ತ್ರಿಶೂಲ

ತ್ರಿಶೂಲ (ಸಂಸ್ಕೃತ: त्रिशूल, IAST: ತ್ರಿಶೂಲ) ಒಂದು ಮೂರು ಮೊನೆಗಳುಳ್ಳ ಆಯುಧವಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಕೇತಗಳಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ತ್ರಿಶೂಲಧಾರಿ ಶಿವ

ಭಾರತ ಮತ್ತು ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ನಲ್ಲಿ ಈ ಶಬ್ದವು ದಂಡಕ್ಕೆ ಜೋಡಿಸಿದ ಚಿಕ್ಕದಾದ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಓಕಿನಾನ್ ಸಾಯಿಯಂತಲ್ಲದೆ, ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಹರಿತಗೊಳಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮಲಯ ಮತ್ತು ಇಂಡೋನೇಷಿಯನ್ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ, ತ್ರಿಶೂಲ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಉದ್ದನೆಯ ಮೂರು ಮೊನೆಗಳ ಶಸ್ತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಗಿಡ್ಡನೆಯ ಆಯುಧವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಚಾಬಂಗ್ ಅಥವಾ ಟೆಕಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸಂಕೇತತೆ

ಡಮರುಗದೊಂದಿಗೆ ಶಿವನ ತ್ರಿಶೂಲ

ತ್ರಿಶೂಲದ ಸ್ವರೂಪ

ತ್ರಿಶೂಲವು ವಿವಿಧತೆಗೆ ಹಾಗೂ ಸಮೃದ್ಧಿಗೆ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಭಗವಂತನಾದ ಶಿವನು ಧರಿಸಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಗಣೇಶನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ದುರ್ಗಾ ತನ್ನ ಅನೇಕ ಆಯುಧಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿ ಒಂದು ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದ್ದಾಳೆ. ಮೂರು ಅಂಶಗಳು ವಿವಿಧ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅವುಗಳ ಹಿಂದೆ ಹಲವಾರು ಕಥೆಗಳಿರುತ್ತವೆ. ತ್ರಿಶೂಲ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸೃಷ್ಟಿ, ನಿರ್ವಹಣೆ ಮತ್ತು ವಿನಾಶ; ಹಿಂದಿನ, ಪ್ರಸ್ತುತ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯದ; ಮೂರು ಗುಣಗಳು ಮೊದಲಾದ ಅನೇಕ ವಿಧದ ತ್ರಿವಿಧಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ತ್ರಿಶೂಲ ಸ್ವರ್ಗ, ಮರ್ತ್ಯ ಮತ್ತು ಪಾತಾಳ ಲೋಕಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಶಿವನ ಆಯುಧವಾಗಿ ನೋಡಿದಾಗ, ತ್ರಿಶೂಲ ಭೌತಿಕ ಪ್ರಪಂಚ, ಪೂರ್ವಜರ ಜಗತ್ತು (ಹಿಂದಿನಿಂದ ಪಡೆದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ) ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸಿನ ಜಗತ್ತು (ಸಂವೇದನೆ ಮತ್ತು ಕರ್ಮಗಳ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ) ಈ ಮೂರು ಲೋಕಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವುದೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಶಿವನಿಂದ ಉಂಟಾದ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಅದ್ವೈತವೆನಿಸಿದ ಕೇವಲ ಆನಂದವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಮೂರು ಲೋಕಗಳನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುತ್ತಾನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.

ಮಾನವ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ನಾಡಿ ಅಥವಾ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರವಾಹಗಳು (ಇಡಾ, ಪಿಂಗಳ ಮತ್ತು ಸುಷುಮ್ನಾ) ಹಣೆಯ ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಂಗಮಿಸುವ ಸ್ಥಳವನ್ನು ತ್ರಿಶೂಲ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಸುಷುಮ್ನಾ ನಾಡಿ ೭ನೇ ಚಕ್ರ ಅಥವಾ ಶಕ್ತಿಕೇಂದ್ರದ ಕಡೆಗೆ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇಡಾ ಮತ್ತು ಪಿಂಗಳ ನಾಡಿಗಳು ಹಣೆಯ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿನ ೬ನೇ ಚಕ್ರದಲ್ಲಿಯೇ ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ತ್ರಿಶೂಲದ ಮಧ್ಯದ ಚೂಪಾದ ಮೊನೆಯು ಸುಷುಮ್ನಾ ನಾಡಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವುದರಿಂದ ಉಳಿದೆರಡಕ್ಕಿಂತಲೂ ಉದ್ದವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದ ಎರಡು ಮೊನೆಗಳು ಇಡಾ ಮತ್ತು ಪಿಂಗಳ ನಾಡಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.

ತ್ರಿಶೂಲದ ಮೂರು ಮೊನೆಗಳು ಮನುಷ್ಯನ ಮನಸ್ಸು, ಬುದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಮೂರನ್ನೂ ಶಿವ ತನ್ನ ಹಿಡಿತದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬುದರ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಶಿವನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲವಿದೆ. ಶಿವನ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ವಿಶ್ವದ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡದಾದ ಸಂಹಾರಕ ವಸ್ತು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಳಯದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶಿವ ತನ್ನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ತಾಂಡವ ನೃತ್ಯ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಶಿವನ ತ್ರಿಶೂಲದ ಮೂರು ಮೊನೆಗಳು ಮನುಷ್ಯನ ಮೂರು ಸ್ಥಿತಿಗಳಾದ ಎಚ್ಚರ, ನಿದ್ದೆ ಮತ್ತು ಕನಸಿನ ಸ್ಥಿತಿಗಳನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಕಂಡರೆ ಇದು ನಿಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ, ಇಂದಿನ ಅಥವಾ ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಎದುರಾಗಬಹುದಾದ ಯಾವುದೋ ಪ್ರಕರಣ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು ಈ ಬಗ್ಗೆ ಎಚ್ಚರದಿಂದಿರಲು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದೆ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೇ ಹುಟ್ಟು, ಜೀವನ ಮತ್ತು ಸಾವಿನ ಬಗ್ಗೆಯೂ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ದುಷ್ಟಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕೊಂದು ಮುಂದಿನ ದಾರಿ ಸುಗಮವಾಗಿಡಲು ಶಿವ ಬಳಸುವ ತ್ರಿಶೂಲ ನಿಮ್ಮ ಮುಂದಿನ ಹಾದಿ ಸುಗಮವಾಗುವ ಶುಭಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.

ಇತರ ಉಪಯೋಗಗಳು

1. ಶಿವ ಪುರಾಣಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ, ಶಿವ ಸ್ವಯಂಭೂ ಆಗಿದ್ದು, ಅವನ ಸಂವೇದನೆಯಿಂದಲೇ ಹುಟ್ಟಿದನು. ಅವನು ಸದಾಶಿವನ ನೇರ ಅವತಾರವಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಆರಂಭದಿಂದಲೂ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ.
2. ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ವಿಶ್ವಕರ್ಮ ಈ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಅದನ್ನು ಶಿವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಸೂರ್ಯದೇವನು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ ಮಗಳಾದ ಸಂಜ್ಞಾಳನ್ನು ವಿವಾಹವಾದಾಗ ಸೂರ್ಯನ ಅಸಹನೀಯ ಉಷ್ಣತೆಯಿಂದ ಅವರ ಪತ್ನಿ ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ವಿವಾಹಿತ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅಸಂತೋಷಗೊಂಡಳು. ತನ್ನ ತಂದೆಯಾದ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನಿಗೆ ಸಂಜ್ಞಾ ತನ್ನ ಕಷ್ಟವನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಂಡಾಗ ಅವನು ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದನು. ಸಂಜ್ಞಾಳಿಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವಂತೆ ತನ್ನ ಶಾಖವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸಲು ಸೂರ್ಯ ಒಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದನು. ೧/೮ರಷ್ಟು ಶಾಖವನ್ನು ಕಡಿಮೆಗೊಳಿಸದ ಸೌರಶಕ್ತಿ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಇಳಿಯಿತು. ಆ ಸೌರಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನಂತರ ತ್ರಿಶೂಲ ಮಾಡಲು ಬಳಸಲಾಯಿತು.
3. ತ್ರಿಶೂಲ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬೌದ್ಧ ಚಿಹ್ನೆ ತ್ರಿರತ್ನವನ್ನು ಸಹ ಸೂಚಿಸಬಹುದು.
4. ದುರ್ಗಾ ದೇವಿಯು ತನ್ನ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಇತರ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಲಕ್ಷಣಗಳ ನಡುವೆ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾಳೆ ಮತ್ತು ಆಕೆಯು ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನಿಂದ ಅನೇಕ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ.
5. ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ, ತ್ರಿಶೂಲ ಎಂಬುದು ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ ಆಫ್ ನೇಪಾಳದ (ಯುನೈಟೆಡ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ವಾದಿ) ಚುನಾವಣಾ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.
6. 'ಕ್ರಾಸ್' ಗಾಗಿ ರೋಮಾನಿ ಪದ ಟ್ರೈಶೆಲ್, ಇದೇ ರೀತಿಯ ಪದ,.

ಚಿತ್ರಸಂಪುಟ

• 
  ಡವರುಗದೊಂದಿಗೆ ಶಿವನ ತ್ರಿಶೂಲ
• 
  ಹಿಮಾಚಲಪ್ರದೇಶದ ಧರಮಸಾಲದಲ್ಲಿರುವ ಗುಣದೇವಿಗೆ ತ್ರಿಶೂಲದ ಅರ್ಪಣೆ
• 
  ಏಳು ಸುತ್ತಿನ ತ್ರಿಶೂಲ
• 
  ೧೭೮೨ರಲ್ಲಿ ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ ನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ಚಕ್ರಿ ರಾಜವಂಶದ ರಾಜಲಾಂಛನ. ಈ ಲಾಂಛನದಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲ ಮತ್ತು ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ಸುದರ್ಶನಚಕ್ರಗಳಿವೆ.
• 
  ಹಚಿಬುಶೂ ಚಂದನ ಗಂಧರ್ವ ತನ್ನ ತ್ರಿಶೂಲದಿಂದ ದುಷ್ಟರನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವ ಚಿತ್ರ.