ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯ (ಭಾರತ)

ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯ

ಭಾರತದ ಲಾಂಛನ
ಉತ್ತರ ಬ್ಲಾಕ್, ಸಚಿವಾಲಯ ಭವನ
Agency overview
Formed	ಅಕ್ಟೋಬರ್ 29, 1946 (1946-೧೦-29)
Jurisdiction	ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾಮಂತ್ರಿ
Headquarters	ಸಚಿವಾಲಯ ಭವನ ರೆಸಿನಾ ಹಿಲ್ಸ್, ನವದೆಹಲಿ
Minister responsible	ನಿರ್ಮಲಾ ಸೀತಾರಾಮನ್
Deputy Ministers responsible	ಶಿವ ಪ್ರತಾಪ್ ಶುಕ್ಲಾ, ರಾಜ್ಯ ಮಂತ್ರಿ ಪೊನ್ ರಾಧಾಕೃಷ್ಣನ್, ರಾಜ್ಯ ಮಂತ್ರಿ
Agency executives	ಹಸಮುಖ್ ಅಧಿಯಾ , ಐಏಎಸ್, (ಕಂದಾಯ ಇಲಾಖೆ) ಅಜಯ್ ನಾರಾಯಣ ಝಾ, ಐಏಎಸ್, (ವೆಚ್ಚ ಇಲಾಖೆ) ಸುಭಾಷಚಂದ್ರ ಗರ್ಗ್, ಐಏಎಸ್, (ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಇಲಾಖೆ) ರಾಜೀವ್ ಕುಮಾರ್, ಐಏಎಸ್, (ಹಣಕಾಸು ಸೇವೆಗಳ ಇಲಾಖೆ) ನೀರಜಕುಮಾರ ಗುಪ್ತಾ, ಐಏಎಸ್, (ಹೂಡಿಕೆ ಇಲಾಖೆ) ಅರವಿಂದ ಸುಬ್ರಮಣ್ಯಂ, ಮುಖ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರ
Child agencies	ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಇಲಾಖೆ ವೆಚ್ಚ ಇಲಾಖೆ ಕಂದಾಯ ಇಲಾಖೆ ಹಣಕಾಸು ಸೇವೆಗಳ ಇಲಾಖೆ ಹೂಡಿಕೆ ಇಲಾಖೆ
Key documents	ಕೇಂದ್ರ ಬಜೆಟ್ ಆರ್ಥಿಕ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣ
Website	finmin.nic.in

ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯವು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಪ್ರಮುಖ ಸಚಿವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಇದು ತೆರಿಗೆ, ಹಣಕಾಸು ಕಾನೂನು, ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಬಂಡವಾಳ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳು, ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಗಳ ಹಣಕಾಸು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರ ಬಜೆಟ್‌ಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ .

ಪ್ರಸ್ತುತ, ನಿರ್ಮಲಾ ಸೀತಾರಾಮನ್ ಅವರು ಭಾರತದ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದಾರೆ .

ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ರಚನೆ

ಭಾರತೀಯ ಕೇಂದ್ರ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯವು ಈ ಕೆಳಗಿನ ಐದು ಇಲಾಖೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ:

• ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳು
• ವೆಚ್ಚ
• ಕಂದಾಯ
• ಹಣಕಾಸು ಸೇವೆಗಳು
• ಹೂಡಿಕೆ

ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಇಲಾಖೆ

ಈ ಇಲಾಖೆಯು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಇಲಾಖೆಯ ಮುಖ್ಯ ಶಾಖೆಗಳು:

• ಹಣಕಾಸು ವಿಭಾಗ
• ಬಜೆಟ್ ವಿಭಾಗ
• ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಮತ್ತು ವಿಮಾ ವಿಭಾಗ
• ಬಂಡವಾಳ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ
• ದ್ವಿಪಕ್ಷೀಯ ಸಹಕಾರ
• ವಿದೇಶಿ ವ್ಯಾಪಾರ
• ಖಜಾನೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ ವಿಭಾಗ
• ಹಣಕಾಸಿನ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಮತ್ತು ಬಜೆಟ್ ನಿರ್ವಹಣೆ (ಎಫ್‌ಆರ್‌ಬಿಎಂ) ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ
• ಸಹಾಯ, ಖಾತೆಗಳು ಮತ್ತು ಲೆಕ್ಕಪರಿಶೋಧಕ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿಭಾಗ
• ಆರ್ಥಿಕ ವಿಭಾಗ

ಇಲಾಖೆಯ ಪ್ರಸ್ತುತ ಆರ್ಥಿಕ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳ ನಡುವೆ ಅಲಿಯಾಮೊನಿಟರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಆರ್ಥಿಕ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಎಲ್ಲಾ ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಅಂಶಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಬೆಲೆ, ಸಾಲ, ಹಣಕಾಸು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ನೀತಿ ಮತ್ತು ಹೂಡಿಕೆ ನಿಯಮಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಮುಂತಾದ ಸಲಹೆ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ಇಲಾಖೆಗಳು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ನಾಣ್ಯ ತಯಾರಿಕಾ ಘಟಕ, ಮುದ್ರಾ ಪ್ರೆಸ್, ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿ ಪ್ರೆಸೆನ್ಸ್, ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿ ಪೇಪರ್ ಮಿಲ್‌ಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕೃತ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಜೀವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿಮೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ನೀತಿಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ. FAO, ILO, UNIDO ನಂತಹ ವಿಶೇಷ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಮಾಧ್ಯಮವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಮತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ / ದ್ವಿಪಕ್ಷೀಯ ವಿಶೇಷ ಒಪ್ಪಂದಗಳಿಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಭಾರತವು ಪಡೆದ ಎಲ್ಲಾ ಬಾಹ್ಯ ಹಣಕಾಸು ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಹಾಯವನ್ನು ಈ ಇಲಾಖೆಯು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ . ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ನಿಯಮಗಳು ಮತ್ತು ಫೆಡರಲ್ ಏರಿಯಾ ಆಡಳಿತದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಬಜೆಟ್ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರದ ಬಜೆಟ್ ಅನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಮಂಡಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಈ ಇಲಾಖೆ ಹೊಂದಿದೆ.

ವೆಚ್ಚ ಇಲಾಖೆ

ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಣಕಾಸು ನಿರ್ವಹಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಗಳ ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುವ ನೋಡಲ್ ಇಲಾಖೆಯಾಗಿದೆ.

ಕಂದಾಯ ಇಲಾಖೆ

ಈ ಇಲಾಖೆಯು ಮಾಲೀಕರು ಹೊಂದಿರುವ ಆಸ್ತಿಯ ತೆರಿಗೆಯ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ. ಆಸ್ತಿಯನ್ನು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರೆ, ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಪಾವತಿಸುವ ತೆರಿಗೆ ಆಸ್ತಿ ತೆರಿಗೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದು ಕಂದಾಯ ಇಲಾಖೆಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ.

ಹೂಡಿಕೆ ಇಲಾಖೆ

ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಡಿಸೆಂಬರ್ 1999 ರಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಸಚಿವಾಲಯವಾಗಿ (ಹೂಡಿಕೆ ಹೂಡಿಕೆ ಸಚಿವಾಲಯ) ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು, ಹೂಡಿಕೆ ಸಚಿವಾಲಯವು ಮೇ 2004 ರಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ ಸಚಿವಾಲಯವನ್ನು ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಯಿತು. ಇಲಾಖೆಯು ಹಿಂದಿನ ಸಚಿವಾಲಯದ ಎಲ್ಲಾ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸಿತು, ಇದು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಘಟಕಗಳ (ಪಿಎಸ್‌ಯು) ಹೂಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಖಾಸಗೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ನೀತಿ ವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.

ಬಾಹ್ಯ ಲಿಂಕ್‌ಗಳು

• ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯ
• ಆದಾಯ ತೆರಿಗೆ ಇಲಾಖೆ
• Central Board of Excise and Customs