ಹರ್ಷವರ್ಧನ

ಹರ್ಷವರ್ಧನ
Coin of Harshavardhana, c. 606–647 CE.
Maharajadhiraja of Kannauj
ಆಳ್ವಿಕೆ	c. April 606 – c. 647 CE
ಪೂರ್ವಾಧಿಕಾರಿ	Rajyavardhana (as King of Thanesar)
ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ	Arunāsva (as King of Kannauj)
ತಂದೆ	Prabhakarvardhana
ತಾಯಿ	Yasomati
ಜನನ	590 CE possibly Sthanvishvara, Thanesar Kingdom (present-day Thanesar, Haryana, India)
ಮರಣ	647 CE (aged 56-57) possibly Kanyakubja, Kannauj Empire (present-day Kannauj, Uttar Pradesh, India)
ಹಸ್ತಾಕ್ಷರ
ಧರ್ಮ	Shaivism Buddhism (according to Xuanzang)

7ನೇ ಶತಮಾನದ CE ಭಾರತದ ಹರ್ಷ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ.

ಹರ್ಷವರ್ಧನ ( c. 590 –c. 647) ಕನ್ನೌಜಿನ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಮತ್ತು 606 ರಿಂದ 647 CE ವರೆಗೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಆಳಿದ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜ. ಇವನು ಬಿಳಿ ಹೂಣರ ಆಕ್ರಮಣಕಾರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ಥಾನೇಸರ್ ರಾಜ ಪ್ರಭಾಕರವರ್ಧನನ ಮಗ, ಮತ್ತು ಹರಿಯಾಣದ ಥಾನೇಸರ್ ರಾಜ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ. ಅವನು ಬೈಸ್ ರಜಪೂತ ಕುಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರಬಲ ರಜಪೂತ ರಾಜ.

ಹರ್ಷನ ಶಕ್ತಿಯ ಉತ್ತುಂಗದಲ್ಲಿ, ಅವನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ವಾಯುವ್ಯ ಭಾರತದ ಬಹುಭಾಗವನ್ನು ಆವರಿಸಿತು, ನರ್ಮದಾ ನದಿಯು ಅದರ ದಕ್ಷಿಣದ ಗಡಿಯಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಕನ್ಯಾಕುಬ್ಜವನ್ನು (ಇಂದಿನ ಕನೌಜ್, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯ) ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು c. ೬೪೭ ವರೆಗೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು. ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಇಮ್ಮಡಿ ಪುಲಕೇಶಿ ನರ್ಮದಾ ದಂಡೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಕದನದಲ್ಲಿ ಹರ್ಷವರ್ಧನ ನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು. ಅವನು ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಭಾರತದ ದಕ್ಷಿಣ ಪರ್ಯಾಯ ದ್ವೀಪಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದನು.

ರಾಜ್ಯವು ಶಾಂತಿ, ಸಮೃದ್ಧಿಯಿಂದ ಸರ್ವಧರ್ಮ ಸಹಿಷ್ಣುವಾಗಿತ್ತು. ಅವನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಧರ್ಮದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ದೂರದೂರುಗಳಿಂದ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಮತ್ತು ಕಲಾವಿದರುನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿತು . ಚೀನೀ ಪ್ರವಾಸಿ ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಹರ್ಷನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಅವನ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಔದಾರ್ಯವನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸಿ(ಶಿಲಾದಿತ್ಯನಂತೆ) ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ಕವಿ ಬಾಣಭಟ್ಟರಿಂದ ಬರೆದ ಅವರ ಜೀವನಚರಿತ್ರೆ ಹರ್ಷಚರಿತ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ಅವನ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿದ್ದ ರಕ್ಷಣಾತ್ಮಕ ಗೋಡೆಗಳು, ಕಂದಕಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಅಂತಸ್ತಿನ ಧವಲ ಗೃಹ (ಬಿಳಿ ಮಹಲು) ಹೊಂದಿರುವ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ <a href="./ಥಾನೆಸರ್" rel="mw:WikiLink" data-linkid="114" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Thanesar&quot;,&quot;thumbnail&quot;:{&quot;source&quot;:&quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Brahma_Sarovar.jpg/80px-Brahma_Sarovar.jpg&quot;,&quot;width&quot;:80,&quot;height&quot;:60},&quot;description&quot;:&quot;City in Haryana, India&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q2088448&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;en&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;label&quot;}" class="cx-link" id="mwQQ" title="ಥಾನೆಸರ್">ಥಾನೇಸರ್</a>ನೊಂದಿಗಿನ ಅವರ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

ಆರಂಭಿಕ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ

"ಹರ್ಷ್ ಕಾ ತಿಲಾ" ದಿಬ್ಬದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅರಮನೆಯ ಅವಶೇಷಗಳು 1 ಕಿ.ಮೀ

ಹರ್ಷನ ಯೌವನದ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಯು ಬಾಣಭಟನ ಖಾತೆಯಿಂದ ಬಂದಿದೆ. ಹರ್ಷನು ಥಾನೇಸರ್ ರಾಜ ಪ್ರಭಾಕರವರ್ಧನನ ಎರಡನೇ ಮಗ. 6 ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪತನದ ನಂತರ, ಉತ್ತರ ಭಾರತವು ಹಲವಾರು ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆಯಾಯಿತು. ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದ ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಹತ್ತಾರು ಸಾಮಂತ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದವು. ಇಂಥ ರಾಜಕೀಯ ಅನಿಶ್ಚಿತತೆಯಲ್ಲಿ ವರ್ಧನ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಥಾನೇಸರ್ ದೊರೆ ಪ್ರಭಾಕರವರ್ಧನ ನೆರೆಯ ರಾಜ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದನು. ಪ್ರಭಾಕರವರ್ಧನನು <a href="./ಥಾನೆಸರ್" rel="mw:WikiLink" data-linkid="130" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Thanesar&quot;,&quot;thumbnail&quot;:{&quot;source&quot;:&quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Brahma_Sarovar.jpg/80px-Brahma_Sarovar.jpg&quot;,&quot;width&quot;:80,&quot;height&quot;:60},&quot;description&quot;:&quot;City in Haryana, India&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q2088448&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;en&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;label&quot;}" class="cx-link" id="mwVg" title="ಥಾನೆಸರ್">ಥಾನೇಸರ್</a>ನಲ್ಲಿರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ವರ್ಧನ ರಾಜವಂಶದ ಮೊದಲ ರಾಜ. 605ಸಿಇ ಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾಕರವರ್ಧನನ ಮರಣದ ನಂತರ, ಅವನ ಹಿರಿಯ ಮಗ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನು ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಏರಿದನು. ಹರ್ಷವರ್ಧನನು ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ. ಅದೇ ಸಾಲಿನ ರಾಜರ ಈ ಅವಧಿಯನ್ನು ಅನೇಕ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ಧನ ರಾಜವಂಶ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಹ್ಯೂಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಅವರ ಭೇಟಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಕನ್ಯಾಕುಬ್ಜವು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸಾರ್ವಭೌಮ ಹರ್ಷವರ್ಧನನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಶಾಹಿ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು.

ಇತಿಹಾಸ ತಜ್ಞರಾದ ಕಾಶೀಪ್ರಸಾದ ಜಯಸ್ವಾಲ್ ಅವರು ಇಂಪೀರಿಯಲ್ ಹಿಸ್ಟರಿ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದಲ್ಲಿ 7-8 ನೇ ಶತಮಾನದ ಬೌದ್ಧ ಪಠ್ಯದ ಪ್ರಕಾರ, ಮಂಜುಶ್ರೀ-ಮೂಲ-ಕಲ್ಪ, ಹರ್ಷನು ರಾಜ ವಿಷ್ಣು (ವರ್ಧನ) ನಿಂದ ಜನಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅವನ ಕುಟುಂಬವು ವೈಶ್ಯವರ್ಣಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರಾಗಿದ್ದರು . ಇದನ್ನು ಕೆಲವು ಬರಹಗಾರರು ಸಹ ಬೆಂಬಲಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಆರೋಹಣ

ನಳಂದದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಹರ್ಷವರ್ಧನನ ಮುದ್ರೆ

ಹರ್ಷನ ಸಹೋದರಿ ರಾಜ್ಯಶ್ರೀಯನ್ನು ಮೌಖರಿ ದೊರೆ ಗ್ರಹವರ್ಮನನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದಳು. ಈತನಿಗು ಮತ್ತು ಮಾಳವದ ರಾಜ ದೇವಗುಪ್ತನಿಗು ನಡೆದ ಯುದ್ದದ್ದಲ್ಲಿ ಸೋತು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟನು. ದೇವಗುಪ್ತನು ರಾಜ್ಯಶ್ರೀಯನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿದು ಜೈಲಿನಲ್ಲಿರಿಸಿದನು. ಹರ್ಷನ ಅಣ್ಣ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನ, ಆಗ ಥಾನೇಸರ್ನ ರಾಜನಾಗಿದ್ದನು, ತನ್ನ ಸಹೋದರಿ ಮತ್ತು ಅವಳ ಕುಟುಂಬಕ್ಕಾದ ಅವಮಾನವನ್ನು ಆತ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವನು ದೇವಗುಪ್ತನ ವಿರುದ್ಧ ದಂಡೆತ್ತಿ ಹೋಗಿ ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಗೌಡನ ರಾಜ ಶಶಾಂಕನು ನಂತರ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನ ಸ್ನೇಹಿತನಾಗಿ ಮಗಧವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು, ಅವನು ಮಾಳವ ರಾಜನೊಂದಿಗೆ ರಹಸ್ಯ ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದನು. ಈ ಸಂಚಿಗೆ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನನ್ನು ಬಲಿಯಾದನು. ಶಶಾಂಕನ ವಿಶ್ವಾಸಘಾತುಕತನದಿಂದ ರಾಜ್ಯವರ್ಧನನನ್ನುಕೊಂದನು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಶ್ರೀ ಕಾಡಿಗೆ ಓಡಿಹೋದಳು. ತನ್ನ ಸಹೋದರನ ಕೊಲೆಯ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೋಂಡ ಹರ್ಷ,ವಿಶ್ವಾಸಘಾತುಕ ಗೌಡ ರಾಜನ ವಿರುದ್ಧ ಉಳಿದ ರಾಜರನ್ನು ಸಂಘಟಿಸಿ ಹೋರಾಡಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು. ಆದರೆ ಹೋರಾಟವು ಅನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಲದವರೆಗೆ ಹೊಯಿತು. ಒಂದು ಹಂತವನ್ನು ಮೀರಿದ ಮೇಲೆ ಅವನು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದನು. ಹರ್ಷ ತನ್ನ 16ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನೇರಿದ. ತನ್ನ ಸಹೋದರಿಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಸಹೋದರ ಮತ್ತು ಸೋದರ ಮಾವನ ಹತ್ಯೆಗೆ ಪ್ರತೀಕಾರ ತೀರಿಸುವುದು ಅವನ ಮೊದಲ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಾಗಿತ್ತು. ತನ್ನ ಸಹೋದರಿ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಂದಾದಾಗ ಅವಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದನು.

ಆಳ್ವಿಕೆ

ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪತನದ ನಂತರ ಉತ್ತರ ಭಾರತವು ಗಣರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ಹೊಡೆದು ಹೊಗಿತ್ತು. ಹರ್ಷವರ್ಧನನು, ಸಣ್ಣ ಗಣರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಪಂಜಾಬ್‌ನಿಂದ ಮಧ್ಯ ಭಾರತದವರಗೆ ಒಂದುಗೂಡಿಸಿದನು. ಈ ಗಣರಾಜ್ಯದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ಇಸವಿ 606ಸಿಇ, ಏಪ್ರಿಲ್ ಮಾಹೆಯಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾಗಿ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿ ಮಹಾರಾಜಾಧಿರಾಜ ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು. ಹರ್ಷ ಒಂದು ಮಹಾಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು, ಅದು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು. ರಾಜ್ಯವು ಶಾಂತಿ, ಸಮೃದ್ಧಿಯಿಂದ ಸರ್ವಧರ್ಮ ಸಹಿಷ್ಣುವಾಗಿತ್ತು. ಅವನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಧರ್ಮದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ದೂರದೂರುಗಳಿಂದ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಮತ್ತು ಕಲಾವಿದರುನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿತು . ಚೀನೀ ಪ್ರವಾಸಿ ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಹರ್ಷನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಶಾಹಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಮತ್ತು ಅವನ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಔದಾರ್ಯವನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸಿ ತನ್ನ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಇಮ್ಮಡಿ ಪುಲಕೇಶಿ 618-619 ರ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ನರ್ಮದೆಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲೆ ಹರ್ಷ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಣವನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿನು. ಪುಲಕೇಶಿ ನಂತರ ಹರ್ಷನೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡನು, ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಹರ್ಷವರ್ಧನನ ನಡುವಿನ ಗಡಿಯಾಗಿ ನರ್ಮದಾ ನದಿಯನ್ನು ಗೊತ್ತುಪಡಿಸಿದನು.

ಕ್ಸುವಾನ್‌ಜಾಂಗ್ ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ:

" ಶಿಲಾದಿತ್ಯರಾಜ (ಅಂದರೆ, ಹರ್ಷ), ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸದಿಂದ ತುಂಬಿದ, ಈ ರಾಜಕುಮಾರನೊಂದಿಗೆ (ಅಂದರೆ, ಪುಲಕೇಶಿ) ಹೋರಾಡಲು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನ ಮೇಲೆ ನಡೆದನು; ಆದರೆ ಅವನಿಗೆ ಮೇಲುಗೈ ಸಾಧಿಸಲು ಅಥವಾ ಅಧೀನಗೊಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ"

ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ನೀತಿ

"ರಾಜ ಹರ್ಷ ಬುದ್ಧನಿಗೆ ಗೌರವ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾನೆ", 20 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಲಾವಿದನ ಕಲ್ಪನೆ

ಇತರ ಅನೇಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಆಡಳಿತಗಾರರಂತೆ, ಹರ್ಷನು ತನ್ನ ಧಾರ್ಮಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳು ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಸಹಿಷ್ಣುನಾಗಿದ್ದನು. ಅವನ ಮುದ್ರೆಗಳು ಅವನ ಪೂರ್ವಜರು ಹಿಂದೂ ಸೂರ್ಯದೇವರ ಆರಾಧಕರು ಎಂದು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ, ಅವನ ಹಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಬೌದ್ಧನು, ಮತ್ತು ಸ್ವತಃ ಹರ್ಷಶೈವ ಹಿಂದೂವಾಗಿದ್ದನು. ಅವನ ಭೂದಾನ ಶಾಸನಗಳು ಅವನನ್ನು ಪರಮ-ಮಹೇಶ್ವರ (ಶಿವನ ಪರಮ ಭಕ್ತ) ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತವೆ. ಅವನ ಆಸ್ಥಾನ ಕವಿ ಬನ ಕೂಡ ಅವನನ್ನು ಶೈವ ಹಿಂದೂ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಹರ್ಷನ ನಾಟಕ ನಾಗಾನಂದ ಬೋಧಿಸತ್ವ ಜೀಮೂತವಾಹವನ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಪದ್ಯವು ಬುದ್ಧನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದೆ, ಮಾರನನ್ನು ಸೋಲಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ (ಎರಡು ಪದ್ಯಗಳು ಮೂರನೆಯದರೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಟಿಬೆಟಿಯನ್ ಅನುವಾದ *ಮಾರಾಜಿತ್-ಸ್ತೋತ್ರ). ಶಿವನ ಪತ್ನಿ ಗೌರಿ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾಳೆ, ಮತ್ತು ತನ್ನ ದೈವಿಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ನಾಯಕನನ್ನು ಜೀವಂತಗೊಳಿಸುತ್ತಾಳೆ.

ಚೀನೀ ಬೌದ್ಧ ಪ್ರವಾಸಿ ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ನ ಪ್ರಕಾರ, ಹರ್ಷನು ಧರ್ಮನಿಷ್ಠ ಬೌದ್ಧನಾಗಿದ್ದನು. ಹರ್ಷನು ಆಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಾಣಿ ಹತ್ಯೆಯನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಗೌತಮ ಬುದ್ಧನು ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಮಠಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು ಎಂದು ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅವರು ಗಂಗಾ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸಾವಿರ 100 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಹೆದ್ದಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಣಿಕರಿಗೆ ಮತ್ತು ಬಡವರಿಗೆ ಉತ್ತಮವಾದ ಧರ್ಮಶಾಲೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಅವರು ಜಾಗತಿಕ ವಿದ್ವಾಂಸರ ವಾರ್ಷಿಕ ಸಭೆಯನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ ದತ್ತಿ ಭಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಪ್ರತಿ ಐದು ವರ್ಷಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ಅವರು ಮೋಕ್ಷ ಎಂಬ ಮಹಾಸಭೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಕನ್ಯಾಕುಬ್ಜದಲ್ಲಿ ಹರ್ಷ ಆಯೋಜಿಸಿದ 21-ದಿನದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಉತ್ಸವವನ್ನು ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಹೀಗೆಂದು ವಿವರಿಸುತ್ತಾನೆ "ಈ ಹಬ್ಬದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ಅವನ ಅಧೀನ ರಾಜರು ಬುದ್ಧನ ಗಾತ್ರದ ಚಿನ್ನದ ಪ್ರತಿಮೆಯ ಮುಂದೆ ದೈನಂದಿನ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು".

ಹರ್ಷ ಅವರ ಸ್ವಂತ ದಾಖಲೆಗಳು ಅವರನ್ನು ಶೈವ ಹಿಂದೂ ಎಂದು ವಿವರಿಸುವುದರಿಂದ, ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅವರ ಪರಿವರ್ತನೆಯು ಅವರ ಜೀವನದ ನಂತರದ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿರಬೇಕು. ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಕೂಡ ಹರ್ಷನು ಬೌದ್ಧ ಸನ್ಯಾಸಿಗಳಲ್ಲದೆ ಎಲ್ಲಾ ಧರ್ಮಗಳ ವಿದ್ವಾಂಸರನ್ನು ಗೌರವಿಸುತಿದ್ದನು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಸೀತಾ ರಾಮ್ ಗೋಯೆಲ್ ಮತ್ತು ಎಸ್‌ವಿ ಸೊಹೊನಿಯಂತಹ ಇತಿಹಾಸಕಾರರ ಪ್ರಕಾರ, ಹರ್ಷ ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಶೈವ ಹಿಂದೂ, ಬೌದ್ಧರಿಗೆ ಅವನ ಮಾಡುತಿದ್ದ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಹ್ಯುಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಅವರನ್ನು ಬೌದ್ಧರೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿರಬಹುದು ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಡುತ್ತಾರೆ.

ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಪ್ರಾವೀಣ್ಯ

ಹರ್ಷ ಮೂರು ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳಾದ ರತ್ನಾವಳಿ, ನಾಗಾನಂದ ಮತ್ತು ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕಾ ಗಳ ಲೇಖಕ ಎಂದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಕೆಲವರು (ಉದಾ, ಕಾವ್ಯಪ್ರಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮಮ್ಮತಾ) ಹರ್ಷನ ಆಸ್ಥಾನದ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಧಾವಕ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ನಂಬುತ್ತಾರೆ, ವೆಂಡಿ ಡೊನಿಗರ್ ಅವರು ಆದಾಗ್ಯೂ, ರಾಜ ಹರ್ಷನು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ"

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಕುರಿತಾದ 1926 ರ ಭಾರತೀಯ ಮೂಕಿ ಚಿತ್ರ, ಸಾಮ್ರಾಟ್ ಶಿಲಾದಿತ್ಯ, ಮೋಹನ್ ದಯಾರಾಮ್ ಭಾವನಾನಿ ಅವರಿಂದ ನಿರ್ದೇಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು.

ಸಹ ನೋಡಿ

• ಸುರಸೇನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ
• ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