ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ
ಡಾ. ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ೧೯೯೬ ರಲ್ಲಿ
ಜನನ	(೧೯೨೦-೦೩-೨೫)೨೫ ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೨೦ ಗುಜರಾತ್, ಭಾರತ
ಮರಣ	೧೧-೦೮-೨೦೦೦
ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ	ಪಿಎಚ್‌ಡಿ ಗಾಂಧಿ ಚಿಂತನೆಯಲ್ಲಿ
ವೃತ್ತಿ(ಗಳು)	ಕಾರ್ಯಕರ್ತ, ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ
ಉದ್ಯೋಗದಾತ(ರು)	ವಿಲ್ಸನ್ ಕಾಲೇಜ್, ಮುಂಬೈ(೧೯೮೦ ತನಕ ) ಗಾಂಧಿ ಶಾಂತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ
ಗಮನಾರ್ಹ ಕೆಲಸಗಳು	ಭಾರತದ ಗಾಂಧಿವಾದಿ ಮತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ
ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು	ಪದ್ಮ ವಿಭೂಷಣ (೧೯೯೮)

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ (೨೫ ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೨೦ - ೧೧ ಆಗಸ್ಟ್ ೨೦೦೦ ) ಭಾರತದ ಗಾಂಧಿವಾದಿ ಮತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರಾಗಿದ್ದರು . ೧೯೪೨ ರ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದ ಭೂಗತ ರೇಡಿಯೋ ಸ್ಟೇಷನ್, ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೊವನ್ನು ಸಂಘಟಿಸಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ೧೯೯೮ ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಅವರಿಗೆ ಭಾರತ ಗಣರಾಜ್ಯದ ಎರಡನೇ ಅತ್ಯುನ್ನತ ನಾಗರಿಕ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯಾದ ಪದ್ಮ ವಿಭೂಷಣವನ್ನು ನೀಡಿತು.

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ಗುಜರಾತ್‌ನ ಸೂರತ್‌ ಸಮೀಪದ ಸರಸ್‌ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ. ಅವರು ಕೇವಲ ಐದು ವರ್ಷದವಳಿದ್ದಾಗ, ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಅವರ ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದಾಗ ಉಷಾ ಅವರನ್ನು ಮೊದಲು ನೋಡಿದರು. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ ಗಾಂಧಿಯವರು ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಶಿಬಿರವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿದರು, ಅದರಲ್ಲಿ ಪುಟ್ಟ ಉಷಾ ಅಧಿವೇಶನಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸ್ವಲ್ಪ ನೂಲುವಿದ್ದರು.

೧೯೨೮ ರಲ್ಲಿ ಎಂಟು ವರ್ಷದ ಉಷಾ ಸೈಮನ್ ಆಯೋಗದ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಮೊದಲ ಪದಗಳನ್ನು ಕೂಗಿದರು: " ಸೈಮನ್ ಗೋ ಬ್ಯಾಕ್". ಉಷಾ ಮತ್ತು ಇತರ ಮಕ್ಕಳು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ಧ ಮುಂಜಾನೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮದ್ಯದ ಅಂಗಡಿಗಳ ಮುಂದೆ ಪಿಕೆಟಿಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ಈ ಒಂದು ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಮೆರವಣಿಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪೊಲೀಸರು ಮಕ್ಕಳ ಮೇಲೆ ಚಾರ್ಜ್ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಧ್ವಜವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಹುಡುಗಿಯೊಬ್ಬಳು ಧ್ವಜದ ಜೊತೆಗೆ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಳು. ಈ ಘಟನೆಯಿಂದ ಕೋಪಗೊಂಡ ಮಕ್ಕಳು ತಮ್ಮ ಪೋಷಕರಿಗೆ ಕಥೆಯನ್ನು ಕೊಂಡೊಯ್ದರು. ಹಿರಿಯರು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಭಾರತದ ಧ್ವಜದ ಬಣ್ಣಗಳಲ್ಲಿ (ಕೇಸರಿ, ಬಿಳಿ ಮತ್ತು ಹಸಿರು) ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ತೊಡಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಅವರನ್ನು ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಳುಹಿಸಿದರು. ಧ್ವಜದ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತೆ ಮೆರವಣಿಗೆ ನಡೆಸಿದರು: "ಪೊಲೀಸರೇ, ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಕೋಲು ಮತ್ತು ಲಾಠಿಗಳನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು, ಆದರೆ ನೀವು ನಮ್ಮ ಧ್ವಜವನ್ನು ಕೆಳಗಿಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ."

