ಮಣಿಪುರಿ ಪೋನಿ

Manipuri Pony
Conservation status	FAO (2007): not at risk; DAD-IS (2020): unknown;
Other names	Manipur Pony; Meitei Sagol;
Country of origin	India
Distribution	Assam; Manipur;
Standard	Indigenous Horse Society of India
Traits
Height	usually 122–132 cm; up to 136 cm; ;
Colour	fourteen recognised colours
	Equus ferus caballus;

ಮಣಿಪುರ ಕುದುರೆ (ಸ್ಥಳೀಯ ಮೀಟೈ ಸಗೋಲ್) ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಅಸ್ಸಾಂ ಮತ್ತು ಮಣಿಪುರದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಭಾರತೀಯ ಕುದುರೆ ತಳಿ.^[೫]^[೬] ಇದು ಮಣಿಪುರದ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳೆರಡರಲ್ಲೂ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಯುದ್ಧ ಮತ್ತು ಪೋಲೋ ಆಟಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಚಹಾ ತೋಟಗಾರರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪೋಲೋ ಆಡುವುದನ್ನು ಕಂಡಾಗ ಆಟದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ ಕುದುರೆ ಇದು ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಪೋಲೋ ಕುದುರೆಗಳ ಎತ್ತರದ ಮಿತಿಗಳು ಈ ತಳಿಯ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ್ದವು. ಇಪ್ಪತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಇವುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಿತ್ತು. ಆದರೆ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಸಂಖ್ಯೆಯು ಕುಸಿಯಿತು. 1977ರಲ್ಲಿ ಒಂದು ತಳಿಗಾಗಿ ಒಂದು ಸಂಘವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು 2009ರಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಜಿನಸ್ ಹಾರ್ಸ್ ಸೊಸೈಟಿ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ತಳಿಗೆ ಇರಬೇಕಾದ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ರೂಪಿಸಿತು.[4]^: 484

ಇತಿಹಾಸ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಮಣಿಪುರಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಸಣ್ಣ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸಾಕಲಾಗುತ್ತಿದೆ.^[೭] ಅವುಗಳನ್ನು ಹಲವುವೇಳೆ ಯುದ್ಧ ಕುದುರೆಗಳಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ಲೀಪಾಕ್ (ನಂತರ ಮಣಿಪುರ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಸ್ಥಳ)ನ ಮೈಟೈ ಯೋಧರು ಸವಾರಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಣಿಪುರದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಗರೀಬ್ ನವಾಜ್ (ಮೀಟೈಃ ) ನ ಅಶ್ವದಳವು ಬರ್ಮಾದ ಕೊನ್ಬಾಂಗ್ ರಾಜವಂಶ ವಿರುದ್ಧದ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಿತು.^[೮] ಪೋಲೋ ಆಟವನ್ನು ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಚಹಾ ತೋಟಗಾರರು ಮೊದಲು ಗಮನಿಸಿದಾಗ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಪೋಲೋ ಕುದುರೆಗಳು ಇವು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.[4]:^: 484 ಅರಬ್ ಜಾನುವಾರುಗಳೊಂದಿಗೆ ಮಣಿಪುರಿ ಪೋಲೋ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಅಡ್ಡ-ತಳಿ ಮಾಡಲು ಕೆಲವು ವಿಫಲ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು.[4][4]ಪೋಲೋ ಕುದುರೆಗಳ ಎತ್ತರವು ಮಣಿಪುರಿಗಳ ಸರಾಸರಿ ಎತ್ತರವನ್ನು ಆಧರಿಸಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಮೊದಲಿಗೆ ಇದನ್ನು 132 cm (13 hands) ಸೆಂ. ಮೀ. ಗೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಲಾಗಿತ್ತು (13 ಸೆಂ.[4][4]: 484 ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತಳಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ಮಣಿಪುರದಿಂದ ಕುದುರೆಗಳ ರಫ್ತನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಯಿತು.[2] ಎರಡನೇ ಮಹಾಯುದ್ಧ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪಡೆಗಳನ್ನು ಬರ್ಮಾಗೆ ಸಾಗಿಸಲು ಮಣಿಪುರಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.^[೯]

