ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ

ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ

ಹರ್ಷದ್ ಶಾಂತಿಲಾಲ್ ಮೆಹ್ತಾ (೨೯ ಜುಲೈ ೧೯೫೪ - ೩೧ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೨೦೦೧) ಒಬ್ಬ ಭಾರತೀಯ ಸ್ಟಾಕ್ ಬ್ರೋಕರ್ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷೆಗೊಳಗಾದ ವಂಚಕ. ೧೯೯೨ ರ ಭಾರತೀಯ ಭದ್ರತಾ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ (ಸುಮಾರು ₹೩೦,೦೦೦ ಕೋಟಿಗಳು) ಮೆಹ್ತಾ ಭಾಗಿಯಾಗಿರುವುದು ಅವರನ್ನು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಮ್ಯಾನಿಪ್ಯುಲೇಟರ್ ಎಂದು ಕುಖ್ಯಾತಗೊಳಿಸಿತು.

ಮೆಹ್ತಾ ವಿರುದ್ಧದ ೨೭ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಆರೋಪಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ೨೦೦೧ ರಲ್ಲಿ ೪೭ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸಾಯುವ ಮೊದಲು (ಹಠಾತ್ ಹೃದಯಾಘಾತದಿಂದ) ಕೇವಲ ನಾಲ್ಕು ಬಾರಿ ಅಪರಾಧಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳಿಂದ ಹಣಕಾಸು ಒದಗಿಸಿದ ಬೃಹತ್ ಸ್ಟಾಕ್ ಮ್ಯಾನಿಪ್ಯುಲೇಷನ್ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾಗಿದ್ದು ಅವರ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ನಡುವಿನ "ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್" ವಹಿವಾಟುಗಳಿಗೆ ಮಧ್ಯವರ್ತಿಯಾಗಿದೆ. ಬಾಂಬೆ ಸ್ಟಾಕ್ ಎಕ್ಸ್‌ಚೇಂಜ್‌ನಲ್ಲಿ (ಬಿಎಸ್‌ಇ) ನಡೆದ ₹೧೦೦ ಶತಕೋಟಿ (ಯುಎಸ್$೧.೨ ಶತಕೋಟಿ) ಮೌಲ್ಯದ ಹಣಕಾಸಿನ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರನ್ನು ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತಪ್ಪಿತಸ್ಥರೆಂದು ಘೋಷಿಸಿತು. ಈ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಬಾಂಬೆ ಸ್ಟಾಕ್ ಎಕ್ಸ್‌ಚೇಂಜ್ (ಬಿಎಸ್‌ಇ) ವಹಿವಾಟು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿನ ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಆ ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ಮುಚ್ಚಲು ಸೆಬಿ ಹೊಸ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಅವರು ೨೦೦೧ ರ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಹೃದಯಾಘಾತದಿಂದ ಸಾಯುವವರೆಗೂ ೯ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದರು.

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ

ಹರ್ಷದ್ ಶಾಂತಿಲಾಲ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ೧೯೫೪ ಜುಲೈ ೨೯ ರಂದು ರಾಜ್‌ಕೋಟ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪನೇಲಿ ಮೋತಿಯಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತಿ ಜೈನ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. ಅವರ ಬಾಲ್ಯವು ಬೊರಿವಲಿಯಲ್ಲಿ ಕಳೆದಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ಅವರ ತಂದೆ ಸಣ್ಣ-ಸಮಯದ ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮಿಯಾಗಿದ್ದರು.

ಶಿಕ್ಷಣ

ಅವರು ತಮ್ಮ ಆರಂಭಿಕ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಜನತಾ ಪಬ್ಲಿಕ್ ಸ್ಕೂಲ್ ಕ್ಯಾಂಪ್ ೨ ಭಿಲಾಯಿಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದರು. ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಉತ್ಸಾಹಿಯಾಗಿದ್ದ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ವಿಶೇಷ ಭರವಸೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅವರ ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣದ ನಂತರ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತು ಕೆಲಸ ಹುಡುಕಲು ಮುಂಬೈಗೆ ಬಂದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ೧೯೭೬ ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಬಿಕಾಮ್ ಅನ್ನು ಬಾಂಬೆಯ ಲಾಲಾ ಲಜಪತ್‌ರಾಯ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಮುಂದಿನ ಎಂಟು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಹಲವಾರು ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು.

ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಜೀವನ

ಅವರ ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಹೊಸೈರಿ, ಸಿಮೆಂಟ್ ಮತ್ತು ವಜ್ರಗಳನ್ನು ವಿಂಗಡಿಸುವುದು ಸೇರಿದಂತೆ ಮಾರಾಟಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಉದ್ಯೋಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಮೆಹ್ತಾ ತನ್ನ ವೃತ್ತಿಜೀವನವನ್ನು ನ್ಯೂ ಇಂಡಿಯಾ ಅಶ್ಯೂರೆನ್ಸ್ ಕಂಪನಿ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (ಎನ್‌ಐಎಸಿಎಲ್)ನ ಮುಂಬೈ ಕಚೇರಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟಗಾರನಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ನಂತರ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿ ಬ್ರೋಕರೇಜ್ ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ಸೇರಿದರು. ೧೯೮೦ ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಅವರು ಬ್ರೋಕರೇಜ್ ಸಂಸ್ಥೆ ಹರ್ಜಿವಂದಾಸ್ ನೇಮಿದಾಸ್ ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಕೆಳ ಹಂತದ ಕ್ಲೆರಿಕಲ್ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು. ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ತಮ್ಮ "ಗುರು" ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ ಬ್ರೋಕರ್ ಪ್ರಸನ್ನ್ ಪ್ರಾಂಜಿವಂದಾಸ್ ಬ್ರೋಕರ್‌ಗೆ ಉದ್ಯೋಗಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು.

ಹತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ೧೯೮೦ ರಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ಅವರು ಬ್ರೋಕರೇಜ್ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸರಣಿಯಲ್ಲಿ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ೧೯೯೦ ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಏರಿದರು. ಮಾಧ್ಯಮಗಳು (ಬಿಸಿನೆಸ್ ಟುಡೆಯಂತಹ ಜನಪ್ರಿಯ ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ) ಅವರನ್ನು "ಸ್ಟಾಕ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಅಮಿತಾಭ್ ಬಚ್ಚನ್" ಎಂದು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.

ಬಿಎಸ್‌ಇ ಬ್ರೋಕರ್ ಕಾರ್ಡ್ ಅನ್ನು ಹರಾಜು ಹಾಕಿದಾಗ ಮೆಹ್ತಾ ಸಹವರ್ತಿಗಳ ಹಣಕಾಸಿನ ನೆರವಿನೊಂದಿಗೆ ಗ್ರೋ ಮೋರ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಮತ್ತು ಅಸೆಟ್ ಮ್ಯಾನೇಜ್‌ಮೆಂಟ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಇದು ೧೯೮೬ ರಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ೧೯೯೦ ರ ಆರಂಭದ ವೇಳೆಗೆ ಹಲವಾರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಅವರ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಅವರ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಸೋಸಿಯೇಟೆಡ್ ಸಿಮೆಂಟ್ ಕಂಪನಿಯ (ಎಸಿಸಿ) ಷೇರುಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರಿ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಸೇರಿದಂತೆ ದಲ್ಲಾಳಿಗಳ ಸಮೂಹದಿಂದ ಭಾರೀ ಪ್ರಮಾಣದ ಖರೀದಿಯಿಂದಾಗಿ ಸಿಮೆಂಟ್ ಕಂಪನಿಯಲ್ಲಿನ ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ₹೨೦೦ ರಿಂದ ಸುಮಾರು ₹೯,೦೦೦ ಕ್ಕೆ ಏರಿತು.

ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ೧೯೯೦-೧೯೯೧ ರಲ್ಲಿ ಮಾಧ್ಯಮವು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಉನ್ನತವಾದ ದೈವಿಕ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿ ಅವರನ್ನು "ದ ಬಿಗ್ ಬುಲ್" ಎಂದು ಕರೆಯಿತು. "ರೇಜಿಂಗ್ ಬುಲ್" ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಅವರು ಜನಪ್ರಿಯ ಆರ್ಥಿಕ ನಿಯತಕಾಲಿಕ ಬ್ಯುಸಿನೆಸ್ ಟುಡೆ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಪ್ರಕಟಣೆಗಳ ಕವರ್ ಪೇಜ್ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಮಿನಿ ಗಾಲ್ಫ್ ಕೋರ್ಸ್ ಮತ್ತು ಈಜುಕೊಳದೊಂದಿಗೆ ವರ್ಲಿಯ ಟೋನಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ೧೫,೦೦೦ ಚದರ ಅಡಿ ಗುಡಿಸಲು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಮುದ್ರದ ಅವರ ಮಿನುಗುವ ಜೀವನಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಟೊಯೊಟಾ ಕೊರೊಲ್ಲಾ, ಲೆಕ್ಸಸ್ ಎಲ್‌ಎಸ್೪೦೦ ಮತ್ತು ಟೊಯೊಟಾ ಸೆರಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಅವರ ಕಾರುಗಳ ಸಮೂಹವು ಪ್ರಕಟಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಿನುಗಿತು. ಇವುಗಳು ಭಾರತದ ಶ್ರೀಮಂತ ಜನರಿಗೆ ಸಹ ಅಪರೂಪವಾಗಿರುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಉದಾಹರಿಸಿದವು.

ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ನಂತರ ತಂದ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ದೋಷಾರೋಪಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹಚರರು ಹೆಚ್ಚು ವಿಶಾಲವಾದ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಂಡರು ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಬಾಂಬೆ ಸ್ಟಾಕ್ ಎಕ್ಸ್ಚೇಂಜ್ನಲ್ಲಿನ ಏರಿಕೆಯನ್ನು ಕುಶಲತೆಯಿಂದ ಮಾಡಿತು. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಮೇಲಾಧಾರಿತ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳಿಂದ ಹಣಕಾಸು ಒದಗಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ, ಅದು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಮೇಲಾಧಾರವಲ್ಲ. ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳನ್ನು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಮಧ್ಯವರ್ತಿಯಾಗಿ "ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್" ವಹಿವಾಟು ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಬ್ಯಾಂಕ್-ಟು-ಬ್ಯಾಂಕ್ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ೧೯೯೧ ರ ದ್ವಿತೀಯಾರ್ಧದ ವೇಳೆಗೆ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು "ಬಿಗ್ ಬುಲ್" ಎಂಬ ಉಪನಾಮವನ್ನು ಪಡೆದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಬುಲ್ ಓಟವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ಕೆಲವು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಕೇತನ್ ಪರೇಖ್ ಅನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದರು, ನಂತರ ಅವರು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಪ್ರತಿಕೃತಿ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದರು.

೧೯೯೨ ರ ಭದ್ರತಾ ವಂಚನೆಯ ಹಿನ್ನೆಲೆ

ಬ್ಯಾಂಕ್ ನಿಧಿ ಹಗರಣ

೯೦ ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದವರೆಗೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಗೆ ಈಕ್ವಿಟಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶವಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರು ಲಾಭಗಳನ್ನು ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಸ್ಥಿರ ಬಡ್ಡಿ ಬಾಂಡ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಆಸ್ತಿಗಳ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಅನುಪಾತವನ್ನು (ಮಿತಿ) ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಈ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಮೆಹ್ತಾ ಜಾಣತನದಿಂದ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಹಿಂಡಿದರು ಮತ್ತು ಈ ಹಣವನ್ನು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ಪಂಪ್ ಮಾಡಿದರು. ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಂದ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸುವ ನೆಪದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಖಾತೆಗೆ ಹಣವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸಲು ಅವರು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಡ್ಡಿದರದ ಭರವಸೆ ನೀಡಿದರು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಂದ ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್ ಮತ್ತು ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಬಾಂಡ್‌ಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಬ್ರೋಕರ್ ಮೂಲಕ ಹೋಗಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಮೆಹ್ತಾ ಈ ಹಣವನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಖಾತೆಯಲ್ಲಿ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಬಳಸಿದರು. ಹೀಗಾಗಿ ಕೆಲವು ಷೇರುಗಳ (ಎಸಿಸಿ, ಸ್ಟೆರ್ಲೈಟ್ ಇಂಡಸ್ಟ್ರೀಸ್ ಮತ್ತು ವಿಡಿಯೋಕಾನ್‌ನಂತಹ ಉತ್ತಮ ಸ್ಥಾಪಿತ ಕಂಪನಿಗಳ) ಬೇಡಿಕೆಯನ್ನು ನಾಟಕೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿಸಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ ಆದಾಯದ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಉಳಿದದ್ದು ತನಗಾಗಿ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಎಸಿಸಿ ಯಂತಹ ಷೇರುಗಳು (೧೯೯೧ ರಲ್ಲಿ ₹೨೦೦/ಷೇರಿಗೆ ವಹಿವಾಟು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದವು) ಕೇವಲ ೩ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ₹೯,೦೦೦ ಕ್ಕೆ ಏರಿತು.

ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿ ವಂಚನೆ

ದೊಡ್ಡ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಿದ ಮತ್ತೊಂದು ಸಾಧನವೆಂದರೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ. ಸಿದ್ಧ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಡೀಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಮುಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಸಾಲಗಾರ ಅಂದರೆ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳ ಮಾರಾಟಗಾರ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳ ಖರೀದಿದಾರರಿಗೆ ಬಿಆರ್ ಅನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಬಿಆರ್ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುವ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ನಿಂದ ರಶೀದಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಖರೀದಿದಾರರು ಅವರು ಪಾವತಿಸಿದ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ನಿಯಮಗಳ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಭರವಸೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

ಇದನ್ನು ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅದು ನಕಲಿ ಬಿಆರ್ ಗಳನ್ನು ನೀಡಬಹುದು ಅಥವಾ ಬಿಆರ್ ಗಳನ್ನು ಯಾವುದೇ ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿಸುವುದಿಲ್ಲ.

ಒಮ್ಮೆ ಈ ನಕಲಿ ಬಿಆರ್ ಗಳನ್ನು ನೀಡಿದಾಗ ಅವುಗಳನ್ನು ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಗೆ ರವಾನಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಹಣವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಇದು ನಿಜವಾಗಿ ಅಲ್ಲದಿರುವಾಗ ಅವರು ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸಾಲ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಸರಳವಾಗಿ ಊಹಿಸಿದರು. ಅವರು ಎಸಿಸಿ ಬೆಲೆಯನ್ನು ₹೨೦೦ ರಿಂದ ₹೯,೦೦೦ ಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು (ಶೇ.೪,೪೦೦ ಹೆಚ್ಚಳ). ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅವನು ಲಾಭವನ್ನು ಕಾಯ್ದಿರಿಸಬೇಕಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಅವನು ಮಾರಿದ ದಿನವೇ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳು ಕುಸಿದ ದಿನವಾಗಿದೆ.

1992 ರ ಭದ್ರತಾ ವಂಚನೆಯ ಸ್ಫೋಟ

೧೯೯೨ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ೨೩ ರಂದು ಪತ್ರಕರ್ತೆ ಸುಚೇತಾ ದಲಾಲ್ ಅವರು ಟೈಮ್ಸ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಅಕ್ರಮ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ತಮ್ಮ ಖರೀದಿಗೆ ಹಣಕಾಸು ಒದಗಿಸಲು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಅಕ್ರಮವಾಗಿ ಮುಳುಗುತ್ತಿದ್ದರು.

ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಸಿದ್ಧ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಒಪ್ಪಂದವು ಕಮಿಷನ್ ಬದಲಿಗೆ ಬ್ರೋಕರ್‌ನಿಂದ ಒಟ್ಟಿಗೆ ತಂದ ಎರಡು ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಬ್ರೋಕರ್ ನಗದು ಅಥವಾ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಆದರೂ ವಂಚನೆಯ ಮುನ್ನಡೆಯಲ್ಲಿ ಅದು ಅಲ್ಲ. ಈ ವಸಾಹತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಭದ್ರತೆಗಳ ವಿತರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಬ್ರೋಕರ್ ಮೂಲಕ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಅಂದರೆ ಮಾರಾಟಗಾರನು ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ಬ್ರೋಕರ್‌ಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಿದನು ಅವರು ಅವುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿದಾರರಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಿದರು ಆದರೆ ಖರೀದಿದಾರನು ಬ್ರೋಕರ್‌ಗೆ ಚೆಕ್ ಅನ್ನು ನೀಡಿದಾಗ ಅವರು ಮಾರಾಟಗಾರರಿಗೆ ಪಾವತಿಯನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಈ ವಸಾಹತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಖರೀದಿದಾರ ಮತ್ತು ಮಾರಾಟಗಾರರಿಗೆ ಅವರು ಯಾರೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆಂದು ತಿಳಿದಿರುವುದಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಬ್ರೋಕರ್‌ಗೆ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದಿರಬಹುದು. ದಲ್ಲಾಳಿಗಳು ಇದನ್ನು ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಬಹುದು ಏಕೆಂದರೆ ಈಗ ಅವರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ತಯಾರಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಖಾತೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಾನೂನುಬದ್ಧತೆಯ ಹೋಲಿಕೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವರು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಪರವಾಗಿ ವಹಿವಾಟುಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವಂತೆ ನಟಿಸಿದರು.

ಸ್ಟಾಕ್ ಬೆಲೆಗಳು ಏರುವವರೆಗೂ ಇದು ಮುಂದುವರೆಯಿತು ಮತ್ತು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಯಾರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ವಂಚನೆಯು ಬಹಿರಂಗಗೊಂಡ ನಂತರ ಅನೇಕ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕ ಬಿಆರ್ ಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿವೆ - ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ₹೪೦ ಶತಕೋಟಿ (೨೦೨೩ ರಲ್ಲಿ ₹೩೧೦ ಶತಕೋಟಿ ಅಥವಾ ಯುಎಸ್ $೩.೭ ಶತಕೋಟಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ) ವಂಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಚೆಕ್‌ಗಳನ್ನು ನೀಡುವಲ್ಲಿ ಜನರು ಭಾಗಿಯಾಗಿರುವುದು ಕಂಡುಬಂದರೆ ಅವರು ಆರೋಪಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅವರಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು. ತರುವಾಯ ಸಿಟಿಬ್ಯಾಂಕ್, ಪಲ್ಲವ್ ಶೇತ್ ಮತ್ತು ಅಜಯ್ ಕಯಾನ್ ರಂತಹ ದಲ್ಲಾಳಿಗಳು, ಆದಿತ್ಯ ಬಿರ್ಲಾ, ಹೇಮೇಂದ್ರ ಕೊಠಾರಿ ಅವರಂತಹ ಕೈಗಾರಿಕೋದ್ಯಮಿಗಳು, ಹಲವಾರು ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಆರ್ಬಿಐ ಗವರ್ನರ್ ಎಸ್.ವೆಂಕಟರಾಮನ್ ಅವರು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಶಲತೆಯನ್ನು ಅನುಮತಿಸಿದ್ದಾರೆ ಅಥವಾ ಸುಗಮಗೊಳಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ.

ಜನಪ್ರಿಯತೆ

ಪುಸ್ತಕಗಳು

ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಅವರ ೧೯೯೨ ರ ಹಗರಣವನ್ನು ಸುಚೇತಾ ದಲಾಲ್ ಮತ್ತು ದೇಬಾಶಿಸ್ ಬಸು ಅವರು ತಮ್ಮ ಪುಸ್ತಕ ದಿ ಸ್ಕ್ಯಾಮ್: ಫ್ರಂ ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಟು ಕೇತನ್ ಪರೇಖ್‌ನಲ್ಲಿ ಬಹಳ ವಿವರವಾಗಿ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಚಲನಚಿತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ದೂರದರ್ಶನ

• ಸ್ಕ್ಯಾಮ್ ೧೯೯೨, ಸೋನಿಲೈವ್‌ನಲ್ಲಿ ಸ್ಟ್ರೀಮಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಅಪ್ಲಾಸ್ ಎಂಟರ್‌ಟೈನ್‌ಮೆಂಟ್ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಜೀವನವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಇದು ಸುಚೇತಾ ದಲಾಲ್ ಅವರ ಪುಸ್ತಕ ದಿ ಸ್ಕ್ಯಾಮ್‌ನಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿ ಪಡೆದಿದೆ. ಮೆಹ್ತಾ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿ ನಟ ಪ್ರತೀಕ್ ಗಾಂಧಿ ನಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಐಎಮ್‌ಡಿಬಿ ಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವದಲ್ಲೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ರೇಟಿಂಗ್ ಪಡೆದ ದೂರದರ್ಶನ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವಾಗಿದೆ.
• ಬಹುಕೋಟಿ ಹಗರಣಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಕ್ಯಾನರ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾದ ಆಂಖೇನ್ (೧೯೯೩) ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ನಟವರ್ ಷಾ ಪಾತ್ರವು ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾರಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾಗಿದೆ.
• ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣವನ್ನು ಹಿಂದಿ ಚಲನಚಿತ್ರ ಗಫ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ೨೦೦೬ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೧೮ ರಂದು ಟೈಮ್ಸ್ ಬಿಎಫ್‌ಐ ೫೦ ನೇ ಲಂಡನ್ ಚಲನಚಿತ್ರೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡಿತು.
• ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರನ್ನು ೧೯೯೦ ರ ಅಹಮದಾಬಾದ್ ಆಧಾರಿತ ೨೦೧೮ ರ ಟಿವಿ ಶೋ ಯೇ ಉನ್ ದಿನೋನ್ ಕಿ ಬಾತ್ ಹೈ ನಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣವನ್ನು ಹಿಂದಿ ವೆಬ್‌ಸರಣಿ, ದಿ ಬುಲ್ ಆಫ್ ದಲಾಲ್ ಸ್ಟ್ರೀಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ೨೦೨೦ರ ಫೆಬ್ರವರಿ ೨೧ ರಂದು ಉಲ್ಲು ಆ್ಯಪ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಯಿತು.
• ಬಾಲಿವುಡ್ ಚಿತ್ರ ದಿ ಬಿಗ್ ಬುಲ್ (೨೦೨೧) ಅಭಿಷೇಕ್ ಬಚ್ಚನ್ ನಟಿಸಿದ್ದು, ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಅಪರಾಧಗಳನ್ನು ಸಡಿಲವಾಗಿ ಆಧರಿಸಿದೆ.