ಉಷಾ ಅವರ ತಂದೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಜ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಾಗಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಲಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಆಕೆಯ ತಂದೆ ೧೯೩೦ ರಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತರಾದಾಗ ಈ ಮಿತಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಯಿತು. ೧೯೩೨ ರಲ್ಲಿ ಉಷಾ ೧೨ ವರ್ಷದವಳಿದ್ದಾಗ ಅವರ ಕುಟುಂಬವು ಬಾಂಬೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿತು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಅವಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಮಕ್ಕಳು ರಹಸ್ಯ ಬುಲೆಟಿನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಕಟಣೆಗಳನ್ನು ವಿತರಿಸಿದರು, ಸೆರೆಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಬಂಧಿಕರನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಈ ಕೈದಿಗಳಿಗೆ ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ಸಾಗಿಸಿದರು.

ಉಷಾ ಗಾಂಧಿಯವರಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿ ಬೆಳೆದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದರು. ಅವರು ಜೀವನಕ್ಕಾಗಿ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಯಾಗಿ ಉಳಿಯಲು ಆರಂಭಿಕ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಸ್ಪಾರ್ಟಾದ ಗಾಂಧಿವಾದಿ ಜೀವನಶೈಲಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು, ಕೇವಲ ಖಾದಿ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ಐಷಾರಾಮಿಗಳಿಂದ ದೂರವಿದ್ದರು. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರು ಗಾಂಧಿಯ ಚಿಂತನೆ ಮತ್ತು ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದರು.

ಉಷಾ ಅವರ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವು ಖೇಡಾ ಮತ್ತು ಭರೂಚ್‌ನಲ್ಲಿ ನಂತರ ಬಾಂಬೆಯ ಚಂದರಾಮ್‌ಜಿ ಹೈಸ್ಕೂಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಾಯನ ಮಾಡಿದರು. ಅವಳು ಸರಾಸರಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿದ್ದಳು. ೧೯೩೫ ರಲ್ಲಿ ಅವಳ ಮೆಟ್ರಿಕ್ಯುಲೇಷನ್ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳು ಅವಳನ್ನು ತನ್ನ ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಅಗ್ರ ೨೫ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿದವು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಬಾಂಬೆಯ ವಿಲ್ಸನ್ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. ೧೯೩೯ ರಲ್ಲಿ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ ಪದವಿಯನ್ನು ಪಡೆದರು ನಂತರ ಕಾನೂನು ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು, ಆದರೆ ೧೯೪೨ ರಲ್ಲಿ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಸೇರಲು ತಮ್ಮ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿದರು. ನಂತರ ೨೨ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣ ಸಮಯ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು.

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರ

೧೯೪೨ ರ ಆಗಸ್ಟ್ ೯ ರಂದು ಮುಂಬೈನ ಗೋವಾಲಿಯಾ ಟ್ಯಾಂಕ್ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ರ್ಯಾಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವುದಾಗಿ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಘೋಷಿಸಿದ್ದರು. ಗಾಂಧಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ನಾಯಕರನ್ನು ಆ ದಿನಾಂಕದ ಮೊದಲು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಿಗದಿತ ದಿನದಂದು ಗೋವಾಲಿಯಾ ಟ್ಯಾಂಕ್ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಭಾರತೀಯರು ಜಮಾಯಿಸಿದರು. ಅವರನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ರಾಷ್ಟ್ರಧ್ವಜಾರೋಹಣ ಮಾಡುವುದನ್ನು ಕಿರಿಯ ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ಗುಂಪಿಗೆ ಬಿಡಲಾಗಿತ್ತು.

