ೧೯೫೮ ರಲ್ಲಿ ಗುರುಶರಣ್ ಕೌರ್ ಅವರನ್ನು ವಿವಾಹವಾದರು. ಅವರಿಗೆ ಉಪಿಂದರ್ ಸಿಂಗ್, ದಮನ್ ಸಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಅಮೃತ್ ಸಿಂಗ್ ಎಂಬ ಮೂವರು ಪುತ್ರಿಯರಿದ್ದಾರೆ. ಉಪಿಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಅಶೋಕ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಪ್ರಾಚೀನ ದೆಹಲಿ (1999) ಮತ್ತು ಎ ಹಿಸ್ಟರಿ ಆಫ್ ಏನ್ಷಿಯಂಟ್ ಅಂಡ್ ಅರ್ಲಿ ಮಿಡೀವಲ್ ಇಂಡಿಯಾ (2008) ಸೇರಿದಂತೆ ಆರು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ದಮನ್ ಸಿಂಗ್ ದೆಹಲಿಯ ಸೇಂಟ್ ಸ್ಟೀಫನ್ಸ್ ಕಾಲೇಜು ಮತ್ತು ಗುಜರಾತ್ನ ಆನಂದ್ನ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ರೂರಲ್ ಮ್ಯಾನೇಜ್ಮೆಂಟ್ನ ಪದವೀಧರರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ದಿ ಲಾಸ್ಟ್ ಫ್ರಾಂಟಿಯರ್: ಪೀಪಲ್ ಅಂಡ್ ಫಾರೆಸ್ಟ್ಸ್ ಇನ್ ಮಿಜೋರಾಂ ಮತ್ತು ನೈನ್ ಬೈ ನೈನ್ ಎಂಬ ಕಾದಂಬರಿಯ ಲೇಖಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಅಳಿಯ, 1983 ರ ಬ್ಯಾಚ್ನ ಭಾರತೀಯ ಪೊಲೀಸ್ ಸೇವೆಯ ಅಧಿಕಾರಿ ಅಶೋಕ್ ಪಟ್ನಾಯಕ್ ಅವರನ್ನು 2016 ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಗುಪ್ತಚರ ಗ್ರಿಡ್ (ನ್ಯಾಟ್ಗ್ರಿಡ್) ಸಿಇಒ ಆಗಿ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು. [103]

1984 ರ ಸಿಖ್ ವಿರೋಧಿ ದಂಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ನಡೆಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕರ ಪರಿಹಾರ ಸಮಿತಿಗೆ ಆರ್ಥಿಕ ಸಹಾಯವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಗಲಭೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಕ್ತಪಾತಕ್ಕಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪರವಾಗಿ ವಿವಾದಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಕ್ಷಮೆಯಾಚಿಸಿದ್ದರು. [104][105]

ಸಿಂಗ್ ಅನೇಕ ಹೃದಯ ಬೈಪಾಸ್ ಶಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸೆಗಳಿಗೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚಿನದು ಜನವರಿ 2009 ರಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು. [106]

ಪದವಿಗಳು ಮತ್ತು ಹುದ್ದೆಗಳು

• ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಿ.ಎ. (ಆನರ್ಸ್) 1952; ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಎಂ.ಎ(ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ), 1954 ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಚಂಡೀಗಢ (ಆಗ ಹೋಶಿಯಾರ್ಪುರ, ಪಂಜಾಬ್), ಭಾರತ
• ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಗೌರವ ಪದವಿ, ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ - ಸೇಂಟ್ ಜಾನ್ಸ್ ಕಾಲೇಜು (1957)
  • ಹಿರಿಯ ಉಪನ್ಯಾಸಕ, ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ (1957-1959)
  • ರೀಡರ್ (1959 - 1963)
  • ಪ್ರೊಫೆಸರ್ (1963-1965)
  • ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಆಫ್ ಇಂಟರ್ನ್ಯಾಷನಲ್ ಟ್ರೇಡ್ (1969 - 1971)
• ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಡಿ.ಫಿಲ್, ಆಕ್ಸ್ಫರ್ಡ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ - ನಫೀಲ್ಡ್ ಕಾಲೇಜ್ (1962)
• ದೆಹಲಿ ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಎಕನಾಮಿಕ್ಸ್, ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ
  • ಗೌರವ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ (1966)
• ಚೀಫ್, ಫೈನಾನ್ಸಿಂಗ್ ಫಾರ್ ಟ್ರೇಡ್ ವಿಭಾಗ, ಯುಎನ್ಸಿಟಿಎಡಿ, ಯುನೈಟೆಡ್ ನೇಷನ್ಸ್ ಸೆಕ್ರೆಟರಿಯೇಟ್, ನ್ಯೂಯಾರ್ಕ್
  • 1966: ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಅಧಿಕಾರಿ 1966
• ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರ, ವಿದೇಶಿ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಚಿವಾಲಯ, ಭಾರತ (1971 - 1972)
• ಮುಖ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರ, ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯ, ಭಾರತ, (1972 - 1976)
• ಗೌರವ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು, ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ನವದೆಹಲಿ (1976)
• ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ನಿರ್ದೇಶಕ (1976-1980)
• ಇಂಡಸ್ಟ್ರಿಯಲ್ ಡೆವಲಪ್ಮೆಂಟ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದ ನಿರ್ದೇಶಕ (1976-1980)
• ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿ, ಏಷ್ಯನ್ ಡೆವಲಪ್ಮೆಂಟ್ ಬ್ಯಾಂಕ್, ಮನಿಲಾ
• ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ, ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯ (ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಇಲಾಖೆ), ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ, (1977 - 1980)
• ಗವರ್ನರ್, ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (1982-1985)
• ಭಾರತದ ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷ, (1985-1987)
• ಪ್ರಧಾನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ, ದಕ್ಷಿಣ ಆಯೋಗ, ಜಿನೀವಾ (1987-1990)
• ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯ ಸಲಹೆಗಾರ (1990 - 1991)
• ಅಧ್ಯಕ್ಷರು, ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಧನಸಹಾಯ ಆಯೋಗ (15 ಮಾರ್ಚ್ 1991 - 20 ಜೂನ್ 1991)[೮]
• ಭಾರತದ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರು, (21 ಜೂನ್ 1991 - 15 ಮೇ 1996)
• ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಸಂಸತ್ ಸದಸ್ಯ (1 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1991 - 14 ಜೂನ್ 2019)
• ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕ (ಭಾರತ) (1998-2004)
• ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ (22 ಮೇ 2004 - 26 ಮೇ 2014)
• ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಸಂಸತ್ ಸದಸ್ಯ (19 ಆಗಸ್ಟ್ 2019 - 3 ಏಪ್ರಿಲ್ 2024[೧೦೭])