ಪಿ.ಕೆ.ಅಯ್ಯಂಗಾರ್

ಪಿ.ಕೆ.ಅಯ್ಯಂಗಾರ್
ಜನನ	(೧೯೩೧-೦೬-೨೯)೨೯ ಜೂನ್ ೧೯೩೧ ತಿರುನೆಲ್‌ವೆಲಿ, ತಮಿಳುನಾಡು
ಮರಣ	೨೧ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೨೦೧೧ ಮುಂಬೈ, ಭಾರತ
ವಾಸಸ್ಥಳ	ಮುಂಬೈ, ಭಾರತ
ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ	ಭಾರತ
ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ	ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯರ್ ಫಿಸಿಕ್ಸ್
ಸಂಸ್ಥೆಗಳು	ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಇಲಾಖೆ (ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಇಲಾಖೆ (ಭಾರತ)
ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಸಲಹೆಗಾರರು	ಬರ್ಟ್ರಾಮ್ ನೆವಿಲ್ಲೆ ಬ್ರಾಕ್ಹೌಸ್
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಗೆ ಕಾರಣ	ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯರ್ ಪ್ರೋಗ್ರಾಂ ಆಪರೇಶನ್ ಸ್ಮೈಲಿಂಗ್ ಬುದ್ಧ ಆಪರೇಶನ್ ಶಕ್ತಿ ನ್ಯೂಟ್ರಾನ್ ಚೆದರಿಕೆ ಶೀತ ವಿದಳನ
ಗಮನಾರ್ಹ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು	ಪದ್ಮ‌ಭೂಷಣ (೧೯೭೫) ಭಾಟ್‌ನಗರ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ (೧೯೭೧)

ಪಿ.ಕೆ.ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪದ್ಮನಾಭನ್ ಕೃಷ್ಣಗೋಪಾಲ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್(೨೯ ಜೂನ್ ೧೯೩೧-೨೧ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೨೦೧೧) ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರು ಈ ಹಿಂದೆ ಬಾರ್ಕ್‌ನ (ಬಿ.ಎ.ಆರ್.ಸಿ) ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಆಯೋಗದ ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಭಾರತ ಮತ್ತು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್ ನಡುವಿನ ಪರಮಾಣು ಒಪ್ಪಂದದ ವಿರುದ್ಧ ಧ್ವನಿ ಮತ್ತು ವಿರೋಧವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಒಪ್ಪಂದವು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್‌ಗೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ತಮ್ಮ ಜೀವನದ ಕೊನೆಯ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಶಾಂತಿ ಚಟುವಟಿಕೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನಡುವಿನ ದ್ವಿಪಕ್ಷೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯೀಕರಿಸುವಂತೆ ಬಹಳವಾಗಿ ಉತ್ತೇಜಿಸಿದರು.

ಪರಮಾಣು ಇಂಧನ ಇಲಾಖೆಯಲ್ಲಿ ವೃತ್ತಿಜೀವನ

ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರು ೧೯೫೨ ರಲ್ಲಿ ಟಾಟಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಫಾರ್ ಫಂಡಮೆಂಟಲ್ ರಿಸರ್ಚ್, ಡಿಪಾರ್ಟ್ಮೆಂಟ್ ಆಫ್ ಅಟಾಮಿಕ್ ಎನರ್ಜಿಗೆ ಕಿರಿಯ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. ನ್ಯೂಟ್ರಾನ್ ಚೆದರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಸಂಶೋಧನೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಂಡರು. ೧೯೫೪ ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದಾಗ ಅವರು ನಂತರ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ (ನಂತರ ಬಾಬಾ ಪರಮಾಣು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು) ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು. ೧೯೫೬ ರಲ್ಲಿ, ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಕೆನಡಾದಲ್ಲಿ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ನೊಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ವಿಜೇತ ಬರ್ಟ್ರಾಮ್ ನೆವಿಲ್ಲೆ ಬ್ರಾಕ್ಹೌಸ್ ಅವರ ಬಳಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ತರಬೇತಿ ಪಡೆದರು. ಜರ್ಮೇನಿಯಂನಲ್ಲಿ ಲ್ಯಾಟಿಸ್ ಡೈನಾಮಿಕ್ಸ್ ಮೇಲೆ ಪಥ-ಬ್ರೇಕಿಂಗ್ ಸಂಶೋಧನೆಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಡಿಎಇಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ಭೌತವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಮತ್ತು ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ತಂಡವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಮುನ್ನಡೆಸಿದರು ಹಾಗೂ ಅವರು ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೊಡುಗೆಗಳಿಗಾಗಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮನ್ನಣೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ೧೯೬೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ಅವರು ದೇಶೀಯವಾಗಿ ಪೂರ್ಣಿಮಾ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ಅನ್ನು ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೭೨ ರ ಮೇ ೧೮ ರಂದು ಬಾರ್ಕ್ ನಲ್ಲಿ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ಅನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಿಯೋಜಿಸಿದ ತಂಡದ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದ್ದರು.