೧೪ ಆಗಸ್ಟ್ ೧೯೪೨ ರಂದು ಉಷಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕೆಲವು ನಿಕಟ ಸಹವರ್ತಿಗಳು ರಹಸ್ಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೊವನ್ನು ರಹಸ್ಯ ರೇಡಿಯೋ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಇದು ಆಗಸ್ಟ್ ೨೭ ರಂದು ಪ್ರಸಾರವಾಯಿತು. ಆಕೆಯ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಾರವಾದ ಮೊದಲ ಪದಗಳೆಂದರೆ: "ಇದು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೋ ೪೨.೩೪ ಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು [ತರಂಗಾಂತರದ] ಕರೆ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ." ಆಕೆಯ ಸಹವರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ವಿಠಲಭಾಯ್ ಝವೇರಿ, ಚಂದ್ರಕಾಂತ್ ಝವೇರಿ, ಬಾಬುಭಾಯಿ ಠಕ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಚಿಕಾಗೋ ರೇಡಿಯೊದ ಮಾಲೀಕ ನಂಕಾ ಮೋಟ್ವಾನಿ ಅವರು ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞರನ್ನು ಒದಗಿಸಿದರು. ಡಾ. ರಾಮ್ ಮನೋಹರ್ ಲೋಹಿಯಾ, ಅಚ್ಯುತರಾವ್ ಪಟವರ್ಧನ್ ಮತ್ತು ಪುರುಷೋತ್ತಮ್ ತ್ರಿಕಾಮದಾಸ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ನಾಯಕರು ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೊಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದರು. ರೇಡಿಯೋ ಪ್ರಸಾರವು ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತದ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ನಾಯಕರಿಂದ ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ರೆಕಾರ್ಡ್ ಮಾಡಿತು. ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಂಘಟಕರು ಬಹುತೇಕ ಪ್ರತಿದಿನ ನಿಲ್ದಾಣದ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಪೊಲೀಸರು ಅವರನ್ನು ೧೨ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೪೨ ರಂದು ಪತ್ತೆ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಸಂಘಟಕರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿದರು. ನಂತರ ಎಲ್ಲರೂ ಜೈಲು ಪಾಲಾದರು .

ಭಾರತೀಯ ಪೊಲೀಸರ ವಿಭಾಗವಾದ ಅಪರಾಧ ತನಿಖಾ ಇಲಾಖೆ (ಸಿಐಡಿ) ಆಕೆಯನ್ನು ಆರು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ಏಕಾಂತ ಸೆರೆಮನೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅವರು ಚಳುವಳಿಗೆ ದ್ರೋಹ ಮಾಡಿದರೆ ವಿದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶದಂತಹ ಪ್ರೇರಣೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರು ಮೌನವಾಗಿರಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವಿಚಾರಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆಯೇ ಎಂದು ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ಕೇಳಿದರು. ಅವಳು ಕಡ್ಡಾಯವಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ದೃಢಪಡಿಸಿದಾಗ, ಅವಳು ಯಾವುದೇ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸುವುದಿಲ್ಲ ತನ್ನನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹ ಅಲ್ಲ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದಳು. ವಿಚಾರಣೆಯ ನಂತರ ಆಕೆಗೆ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಲಾಯಿತು (೧೯೪೨ ರಿಂದ ೧೯೪೬). ಆಕೆಯ ಇಬ್ಬರು ಸಹಚರರಿಗೂ ಶಿಕ್ಷೆಯಾಗಿದೆ. ಉಷಾ ಅವರನ್ನು ಪುಣೆಯ ಯರವ್ಡಾ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆಕೆಯ ಆರೋಗ್ಯ ಹದಗೆಟ್ಟಿತು ಆದ್ದರಿಂದ ಸರ್ ಜೆಜೆ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆಗಾಗಿ ಬಾಂಬೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಲಾಯಿತು. ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮೂರ್ನಾಲ್ಕು ಪೊಲೀಸರು ಆಕೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳದಂತೆ ಹಗಲು-ರಾತ್ರಿ ಕಾವಲು ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಕೆಯ ಆರೋಗ್ಯ ಸುಧಾರಿಸಿದಾಗ ಆಕೆಯನ್ನು ಯರವ್ಡಾ ಜೈಲಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿಸಲಾಯಿತು. ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೪೬ ರ ಸಮಯದ ಮಧ್ಯಂತರ ಸರ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಗೃಹ ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದ ಮೊರಾರ್ಜಿ ದೇಸಾಯಿ ಅವರ ಆದೇಶದ ಮೇರೆಗೆ ಅವರು ಬಾಂಬೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಮೊದಲ ರಾಜಕೀಯ ಕೈದಿ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಪಾತ್ರರಾದರು.

ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಕೇವಲ ಮೂರು ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದರೂ, ಸೆನ್ಸಾರ್ ಮಾಡದ ಸುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟೀಷ್-ನಿಯಂತ್ರಿತ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ನಿಷೇಧಿಸಿದ ಇತರ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಚಳುವಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು. ರಹಸ್ಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯ ನಾಯಕರನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕರೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕದಲ್ಲಿರಿಸಿತು. ಆ ದಿನಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೊದೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ತನ್ನ "ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕ್ಷಣ" ಮತ್ತು ತನ್ನ ದುಃಖದ ಕ್ಷಣ ಎಂದು ವಿವರಿಸಿದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಭಾರತೀಯ ತಂತ್ರಜ್ಞರೊಬ್ಬರು ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ದ್ರೋಹ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೋತ್ತರ

ಸೆರೆವಾಸದ ನಂತರ ಉಷಾ ಅವರ ಆರೋಗ್ಯದ ಕೊರತೆಯು ರಾಜಕೀಯ ಅಥವಾ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಯಿತು. ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರೆತ ದಿನ, ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಹಾಸಿಗೆಗೆ ಸೀಮಿತರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಅಧಿಕೃತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಹಾಜರಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ನಂತರ ಅವರು ತಮ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪುನಃ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಗಾಂಧಿಯವರ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಿಂತನೆಯ ಕುರಿತು ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪ್ರಬಂಧವನ್ನು ಬರೆದರು, ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಪಿಎಚ್‌ಡಿ ಪಡೆದರು. ಅವರು ಮುಂಬೈ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದೊಂದಿಗೆ ಅನೇಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸುದೀರ್ಘ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿ, ಸಂಶೋಧನಾ ಸಹಾಯಕರಾಗಿ, ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ, ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ನಾಗರಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿ. ಅವರು ೧೯೮೦ ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ನಿವೃತ್ತರಾದರು.

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರವೂ ಉಷಾ ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಮುಂದುವರೆದರು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಾಂಧಿ ಚಿಂತನೆ ಮತ್ತು ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಹರಡುವಲ್ಲಿ ಹಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಆಕೆ ತನ್ನ ಮಾತೃಭಾಷೆಯಾದ ಇಂಗ್ಲೀಷ್ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಲೇಖನಗಳು, ಪ್ರಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಗಾಂಧಿ ಸ್ಮಾರಕ ನಿಧಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು, ಇದು ಗಾಂಧಿ ಪರಂಪರೆಯ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಆಗಿದೆ. ನಿಧಿ ಅವರು ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಅವರ ಪುತ್ರಿ ಮಣಿಬೆನ್ ಪಟೇಲ್ ಅವರ ನಿವಾಸವನ್ನು ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿರುವ ಮಣಿ ಭವನವನ್ನು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು, ಅಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿಯವರು ನಗರಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಗಾಂಧಿ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು. ಅವರು ನವದೆಹಲಿಯ ಗಾಂಧಿ ಪೀಸ್ ಫೌಂಡೇಶನ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಭಾರತೀಯ ವಿದ್ಯಾಭವನದ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಅವಳನ್ನು ಭಾರತದ ೫೦ ನೇ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವದ ಹಲವಾರು ಆಚರಣೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸಿತು.

