ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು

ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆ

ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ

 

ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆ ( ಪನ್ಹಲ್ಗಡ್ ಮತ್ತು ಪನ್ಹಲ್ಲಾ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ( ಅಕ್ಷರಶಃ "ಸರ್ಪಗಳ ತವರು")), ಭಾರತದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಕೊಲ್ಲಾಪುರದ ವಾಯುವ್ಯಕ್ಕೆ ೨೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿದೆ . ಇದು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಒಳಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಬಿಜಾಪುರದಿಂದ ಕರಾವಳಿ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರ್ಗವಾಗಿದ್ದ ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿನ ಪಾಸ್ ಅನ್ನು ನೋಡುವ ಆಯಕಟ್ಟಿನ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. [೧] ಅದರ ಆಯಕಟ್ಟಿನ ಸ್ಥಳದಿಂದಾಗಿ, ಇದು ಡೆಕ್ಕನ್‌ನಲ್ಲಿ ಮರಾಠರು, ಮೊಘಲರು ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಹಲವಾರು ಕದನಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು, ಇದು ಪವನ್ ಖಿಂದ್ ಕದನವು ಅತ್ಯಂತ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ, ಕೊಲ್ಲಾಪುರದ ರಾಣಿ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿ ತಾರಾಬಾಯಿ ತನ್ನ ರಚನೆಯ ವರ್ಷಗಳನ್ನು ಕಳೆದಳು. ಕೋಟೆಯ ಹಲವಾರು ಭಾಗಗಳು ಮತ್ತು ಒಳಗಿನ ರಚನೆಗಳು ಇನ್ನೂ ಹಾಗೇ ಇವೆ. ಇದು ಅಂಕುಡೊಂಕಾದ ಆಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದರಿಂದ ಇದನ್ನು 'ಹಾವುಗಳ ಕೋಟೆ' ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. [೨]

ಇತಿಹಾಸ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕೋಟೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ರಾಜಾ ಭೋಜ್‌ನ ಪನ್ಹಾಲದ ಮೇಲೆ ಕಮಲದ ಮೋಟಿಫ್
ಆದಿಲ್ ಷಾ ಸುಲ್ತಾನಿಗಳ ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯ ಮೇಲೆ ನವಿಲು ಮೋಟಿಫ್

ಪನಾಹಲಾ ಕೋಟೆಯನ್ನು ೧೧೭೮ ಮತ್ತು ೧೨೦೯ ಸಿ‌ಇ ನಡುವೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು, ಶಿಲಾಹರ ದೊರೆ ಭೋಜ ೨ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ೧೫ ಕೋಟೆಗಳಲ್ಲಿ (ಬಾವ್ಡಾ, ಭೂದರ್‌ಗಡ್, ಸತಾರಾ ಮತ್ತು ವಿಶಾಲಗಡ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಇತರವುಗಳು) ಒಂದಾಗಿದೆ. ಕಹಾನ್ ರಾಜಾ ಭೋಜ್, ಕಹಾನ್ ಗಂಗು ತೇಲಿ ಎಂಬ ಪೌರುಷವು ಈ ಕೋಟೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ೧೧೯೧–೧೧೯೨ ಸಿ‌ಇ ವರೆಗೆ ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ರಾಜಾ ಭೋಜ ನ್ಯಾಯಾಲಯವನ್ನು ನಡೆಸಿದ್ದನೆಂದು ಸತಾರಾದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ತಾಮ್ರದ ಫಲಕವು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಸುಮಾರು ೧೨೦೯-೧೦ ರಲ್ಲಿ, ಭೋಜ ರಾಜನು ದೇವಗಿರಿ ಯಾದವರಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿಯಾದ ಸಿಂಘನಾ (೧೨೦೯-೧೨೪೭) ನಿಂದ ಸೋಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು ಮತ್ತು ಕೋಟೆಯು ತರುವಾಯ ಯಾದವರ ಕೈಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರವಾಯಿತು. ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಅದನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಇದು ಹಲವಾರು ಸ್ಥಳೀಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರ ಮೂಲಕ ಹಾದುಹೋಯಿತು. ೧೩೭೬ ರಲ್ಲಿ ಶಾಸನಗಳು ಕೋಟೆಯ ಆಗ್ನೇಯಕ್ಕೆ ನಭಾಪುರದ ವಸಾಹತುಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುತ್ತವೆ. [೩]