ಆಪರೇಶನ್ ಸ್ಮೈಲಿಂಗ್ ಬುದ್ಧ

ರಾಮಣ್ಣ ಅವರು ೧೯೭೨ ರಲ್ಲಿ ಬಾಬಾ ಅಣು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರದ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಅಧಿಕಾರ ವಹಿಸಿಕೊಂಡಾಗ, ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಸಮೂಹದ (ಪಿಜಿ) ನಿರ್ದೇಶಕರ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರಿಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ಅವರು ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಪರಮಾಣು ಸಾಧನದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದರು. ೧೯೭೪ರ ಮೇ ೧೮ರಂದು ರಾಜಾ ರಾಮಣ್ಣ ನೇತೃತ್ವದ ತಂಡವು ಸ್ಮೈಲಿಂಗ್ ಬುದ್ಧ ಎಂಬ ಕೋಡ್ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಈ ಸಾಧನವನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿತು. ಪೋಖರಾನ್-೧ ರಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿಯುತ ಪರಮಾಣು ಸ್ಫೋಟದಲ್ಲಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದರು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ೧೯೭೫ ರಲ್ಲಿ ಪದ್ಮಭೂಷಣ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡಲಾಯಿತು.

ಬಾಬಾ ಪರಮಾಣು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರದೊಂದಿಗಿನ ವೃತ್ತಿಜೀವನ

ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರು ೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ ಬಾಬಾ ಪರಮಾಣು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರದ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಅಧಿಕಾರ ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು. ನಿರ್ದೇಶಕನಾಗಿ, ಧ್ರುವ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ನಿರ್ಮಾಣದ ಉಸ್ತುವಾರಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅವರ ಮೊದಲ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುವುದು ಆಗ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಹವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಅವರ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ತರುವುದು ಗುರಿಯಾಗಿತ್ತು. ಹೊಸದಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಉದ್ಯಮಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸುವ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದು. ಅವರು ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ವೇಗಗೊಳಿಸಲು ಬಾರ್ಕ್‌ನಲ್ಲಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ವರ್ಗಾವಣೆ ಕೋಶವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ಅಣು ಜೀವಶಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಹಿಡಿದು ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಭೌತಿಕ ವಿಜ್ಞಾನದವರೆಗಿನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮೂಲಭೂತ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಅವರು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದರು. ಲೇಸರ್ ಗಳು ಮತ್ತು ಆಕ್ಸಿಲರೇಟರ್‌ಗಳಂತಹ ಹೊಸ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳನ್ನು ಅವರು ನ್ಯೂಕ್ಲೀಟ್ ಮಾಡಿದರು. ಇದು ಇಂಡೋರ್ ನಲ್ಲಿ ಸುಧಾರಿತ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಕ್ಕಾಗಿ ಹೊಸ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ಭಾರತದ ಅಣುಶಕ್ತಿ ಆಯೋಗದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ

ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರನ್ನು ೧೯೯೦ ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಆಯೋಗದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಮತ್ತು ಪರಮಾಣು ಇಂಧನ ಇಲಾಖೆಯ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯಾಗಿ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು. ಅವರನ್ನು ಭಾರತದ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ನಿಗಮದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿಯೂ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು. ಅವರ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಅಣುಶಕ್ತಿ ಇಲಾಖೆಯು ನರೋರಾ ಮತ್ತು ಕಕ್ರಾಪರ್ ಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹೊಸ ವಿದ್ಯುತ್ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪರಮಾಣು ವಿದ್ಯುತ್ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿಸಿತು. ಮತ್ತು ದ್ರವ-ಸೋಡಿಯಂ ಆಧಾರಿತ ವೇಗದ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ಗಳಂತಹ ಹೊಸ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆಯೊಂದಿಗೆ ಮುಂದುವರಿಯಿತು. ಭಾರಿ ನೀರು, ಪರಮಾಣು ಇಂಧನ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ ಪರಮಾಣು ವಸ್ತುಗಳ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಸಮಾನ ಒತ್ತು ನೀಡಲಾಯಿತು. ಬೆಲೆಬಾಳುವ ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯವನ್ನು ಗಳಿಸಲು ಭಾರಿ-ನೀರು, ಸಂಶೋಧನಾ ರಿಯಾಕ್ಟರ್ ಗಳು, ಪರಮಾಣು ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ಗಳಿಗಾಗಿ ಹಾರ್ಡ್‌ವೇರ್ ಗಳನ್ನು ರಫ್ತು ಮಾಡುವ ಪ್ರಸ್ತಾಪಗಳನ್ನು ಅವರು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಕೋಲ್ಡ್ ಫ್ಯೂಷನ್ ಸಂಶೋಧನೆ

ಭಾರತೀಯ ಶೀತಲ ಸಮ್ಮಿಳನ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಭಾರತೀಯ ದಿನಪತ್ರಿಕೆ ಡೈಲಿ ನ್ಯೂಸ್ ಮತ್ತು ಅನಾಲಿಸಿಸ್ ಹೀಗೆ ಬರೆದಿದೆ: ಕೆಲವು ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ತಾಪಮಾನದಲ್ಲಿ ಪರಮಾಣು ಸಮ್ಮಿಳನವು ಸಂಭವಿಸಬಹುದು ಎಂಬ ಊಹೆಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ೧೯೮೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಶೀತಲ ಸಮ್ಮಿಳನ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ಸಹ ಪ್ರವರ್ತಿಸಿದರು. ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಪರಮಾಣು ಸ್ಥಾಪನೆಯಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಿದ ನಂತರ ಕೆಲವು ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಈ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು.

ಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಖ್ಯಾತಿ

ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರು ಅನೇಕ ಉನ್ನತ ನಾಗರಿಕ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಗೌರವಗಳಿಗೆ ಭಾಜನರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ನಿವೃತ್ತಿಯ ನಂತರ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರು ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ ಆಯೋಗದ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ, ಕೇರಳ ಸರ್ಕಾರದ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ, ಜಾಗತಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಅಭಿವೃದ್ದಿ ಕೇಂದ್ರದ ಮಂಡಳಿಯಲ್ಲಿ, ಭಾರತೀಯ ಪರಮಾಣು ಸೊಸೈಟಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಮತ್ತು ಅಂತರ ಸರ್ಕಾರಿ ಇಂಡೋ-ಫ್ರೆಂಚ್ ಫೋರಂನ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ವಿವಿಧ ರಾಷ್ರೀಯ ಸಮಿತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಅವರ ನಂತರದ ಆಸಕ್ತಿಗಳು ಪರಮಾಣು ಅನ್ವಯಿಕೆಗಳಿಗಾಗಿ ಪರಮಾಣು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಪ್ರಗತಿ, ಪರಮಾಣು ನೀತಿ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತೆ, ವಿಜ್ಞಾನ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ವಿಜ್ಞಾನದ ಅನ್ವಯದ ವಿಷಯಗಳ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದವು. ಅವರು ಪ್ರಸರಣ ನಿಷೇಧದ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿವಿಧ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಭೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದರು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ, ಅಗಸ್ತ್ಯ ಇಂಟರ್ನ್ಯಾಷನಲ್ ಫೌಂಡೇಶನ್‌ನ ಸ್ಥಾಪಕ ಟ್ರಸ್ಟಿಯಾಗಿ, ಅವರು ಗ್ರಾಮೀಣ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮೇಲೆ ಗಮನ ಹರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಕರಲ್ಲಿ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿದರು. ಅಗಸ್ತ್ಯದ ಗ್ರಾಮೀಣ ವಿಜ್ಞಾನ ಮೇಳಗಳು ಮತ್ತು ಅದರ ಮೊದಲ ಸಂಚಾರಿ ವಿಜ್ಞಾನ ಪ್ರಯೋಗಾಲಯವನ್ನು ೨೦೦೨ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಹೋಮಿ ಬಾಬಾ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಸೈನ್ಸ್ ಎಜ್ಯುಕೇಷನ್ ನ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಅವರು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದರು.

ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಗೌರವಗಳು

• ಪದ್ಮಭೂಷಣ (೧೯೭೫)
• ಭಾಟ್‌ನಗರ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ (೧೯೭೧)
• ಫೆಡರೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯನ್ ಚೇಂಬರ್ಸ್ ಆಫ್ ಕಾಮರ್ಸ್ ಮತ್ತು ಇಂಡಸ್ಟ್ರಿ ಅವಾರ್ಡ್ ಫಾರ್ ದಿ ಫಿಸಿಕಲ್ ಸೈನ್ಸಸ್ (೧೯೮೧)
• ಇಂಡಿಯನ್ ಅಕಾಡೆಮಿ ಆಫ್ ಸೈನ್ಸ್‌ನ ರಾಮನ್ ಶತಮಾನೋತ್ಸವ ಪದಕ (೧೯೮೮)
• ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಬಾಬಾ ಪದಕ (೧೯೯೦)
• ಭಾರತೀಯ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಸಂಘದ ಆರ್.ಡಿ. ಬಿರ್ಲಾ ಪ್ರಶಸ್ತಿ (೧೯೯೨)
• ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಜನ್ಮ ಶತಮಾನೋತ್ಸವ ಪ್ರಶಸ್ತಿ (೧೯೯೩)
• ಹೋಮಿ ಬಾಬಾಪದಕ (೨೦೦೬)