ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು

ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿ

ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ
ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ

ದೇವನಾಗರಿ (Devanāgarī) ( /deɪvəˈnɑːɡəri / DAY-və-NAH-gər-ee देवनागरी, IAST Devanāgarī , ಸಂಸ್ಕೃತ ಉಚ್ಚಾರಣೆ: deɪvəˈnɑːɡəri, ನಾಗರಿ ( Sanskrit: नागरि ),[೧] ಎಡದಿಂದ ಬಲಕ್ಕೆ ಅಬುಗಿಡಾ (ಒಂದು ರೀತಿಯ ವಿಭಜನಾ ಬರವಣಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ), [೨] ಪ್ರಾಚೀನ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ, [೩] ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ರಿಪಬ್ಲಿಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ಮತ್ತು ನೇಪಾಳದ ಅಧಿಕೃತ ಲಿಪಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು 7ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಿಇ [೧] ಯಿಂದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ನಿಯಮಿತ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು ಮತ್ತು 1000 ಸಿಇ ಮೂಲಕ ಅದರ ಆಧುನಿಕ ರೂಪವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲಾಯಿತು.[೪] ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯು 14 ಸ್ವರಗಳು ಮತ್ತು 34 ವ್ಯಂಜನಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ 48 ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಅಕ್ಷರಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ,[೫] ವಿಶ್ವದ ನಾಲ್ಕನೇ ಅತ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡ ಬರವಣಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ, [೬] 120 ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.[೭]

ಈ ಲಿಪಿಯ ಅಕ್ಷರ ಸಂಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಷೆಯ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.[೭] ಲ್ಯಾಟಿನ್ ವರ್ಣಮಾಲೆಯಂತಲ್ಲದೆ, ಲಿಪಿ ಅಕ್ಷರ ಪ್ರಕರಣದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ.[೮] ಚೌಕಾಕಾರದ ಬಾಹ್ಯರೇಖೆಗಳೊಳಗೆ ಸಮ್ಮಿತೀಯ ದುಂಡಾದ ಆಕಾರಗಳಿಗೆ ಬಲವಾದ ಆದ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಎಡದಿಂದ ಬಲಕ್ಕೆ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದು शिरोरेखा śirorekhā ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಸಮತಲ ರೇಖೆಯಿಂದ ಗುರುತಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ. ಅದು ಪೂರ್ಣ ಅಕ್ಷರಗಳ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಾಗುತ್ತದೆ.[೨] ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ, ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯು ಬಂಗಾಳಿ-ಅಸ್ಸಾಮಿ ಅಥವಾ ಗುರ್ಮುಖಿಗಳಂತಹ ಇತರ ಭಾರತೀಯ ಲಿಪಿಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಕೋನಗಳು ಮತ್ತು ರಚನಾತ್ಮಕ ಒತ್ತು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಅವು ತುಂಬಾ ಹೋಲುತ್ತವೆ ಎಂದು ತೋರಿಬರುತ್ತದೆ. [೨]

ಇದನ್ನು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಅಥವಾ ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಲಿಪಿಯಾಗಿ ಬಳಸುವ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಮರಾಠಿ, ಪಾಳಿ, ಸಂಸ್ಕೃತ,[೯] ಹಿಂದಿ,[೧೦] ಬೋರೋ, ನೇಪಾಳಿ, ಶೆರ್ಪಾ, ಪ್ರಾಕೃತ, ಅಪಭ್ರಂಶ, ಅವಧಿ, ಭೋಜ್‌ಪುರಿ, ಬ್ರಜ್ ಭಾಷಾ,[೧೧] ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢಿ, ಮಾಗಾಹಿ, ನಾಗಪುರಿ, ರಾಜಸ್ಥಾನಿ, ಖಂಡೇಶಿ, ಭಿಲಿ, ಡೋಗ್ರಿ, ಕಾಶ್ಮೀರಿ, ಮೈಥಿಲಿ, ಕೊಂಕಣಿ, ಸಿಂಧಿ, ನೇಪಾಳ ಭಾಸಾ, ಮುಂಡಾರಿ, ಅಂಗಿಕಾ, ಬಜ್ಜಿಕಾ ಮತ್ತು ಸಂತಾಲಿ.[೭] ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಹಲವಾರು ಪ್ರಾಚೀನ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ನಂದಿನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ, [೧೨] [೧೩] ಮತ್ತು ಇದು ಹಲವಾರು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಲಿಪಿಗಳಿಗೆ ದೂರದ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.[೭]

ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ದೇವಾ (देव) ಪದವನ್ನು ನಾಗರೀ (नागरी) ಪದಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸುವ ಮೂಲಕ ದೇವನಾಗರಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿದೆ. ನಾಗರೀ ಎಂಬುದು ನಾಗರಾ (ನಗರ) ದಿಂದ ಪಡೆದ ವಿಶೇಷಣವಾಗಿದೆ, ಇದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದ "ಪಟ್ಟಣ" ಅಥವಾ "ನಗರ" ಎಂದರ್ಥ. ನಾಗರೀ (ಲಿಪಿಯನ್ನು ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಡಿಸುವ ಲಿಪಿ, "ಸ್ಕ್ರಿಪ್ಟ್") ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲು ಅಥವಾ ಅಂತಹ ಹಲವಾರು ಲಿಪಿಗಳನ್ನು 11 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಹುಶಃ ಅಲ್-ಬಿರುನಿ ದೃಢೀಕರಿಸಿದಂತೆ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ; ದೇವನಾಗರಿ ರೂಪವು ನಂತರ ಕನಿಷ್ಠ 18 ನೇ ಶತಮಾನದ ವೇಳೆಗೆ ದೃಢೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ನಂದಿನಗರಿ ಲಿಪಿಯ ಹೆಸರು ನಾಗರೀ ಎಂಬ ಸಾಮಾನ್ಯ ಲಿಪಿಗೆ ಪೂರ್ವಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಸೇರಿಸುವ ಮೂಲಕ ರೂಪುಗೊಂಡಿದೆ. ದೇವಾ ಪೂರ್ವಪ್ರತ್ಯಯದ ನಿಖರವಾದ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವವು ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿದೆ.

ಇತಿಹಾಸ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ದೇವನಾಗರಿ ಭಾರತ, ನೇಪಾಳ, ಟಿಬೆಟ್ ಮತ್ತು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಲಿಪಿಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಿಕ್ ಕುಟುಂಬದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. [೧೪] [೧೫] 3ನೇ ಶತಮಾನ ಬಿಸಿಇ ಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಲಿಪಿಯು ನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಇದು ದೇವನಾಗರಿ ಮತ್ತು ನಂದಿನಗರಿಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡಿತು. ಸಂಸ್ಕೃತ, ಮರಾಠಿ, ಹಿಂದಿ, ಮಧ್ಯ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಭಾಷೆಗಳು, ಕೊಂಕಣಿ, ಬೋರೋ ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ನೇಪಾಳ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲು ದೇವನಾಗರಿಯನ್ನು ಭಾರತ ಮತ್ತು ನೇಪಾಳದಾದ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ.

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ 1 ರಿಂದ 4 ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿರುವ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಗರೀ ಲಿಪಿಯನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸುವ ಕೆಲವು ಪ್ರಾಚೀನ ಶಾಸನಗಳ ಪುರಾವೆಗಳುಗುಜರಾತ್‌ನಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಇವೆ.[೩] 1 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಮೊದಲು ನಾಗರಿ(nāgarī) ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಲಿಪಿಯ ರೂಪಾಂತರಗಳು, ದೇವನಾಗರಿಯೊಂದಿಗೆ ದೃಢೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ರುದ್ರದಮನ್ ಶಾಸನಗಳು, ದೇವನಗರಿಯ ಆಧುನಿಕ ಪ್ರಮಾಣಿತ ರೂಪವು ಸುಮಾರು 1000ರ ವೇಳೆಗೆ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು.[೪] [೧೬] ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಶಾಸನಗಳು ನಾಗರೀ-ಸಂಬಂಧಿತ ಲಿಪಿಗಳ ವ್ಯಾಪಕ ಪ್ರಸರಣವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ, ಉಪಲಿಪಿಗಳು ನಾಗರೀ ಲಿಪಿಗಳ ಅಳವಡಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ಥಳೀಯ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಕರ್ನಾಟಕದ 8ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದ ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲು ಕಂಬವು ಸಿದ್ಧ ಮಾತೃಕಾ ಲಿಪಿ ಮತ್ತು ಆರಂಭಿಕ ತೆಲುಗು-ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿ ಎರಡರಲ್ಲೂ ಪಠ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ; ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದ ಕಾಂಗ್ರಾ ಜವಾಲಾಮುಖಿ ಶಾಸನವನ್ನು ಶಾರದ ಮತ್ತು ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿಗಳಲ್ಲಿ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ. [೧೭]  

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  1. ↑ ೧.೦ ೧.೧ Kuiper, Kathleen (2010). The Culture of India. New York: The Rosen Publishing Group. p. 83. ISBN 978-1615301492.
  2. ↑ ೨.೦ ೨.೧ ೨.೨ "Writing systems of the Indo-Aryan languages". The Indo-Aryan Languages. Routledge. 26 July 2007. p. 72. ISBN 978-1-135-79710-2. Retrieved 1 July 2023. Each Brāhmī-derived script has a characteristic stylistic format or ductus, which tends to exaggerate their apparent differences and mask their underlying similarities. For example, Nagari has a strong preference for symmetrical shapes, especially squared outlines and right angles...
  3. ↑ ೩.೦ ೩.೧ Rudradaman's inscription from 1st through 4th century CE found in Gujarat, India. Stanford University Archives. pp. 30–45) particularly Devanāgarī inscription on Jayadaman's coins (pages 33–34). {{cite book}}: |work= ignored (help)
  4. ↑ ೪.೦ ೪.೧ Salomon, Richard (2014). Indian Epigraphy. Oxford University Press. pp. 40–42. ISBN 978-0195356663.
  5. ↑ "Devanagari – an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. Retrieved 2023-08-02.
  6. ↑ Templin, David. "Devanagari script". omniglot.com. Archived from the original on 1 April 2015. Retrieved 5 April 2015.
  7. ↑ ೭.೦ ೭.೧ ೭.೨ ೭.೩ Devanagari (Nagari), Script Features and Description, United States: SIL International, 2013, archived from the original on 2 July 2017
  8. ↑ Nakanishi, Akira. Writing systems of the World. p. 48. ISBN 978-0804816540.
  9. ↑ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. Routledge. pp. 75–77. ISBN 978-0415772945.
  10. ↑ "Hindi". Omniglot Encyclopedia of Writing Systems and Languages. Archived from the original on 28 May 2012.
  11. ↑ Snell, Rupert (1991). The Hindi classical tradition : a Braj Bhāṣā reader. London: School of Oriental and African studies. ISBN 0-7286-0175-3. OCLC 24794163.
  12. ↑ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. Routledge. p. 75. ISBN 978-0415772945.
  13. ↑ Grünendahl, Reinhold (2001). South Indian Scripts in Sanskrit Manuscripts and Prints. Otto Harrassowitz Verlag. pp. xxii, 201–210. ISBN 978-3447045049.
  14. ↑ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. Routledge. pp. 68–69. ISBN 978-0415772945.
  15. ↑ Fischer, Steven Roger (2004). A History of Writing. Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-167-9. Archived from the original on 7 March 2020. Retrieved 15 November 2015. (p. 110) "ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Omission an early branch of this, as of the fourth century CE, was the Gupta script, Brahmi's first main daughter. ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Omission The Gupta alphabet became the ancestor of most Indic scripts (usually through later Devanagari). ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Omission Beginning around AD 600, Gupta inspired the important Nagari, Sarada, Tibetan and Pāḷi scripts. Nagari, of India's northwest, first appeared around AD 633. Once fully developed in the eleventh century, Nagari had become Devanagari, or "heavenly Nagari", since it was now the main vehicle, out of several, for Sanskrit literature."
  16. ↑ Sagar, Krishna Chandra (1993). Foreign Influence on Ancient India. South Asia Books. p. 137. ISBN 978-8172110284.
  17. ↑ Salomon, Richard (2014). Indian Epigraphy. Oxford University Press. p. 71. ISBN 978-0195356663.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಮೂಲಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ದೇವನಗರಿಯಲ್ಲಿನ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಜನಗಣತಿ ಮತ್ತು ಕ್ಯಾಟಲಾಗ್‌ಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ದೇವನಾಗರಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪಠ್ಯಗಳ ಸಾವಿರಾರು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು 19 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದಲೂ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ. ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಯಾಟಲಾಗ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಜನಗಣತಿಯು ಸೇರಿವೆ:

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
"https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ದೇವನಾಗರಿ_ಲಿಪಿ&oldid=1206720" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