ಇದು ಬೀದರ್‌ನ ಬಹಮನಿಗಳ ಹೊರಠಾಣೆಯಾಗಿತ್ತು. ೧೪೬೯ ರ ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವಿ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಮಹ್ಮದ್ ಗವಾನ್ ಇಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದರು. ೧೪೮೯ ರಲ್ಲಿ ಬಿಜಾಪುರದ ಆದಿಲ್ ಶಾಹಿ ರಾಜವಂಶದ ಸ್ಥಾಪನೆಯ ನಂತರ, ಪನ್ಹಾಲವು ಬಿಜಾಪುರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಂದಿತು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಅವರು ಕೋಟೆಯ ಬಲವಾದ ಗೋಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಗೇಟ್‌ವೇಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು, ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪ್ರಕಾರ ಇದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ನೂರು ವರ್ಷಗಳು ಬೇಕಾಯಿತು. ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಲವಾರು ಶಾಸನಗಳು ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಆದಿಲ್ ಷಾ, ಬಹುಶಃ ಇಬ್ರಾಹಿಂ ೧ (೧೫೩೪-೧೫೫೭) ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. [೪]

ಶಿವಾಜಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ಬಾಜಿ ಪ್ರಭು ದೇಶಪಾಂಡೆಯವರ ಪ್ರತಿಮೆ
ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಶಿವ ಕಾಶಿದ್ ಪ್ರತಿಮೆ

೧೬೫೯ ರಲ್ಲಿ, ಬಿಜಾಪುರದ ಸೇನಾಪತಿ ಅಫ್ಜಲ್ ಖಾನ್ ಮರಣದ ನಂತರ, ನಂತರದ ಗೊಂದಲದಲ್ಲಿ ಶಿವಾಜಿ ಬಿಜಾಪುರದಿಂದ ಪನ್ಹಾಲನನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು. [೫] ಮೇ ೧೬೬೦ ರಲ್ಲಿ, ಶಿವಾಜಿಯಿಂದ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಮರಳಿ ಗೆಲ್ಲಲು, ಬಿಜಾಪುರದ ಆದಿಲ್ ಷಾ ೨ (೧೬೫೬-೧೬೭೨) ಪನ್ಹಾಲಾಗೆ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಲು ಸಿದ್ದಿ ಜೋಹರ್ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಶಿವಾಜಿ ಮತ್ತೆ ಹೋರಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಅವರು ಕೋಟೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಮುತ್ತಿಗೆಯು ೫ ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ಮುಂದುವರೆಯಿತು, ಅದರ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ನಿಬಂಧನೆಗಳು ದಣಿದವು ಮತ್ತು ಶಿವಾಜಿ ಸೆರೆಹಿಡಿಯುವ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿತ್ತು.