೧೯೯೮ ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಒಕ್ಕೂಟವು ಅವರಿಗೆ ಪದ್ಮವಿಭೂಷಣವನ್ನು ನೀಡಿತು, ಇದು ಭಾರತದ ಎರಡನೇ ಅತ್ಯುನ್ನತ ನಾಗರಿಕ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯಾಗಿದೆ.

ನಂತರದ ವರ್ಷಗಳು

ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಉಷಾ ಹೆಚ್ಚು ಅಸಮಾಧಾನಗೊಂಡರು. ಒಮ್ಮೆ, ಇಂಡಿಯಾ ಟುಡೇಗೆ ನೀಡಿದ ಸಂದರ್ಶನದಲ್ಲಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಈ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ: "ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಇದು ನಾವು ಹೋರಾಡಿದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವಲ್ಲ." ತನ್ನ ತಲೆಮಾರಿನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರು "ಒಮ್ಮೆ ಜನರು ಅಧಿಕಾರದ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡರೆ, ಕೊಳೆತವು ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಭಾವಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. ಆದರೆ ಅವಳ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, "ಇಷ್ಟು ಬೇಗ ಕೊಳೆತವು ಮುಳುಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಮಗೆ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ." ಅದೇನೇ ಇದ್ದರೂ, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಅವರು ನಿರಾಕರಿಸಲಿಲ್ಲ: "ಭಾರತವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಕೈಗಾರಿಕಾ ನೆಲೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. "ಆದರೂ ಇದು ನಮ್ಮ ಕನಸಿನ ಭಾರತವಲ್ಲ".

ಆಗಸ್ಟ್ ೨೦೦೦ ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಜ್ವರದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದರೂ, ಉಷಾ ಅವರು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷದಂತೆ ಆಗಸ್ಟ್ ಕ್ರಾಂತಿ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ಅವಳು ದುರ್ಬಲ ಮತ್ತು ದಣಿದ ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದಳು. ಎರಡು ದಿನಗಳ ನಂತರ, ಅವರು ೮೦ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ೧೧ ಆಗಸ್ಟ್ ೨೦೦೦ ರಂದು ಶಾಂತಿಯುತವಾಗಿ ನಿಧನರಾದರು. ಅವರ ಹಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಮತ್ತು ಮೂವರು ಸೋದರಳಿಯರು ಬದುಕುಳಿದರು. ಆಕೆಯ ಸೋದರಳಿಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ, ಕೇತನ್ ಮೆಹ್ತಾ, ಒಬ್ಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಬಾಲಿವುಡ್ ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕ. ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಸೋದರಳಿಯ ಡಾ ಯತಿನ್ ಮೆಹ್ತಾ ಒಬ್ಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅರಿವಳಿಕೆ ತಜ್ಞ ಅವರು ಹಿಂದೆ ಎಸ್ಕಾರ್ಟ್ಸ್ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಈಗ ಗುರ್ಗಾಂವ್‌ನಲ್ಲಿ ಮೆಡಿಸಿಟಿಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಮೂರನೇ ಸೋದರಳಿಯ ಡಾ. ನಿರದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಸೇನೆಗೆ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಈಗ ಮುಂಬೈನ ಪಿಡಿ ಹಿಂದೂಜಾ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ.

ಸಹ ನೋಡಿ

• ಭಾರತೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳುವಳಿ