ತಲಕಾಡಿನ ದೇವಾಲಯಗಳು

ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಇತರ
ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳು
ತಲಕಾಡಿನಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯಗಳುಮೈಸೂರು ಜಿಲ್ಲೆ
ದೇಶ	ಭಾರತ
ರಾಜ್ಯ	ಕರ್ನಾಟಕ
ಜಿಲ್ಲೆ	ಮೈಸೂರು ಜಿಲ್ಲೆ

ತಲಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಸಮೂಹವಿದೆ. ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಮೈಸೂರು ನಗರದ ಆಗ್ನೇಯಕ್ಕೆ ೪೫ಕಿಮೀ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಅನೇಕ ರಾಜವಂಶಗಳು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಪ್ರಾಚೀನ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳಾಗಿವೆ. ತಲಕಾಡಿನ ಮರಳು ದಿಬ್ಬಗಳ ಪುರಾತತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಉತ್ಖನನಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಗಂಗಾ ರಾಜವಂಶದ (ಸಿ.೩೪೫-೯೯೯) ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಹಲವಾರು ಪಾಳುಬಿದ್ದ ದೇವಾಲಯಗಳ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ತೋರಿಸಿವೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಐ.ಕೆ ಶರ್ಮಾ ಪ್ರಕಾರ ಕೇವಲ ರಾಜ ೪ನೇ ರಾಚಮಲ್ಲ ಸತ್ಯವಾಕ್ಯ (ಅರ್,೯೭೫-೯೮೬) ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಪಾತಾಳೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಮರಳೇಶ್ವರ ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳು ಯಥಾಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿವೆ. ಆರ್ಕಿಯಲಾಜಿಕಲ್ ಸರ್ವೆ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಎ.ಎಸ್.ಐ) ಪ್ರಕಾರ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡದಾದ, ಅತ್ಯಂತ ಅಖಂಡ ಮತ್ತು ಅಲಂಕೃತವಾದ ಗಂಗಾ - ಚೋಳ - ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಪವಿತ್ರೀಕರಣವನ್ನು ೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಮಾಡಿದ ಸುಧಾರಣೆಗಳೊಂದಿಗೆ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ನಿಯೋಜಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಲಾ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಆಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ ಪ್ರಕಾರ ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೧೭ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನು ತಲಕಾಡು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಚೋಳರ ವಿರುದ್ಧದ ವಿಜಯವನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ನವೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ಇದನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತ ಎಎಸ್‌ಐ ಕಿತ್ತುಹಾಕಿದೆ. ಅದರ ಮಹಾದ್ವಾರ ಮಾತ್ರ ಹಾಗೇ ಇದೆ. ತಲಕಾಡಿನ ಮರಳು ದಿಬ್ಬಗಳನ್ನು ಎಎಸ್‌ಐನ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯ ವಿಭಾಗವು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳಾಗಿ ಭಾರತದ ಕೇಂದ್ರ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.

ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆ

ತಲಕಾಡಿನ ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕ್ರಿ.ಶ.೧೧೧೭

ಪಾತಾಳೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಮರಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯಗಳೆರಡೂ ಅವುಗಳ ಮೂಲ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ( ಅಧಿಷ್ಠಾನ ) ಗರ್ಭಗೃಹ ಮತ್ತು ಗಂಗರ ಕಾಲದ ಮುಖಮಂಟಪ ( ಅರ್ಧ ಮಂಟಪ ) ಹೊಂದಿವೆ. ದೇಗುಲದ ಮೇಲಿರುವ ಗೋಪುರವು ಚೋಳರ ಕಾಲದ ನವೀಕರಣವಾಗಿರಬಹುದು. ಮುಖ್ಯ ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ( ಮಹಾ-ಮಂಟಪ ) ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಚೌಕಸ್ತಂಬಗಳು ನರಸಮಂಗಲದ ರಾಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವಂತೆಯೇ ಇವೆ. ಈ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಹಿಂದೂ ದೇವರುಗಳ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪಲ್ಲವರ ಶೈಲಿಯ ಪ್ರಭಾವದೊಂದಿಗೆ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಗಂಗರ ಕಾಲದ ಶೈಲಿಯ ಕೆಲಸವು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಕೈಗಳ ಮಹಾವಿಷ್ಣು, ರಾಕ್ಷಸ ರಾಜ ( ಅಸುರ ) ಮಹಿಷ ಮತ್ತು ಕಾರ್ತಿಕೇಯನ ಕೊಂಬಿನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿರುವ ದುರ್ಗವು ಮರಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಸೇರಿದೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ (ಶಿವನ ರೂಪ), ತ್ರಿಮೂರ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮ (ಮೂರು ಮುಖದ ಬ್ರಹ್ಮ), ಸಿಂಹವಾಹಿನಿ ದುರ್ಗಾ (ಸಿಂಹದ ಮೇಲೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ದುರ್ಗ) ಮತ್ತು ಪಾತಾಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಶಿವನ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ವೇಸರ ಗೋಪುರದೊಂದಿಗೆ (ದಕ್ಷಿಣ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಶೈಲಿಗಳ ಸಮ್ಮಿಳನವಾಗಿರುವ ಶಿಖರ ) ಗಾರೆಯಲ್ಲಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಇದು ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಚಿಕ್ಕ ಸಭಾಂಗಣಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಮುಖಮಂಟಪ ಆರು ಕಂಬಗಳ ಸಭಾಂಗಣ ( ಮಹಾಮಂಟಪ ಅಥವಾ ನವರಂಗ ) ಮತ್ತು ಎರಡು ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರಗಳು ( ಮುಖಮಂಟಪ ) ಪೂರ್ವ-ಪಶ್ಚಿಮ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಎದುರಾಗಿವೆ . ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ದೇವಾಲಯದೊಳಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ದೊಡ್ಡ ಸಭಾಂಗಣವಿದೆ ( ಮಹಾಮಂಟಪ ). ಸಂಪೂರ್ಣ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನು ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ( ಜಗಲಿ ) ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಹೊರಗೋಡೆಗಳು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳು ಶೈವ ನಂಬಿಕೆಯ ದೇವತೆಗಳು ಮತ್ತು ಪರಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಮಂಟಪ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಕಂಬದ ಸಭಾಂಗಣದ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರದ ಮೇಲಿರುವ ಅಲಂಕೃತ ಬಾಗಿಲು ಮತ್ತು ಹಾಸುಗಲ್ಲು , ಜೊತೆಗೆ ೨ ಮೀ ಎತ್ತರದ ದ್ವಾರಪಾಲಕರ ಎರಡೂ ಬದಿಯ ಉಬ್ಬುಶಿಲ್ಪಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಸಂಕೀರ್ಣದ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗಂಗ, ಹೊಯ್ಸಳ ಮತ್ತು ವಿಜಯನಗರ ಕಾಲದ ಸ್ವತಂತ್ರ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಗಡಿ ಗೋಡೆ ಇದೆ.

ಆಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ ಪ್ರಕಾರ ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಗ್ರಾನೈಟ್ ಏಕ ವಿಮಾನ ಯೋಜನೆ (ದೇವಾಲಯದ ಮೇಲೆ ಗೋಪುರ), ಏಕಕೂಟ (ಏಕ ದೇಗುಲ) ನಿರ್ಮಾಣ, ತೆರೆದ ಮಂಟಪ (ಹಾಲ್) ಆಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಯು ಬೇಲೂರಿನ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಚೆನ್ನಕೇಶವ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯವು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ (ನಕ್ಷತ್ರದ ಆಕಾರದ) ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಗರ್ಭಗೃಹ, ಮಂಟಪ ಮತ್ತು ತೆರೆದ ಸಭಾಂಗಣ ( ನವರಂಗ ಅಥವಾ ಕೇವಲ ಮಂಟಪ ) ಜಾಗತಿ ಎಂಬ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಜೋಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಸೂರ್ಯನಾಥ ಕಾಮತ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಮಾನದಂಡವಾಗಿದೆ. ವೇದಿಕೆಯು ದ್ವಂದ್ವ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ:- ದೃಶ್ಯ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಭಕ್ತರಿಗೆ ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಲೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ( ಪರಿಕ್ರಮ ಅಥವಾ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ) ಗಾಗಿ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ನಾರಾಯಣನ (ವಿಷ್ಣುವಿನ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರು) ಚಿತ್ರವಿದೆ. ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಅಲಂಕಾರಿಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿವೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಬಾಗಿಲು ಮತ್ತು ಹಾಸುಗಲ್ಲು ಅಲಂಕೃತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿಶಾಲವಾದ ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ತಿರುಗಿದ ಕಂಬಗಳು ಹೂವಿನ ವಿನ್ಯಾಸಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿದೆ.