1977ರಲ್ಲಿ ಮಣಿಪುರ ಹಾರ್ಸ್ ರೈಡಿಂಗ್ ಅಂಡ್ ಪೊಲೊ ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್ (ಎಮ್. ಎಚ್. ಆರ್. ಪಿ. ಎ.) ಎಂಬ ತಳಿಯ ಸಂಘವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು.^[೧೦] ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಈ ತಳಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಹಲವು ಅಂದಾಜುಗಳು 21ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಈ ತಳಿಯ 2300 ಮತ್ತು 1000ರಷ್ಟು ಕುದುರೆಗಳು ಇವೆ ಎನ್ನುತ್ತವೆ.^[೭]^[೯] ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಭಾರತೀಯ ಮಾಲೀಕರಿಂದ ಖರೀದಿಸಿದ ಅಥವಾ ಕಳವು ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಮ್ಯಾನ್ಮಾರ್ಗೆ (ಬರ್ಮಾ) ಕಳ್ಳಸಾಗಣೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಇವುಗಳ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಭಾಗಶಃ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿವೆ. 2005ರಲ್ಲಿ ಮಣಿಪುರ ಹಾರ್ಸ್ ರೈಡಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಪೊಲೊ ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್ ಈ ತಳಿಯ ಅಳಿವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ಗುರಿಯೊಂದಿಗೆ ಪಾರಂಪರಿಕ ಉದ್ಯಾನವನವನ್ನು ತೆರೆಯಿತು.[3]^[೯]

ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಮಣಿಪುರಿ ಪೋನಿ ತಳಿಯ ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ನೇರವಾದ ಮುಖ , ಅಗಲವಾದ ಎದೆ ಮತ್ತು ಭುಜಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳ ಕಾಲುಗಳು ಉದ್ದವಾಗಿದ್ದು ಗೊರಸುಗಳು ವೇಗವಾದ ಓಟಕ್ಕೆ ಅನುಕೂಲ ಮಾಡಿಕೊಡುವಂತಿರುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳು ಕುಳ್ಳಗಿರುವುದರಿಂದ ಪೋಲೋ ಆಟಗಾರರು ಸ್ವಲ್ಪ ಕುಳ್ಳಗಿನ ಪೋಲೋ ಮಾಲೆಟ್ಟನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ತಳಿ ಬರ್ಮಾದ ಪೋನಿ, ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾದ ಬಾತಕ್ ಮತ್ತು ಸುಂಬಾ ತಳಿಗಳನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ.

^[೧೧] ^[೮]

2007ರಲ್ಲಿ ಮಣಿಪುರಿ, ಮಾರ್ವಾಡಿ, ಸ್ಪಿತಿ, ಭೂಟಿಯಾ ಮತ್ತು ಜನ್ಸ್ಕರಿ ಎಂಬ ಐದು ಭಾರತೀಯ ಕುದುರೆ ತಳಿಗಳ ನಡುವಿನ ಆನುವಂಶಿಕ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಪರೀಕ್ಷಿಸುವ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಯಿತು. ಮೈಕ್ರೋಸಾಟಲೈಟ್ ಡಿಎನ್ಎಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಮಣಿಪುರಿ ಮಾರ್ವಾರಿಯಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆನುವಂಶಿಕ ಅಂತರ ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಮೂರು ತಳಿಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಹತ್ತಿರದ ಆನುವಂಶಿಕ ಅಂತರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದು ಕಂಡುಬಂದಿದೆ.^[೧೨] ಮಾರ್ವಾರಿಯಿಂದ ದೂರವು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿರುವುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ ಭೌತಿಕ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಎತ್ತರ ಮತ್ತು ಪರಿಸರದ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ದೈಹಿಕ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಪೂರ್ವಜ ತಳಿಗಳು ಕಾರಣವೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮಾರ್ವಾಡಿ ಕುದುರೆಯು ಅರೇಬಿಯನ್ ಕುದುರೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಇತರ ನಾಲ್ಕು ತಳಿಗಳು ಟಿಬೆಟಿಯನ್ ಕುದುರೆ ಉಅ ವಂಶಸ್ಥರು ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಧ್ಯಯನದ ಯಾವುದೇ ತಳಿಗಳು ಥೊರೊಬ್ರೆಡ್ಗೆ ತಳೀಯವಾಗಿ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕಂಡುಬಂದಿದೆ.[1]^[೧೨]

ಉಪಯೋಗಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಏಳನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿಯೇ ಮಣಿಪುರ ರಾಜ್ಯದೊಳಗೆ ಪೊಲೊವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಮಣಿಪುರಿ ಕುದುರೆ ಕುದುರೆಗಳು ಈ ಆಟದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾದ ಮೊದಲ ತಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದವು.^[೧೩] ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಣಿಪುರಿ ಕುದುರೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪೋಲೋ ಆಡುವುದನ್ನು ನೋಡುವಾಗ ಅದರ ಬಗ್ಗೆ ಕಲಿತರು. ಈ ತಳಿಯನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪೋಲೋ ಆಟಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇತರ ತಳಿಗಳು ಯುರೋಪ್ ಮತ್ತು ಅಮೆರಿಕಾದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿವೆ.^[೧೪] ಮಣಿಪುರಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಗೋಲ್ ಕಾಂಗ್ಜೈ ಆಡಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಪೋಲೋದ ಒಂದು ಆವೃತ್ತಿಯಾಗಿದ್ದು, ಈ ಕ್ರೀಡೆಯನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದಾಗ ಮೂಲತಃ ಆಡಿದ ಆಟಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆಧುನಿಕ ಪೋಲೋಕ್ಕಿಂತ ಸಗೋಲ್ ಕಾಂಗ್ಜೈ ಹೆಚ್ಚು ಬೇಡಿಕೆಯಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಅವಧಿಗಳ ನಡುವೆ ಬದಲಾಯಿಸುವ ಬದಲು ಇಡೀ ಪಂದ್ಯಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.^[೧೫] ಮಣಿಪುರಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ರೇಸಿಂಗ್ಗೂ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ^[೭] ಅವರ ಆರಂಭಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳು ಅಶ್ವದಳದ ಕುದುರೆಗಳಾಗಿ ಬೇಡಿಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಈ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸವಾರಿ ಮಾಡುವ ಪುರುಷರು ಒಳ್ಳೆಯ ಅಶ್ವಾರೋಹಿಗಳು ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿತ್ತು.[1]^[೧೩]

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪೋಲೋ ದೇವರ ಪುತ್ರಿಯರು
ಮಣಿಪುರಿ ಪೋನಿ (ಚಲನಚಿತ್ರ)

ಇದನ್ನೂ ನೋಡಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಹೈನ್ಗಾಂಗ್ ಚಿಂಗ್
ಮಾರ್ಜಿಂಗ್
- ಮಾರ್ಜಿಂಗ್ ಪೊಲೊ ಕಾಂಪ್ಲೆಕ್ಸ್
- ಮಾರ್ಜಿಂಗ್ ಪೋಲೋ ಪ್ರತಿಮೆ

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

↑ Barbara Rischkowsky, D. Pilling (eds.) (2007). List of breeds documented in the Global Databank for Animal Genetic Resources, annex to The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
↑ Breed data sheet: Manipuri Pony / India (Horse).
↑ Manipuri Pony Breed Standard.
↑ ^೪.೦ ^೪.೧ Valerie Porter, Lawrence Alderson, Stephen J.G. Hall, D. Phillip Sponenberg (2016).
↑ Porter, Valerie; Alderson, Lawrence; Hall, Stephen J. G.; Sponenberg, D. Phillip (2016-03-09). Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding, 2 Volume Pack (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). CABI. p. 484. ISBN 978-1-84593-466-8.
↑ LAMBA, SWARN (2021-12-17). Let's Play: Kanche and other Traditional games of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Zorba Books. p. 114. ISBN 978-93-90640-60-7.
↑ ^೭.೦ ^೭.೧ ^೭.೨ "Equines in India". National Research Centre On Equines (Indian Council on Agricultural Research). Archived from the original on 25 May 2010. Retrieved 27 February 2008. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "India" defined multiple times with different content
↑ ^೮.೦ ^೮.೧ "Manipuri Pony Breed Standard". Indigenous Horse Society of India. Archived from the original on 22 May 2011. Retrieved 4 April 2011. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "Breedstandard" defined multiple times with different content
↑ ^೯.೦ ^೯.೧ ^೯.೨ "Park boon for Manipur pony - Polo association to build heritage hub to try and save dying species". The Telegraph. 29 December 2008. Archived from the original on 26 October 2012. Retrieved 4 April 2011. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "news" defined multiple times with different content
↑ "A ride through the changes in modern Polo". The Economic Times. 5 December 2010. Archived from the original on 17 October 2012. Retrieved 31 March 2011.
↑ Edwards, Elwyn Hartley (1994). The Encyclopedia of the Horse (1st American ed.). New York, NY: Dorling Kindersley. p. 201. ISBN 1564586146.
↑ ^೧೨.೦ ^೧೨.೧ Behl, R.; Behl, J.; Gupta, N.; Gupta, S.C. (May 2007). "Genetic relationships of five Indian horse breeds using microsatellite markers". Animal. 1 (4): 483–488. doi:10.1017/S1751731107694178. PMID 22444405.
↑ ^೧೩.೦ ^೧೩.೧ Hendricks, Bonnie (2007). International Encyclopedia of Horse Breeds. University of Oklahoma Press. ISBN 9780806138848.
↑ Bongianni, Maurizio, ed. (1988). Simon & Schuster's Guide to Horses and Ponies. New York, NY: Simon & Schuster, Inc. p. Entry 120. ISBN 0671660683.
↑ Chowdhury, Fatima (11 February 2011). "The Gods of Polo". The Southasia Trust. Archived from the original on 11 November 2011. Retrieved 9 December 2011.