ಮುಡುಕುತೊರೆಯಲ್ಲಿರುವ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಶ್ರೀ ಅರ್ಕೇಶ್ವರಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಮುಖ್ಯ ತಲಕಾಡು ಗ್ರಾಮದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ೧೦ನೇ ಶತಮಾನದ ತಲಕಾಡಿನ ಪಾತಾಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮರಳಿನ ದಿಬ್ಬಗಳಿಂದ ಅಗೆಯಲಾಗಿದೆ.
• 
  ನವೀಕೃತ ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನದ ವಿವರ, ತಲಕಾಡ್
• 
  ದ್ವಾರಪಾಲಕ (ಬಾಗಿಲು ಕೀಪರ್) ಮತ್ತು ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಮಂಟಪದ ವಿವರ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅಲಂಕೃತವಾದ ಬಾಗಿಲ ಜಂಬ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ದ್ವಾರಪಾಲಕರ (ಬಾಗಿಲು ಕಾಯುವವರ) ವಿವರ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರೆ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಐದು ತಲೆಯ ಹಾವು ಮತ್ತು ಏಕಶಿಲೆಯ ಕಲ್ಲಿನ ಸರಪಳಿ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಗಾರೆಯಿಂದ ಮಾಡಿದ ವೇಸರ ದೇಗುಲದ ಗೋಪುರದ ( ವಿಮಾನ ) ಹತ್ತಿರದ ನೋಟ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಮಂಟಪದ ಹೊರಗೋಡೆಯ ವಿವರ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಒಂದು ನೋಟ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ವೈದ್ಯೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಅಲಂಕೃತ ಮುಖಮಂಟಪ (ದಕ್ಷಿಣ) ಪ್ರವೇಶ
• 
  ತಲಕಾಡಿನ ಕೀರ್ತಿನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಬಳಿ ನಂದಿ (ಗೂಳಿ).

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

• Sarma, I.K. (1992) [1992]. Temples of the Gangas of Karnataka. New Delhi: Archaeological Survey of India. ISBN 0-19-560686-8.
• Adam Hardy, Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries, Abhinav, 1995  
• Gerard Foekema, A Complete Guide to Hoysala Temples, Abhinav, 1996  
• Kamath, Suryanath U. (2001) [1980]. A concise history of Karnataka: from pre-historic times to the present. Bangalore: Jupiter books. LCCN 80905179. OCLC 7796041.
• "Kirtinarayana temple". Archaeological Survey of India, Bengaluru Circle. ASI Bengaluru Circle. Archived from the original on 25 December 2013. Retrieved 24 Dec 2013.
• "Vaidyesvara temple". Archaeological Survey of India, Bengaluru Circle. ASI Bengaluru Circle. Archived from the original on 25 December 2013. Retrieved 24 Dec 2013.
• "Alphabetical List of Monuments - Karnataka -Bangalore, Bangalore Circle, Karnataka". Archaeological Survey of India, Government of India. Indira Gandhi National Center for the Arts. Retrieved 19 Jan 2013.
• "Temple tales". Deccan Herald. Archived from the original on 2006-07-19. Retrieved 2013-12-24.