[barb-1] Barbara Rischkowsky, D. Pilling (eds.) (2007). List of breeds documented in the Global Databank for Animal Genetic Resources, annex to The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.

[dad-2] Breed data sheet: Manipuri Pony / India (Horse).

[ihsi-3] Manipuri Pony Breed Standard.

[cabi-4] ೪.೦ ^೪.೧ Valerie Porter, Lawrence Alderson, Stephen J.G. Hall, D. Phillip Sponenberg (2016).

[5] Porter, Valerie; Alderson, Lawrence; Hall, Stephen J. G.; Sponenberg, D. Phillip (2016-03-09). Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding, 2 Volume Pack (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). CABI. p. 484. ISBN 978-1-84593-466-8.

[6] LAMBA, SWARN (2021-12-17). Let's Play: Kanche and other Traditional games of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Zorba Books. p. 114. ISBN 978-93-90640-60-7.

[India-7] ೭.೦ ^೭.೧ ^೭.೨ "Equines in India". National Research Centre On Equines (Indian Council on Agricultural Research). Archived from the original on 25 May 2010. Retrieved 27 February 2008. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "India" defined multiple times with different content

[Breedstandard-8] ೮.೦ ^೮.೧ "Manipuri Pony Breed Standard". Indigenous Horse Society of India. Archived from the original on 22 May 2011. Retrieved 4 April 2011. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "Breedstandard" defined multiple times with different content

[news-9] ೯.೦ ^೯.೧ ^೯.೨ "Park boon for Manipur pony - Polo association to build heritage hub to try and save dying species". The Telegraph. 29 December 2008. Archived from the original on 26 October 2012. Retrieved 4 April 2011. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "news" defined multiple times with different content

[10] "A ride through the changes in modern Polo". The Economic Times. 5 December 2010. Archived from the original on 17 October 2012. Retrieved 31 March 2011.

[11] Edwards, Elwyn Hartley (1994). The Encyclopedia of the Horse (1st American ed.). New York, NY: Dorling Kindersley. p. 201. ISBN 1564586146.

[Behl-12] ೧೨.೦ ^೧೨.೧ Behl, R.; Behl, J.; Gupta, N.; Gupta, S.C. (May 2007). "Genetic relationships of five Indian horse breeds using microsatellite markers". Animal. 1 (4): 483–488. doi:10.1017/S1751731107694178. PMID 22444405.

[Hendricks-13] ೧೩.೦ ^೧೩.೧ Hendricks, Bonnie (2007). International Encyclopedia of Horse Breeds. University of Oklahoma Press. ISBN 9780806138848.

[Bongianni-14] Bongianni, Maurizio, ed. (1988). Simon & Schuster's Guide to Horses and Ponies. New York, NY: Simon & Schuster, Inc. p. Entry 120. ISBN 0671660683.

[15] Chowdhury, Fatima (11 February 2011). "The Gods of Polo". The Southasia Trust. Archived from the original on 11 November 2011. Retrieved 9 December 2011.

[೧]

[೨]

[೩]

[೪]

[೫]

[೬]

[೭]

[೮]

[೯]

[೧೦]

[೧೧]

[೧೨]

[೧೩]

[೧೪]

[೧೫]