ಈ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ಶಿವಾಜಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಒಂದೇ ಆಯ್ಕೆ ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಅವನು ತನ್ನ ನಂಬಿಕಸ್ಥ ಕಮಾಂಡರ್ ಬಾಜಿ ಪ್ರಭು ದೇಶಪಾಂಡೆ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿದನು ಮತ್ತು ೧೩ ಜುಲೈ ೧೬೬೦ ರಂದು [೬] ಅವರು ವಿಶಾಲಗಡಕ್ಕೆ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಲು ರಾತ್ರಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡರು. ಶಿವಾಜಿಯಂತೆ ಕಾಣುವ ಬಾಜಿ ಪ್ರಭು ಮತ್ತು ಕ್ಷೌರಿಕ ಶಿವ ಕಾಶಿದ್ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು, ಶಿವ ಕಾಶಿದ್ ನಿಜವಾಗಿ ಶಿವಾಜಿ ಎಂದು ಅವರಿಗೆ ಅನಿಸಿಕೆ ನೀಡಿದರು. ನಂತರದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ( ಪವನ್ ಖಿಂದ್ ಕದನವನ್ನು ನೋಡಿ ), ಬಾಜಿ ಪ್ರಭು ಅವರನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಒಂದು ಸಾವಿರ ಬಲಿಷ್ಠ ಪಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಮುಕ್ಕಾಲು ಭಾಗದಷ್ಟು ಜನರು ಸತ್ತರು. [೭] [೮] ಕೋಟೆಯು ಆದಿಲ್ ಷಾಗೆ ಹೋಯಿತು. ೧೬೭೩ ರವರೆಗೆ ಶಿವಾಜಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಸಂಭಾಜಿ, ಶಿವಾಜಿಯ ಮಗ ಮತ್ತು ಸಿಂಹಾಸನದ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಶಿವಾಜಿಯು ಔರಂಗಜೇಬನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯನ್ನು ಮರಾಠರ ಬಳಿಗೆ ತರಲು ತನ್ನ ತಂದೆಯ ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ ದಿಲೇರ್ ಖಾನ್ ಶಿಬಿರದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ ತನ್ನ ಕೆಚ್ಚೆದೆಯ ಮಗನನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದನು. [೯] ಅವನು ೧೩ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೧೬೭೮ [೧೦] ರಂದು ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯೊಂದಿಗೆ ಇಲ್ಲಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಭೂಪಾಲಗಡದ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದ. ೧೬೭೮ ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ೪ ರಂದು ತನ್ನ ತಂದೆಯ ಮರಣದ ಸ್ವಲ್ಪ ಮೊದಲು ತನ್ನ ತಂದೆಯೊಂದಿಗೆ ರಾಜಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ೪ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೧೬೮೦ ರಂದು ಅವನು ಪನ್ಹಾಲಾಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದನು. ೧೬೭೮ ರಲ್ಲಿ ಶಿವಾಜಿಯ ಶಕ್ತಿಯ ಉತ್ತುಂಗದಲ್ಲಿ, ಪನ್ಹಾಲಾ ೧೫,೦೦೦ ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ೨೦,೦೦೦ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. [೧೧] ಮುಖ್ಯ ದರ್ವಾಜಾ ಚಾರ್ ದರ್ವಾಜಾ ಆಗಿತ್ತು

ಕೊಲ್ಲಾಪುರ ರಾಜರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕೊಂಕಣ ದರ್ವಾಜ - ಕೋಟೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರ

ಶಿವಾಜಿ ಮರಣಹೊಂದಿದಾಗ, ಸಂಭಾಜಿಯು ತನ್ನ ಮಲತಾಯಿ ರಾಜಾರಾಂನನ್ನು ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಲು ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ಗ್ಯಾರಿಸನ್ ಅನ್ನು ಮನವೊಲಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು, ಹೀಗಾಗಿ ಮರಾಠಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಛತ್ರಪತಿ (ರಾಜ) ಆದನು. ೧೬೮೯ ರಲ್ಲಿ, ಸಂಭಾಜಿಯನ್ನು ಔರಂಗಜೇಬನ ಸೇನಾಪತಿ ಮುಕ್ಕರಾಬ್ ಖಾನ್ ಸಂಗಮೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿದಾಗ, ಮೊಘಲರು ಕೋಟೆಯನ್ನು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. [೧೨] ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಶಾಲಗಡದ ಕೋಟೆಯ ಮರಾಠಾ ಗ್ಯಾರಿಸನ್ ಕಮಾಂಡರ್ ಪರಶುರಾಮ್ ಪಂತ್ ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಕಾಶಿ ರಂಗನಾಥ ಸರ್ಪೋತ್ತರ್ ಇದನ್ನು ೧೬೯೨ ರಲ್ಲಿ ಪುನಃ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ೧೭೦೧ ರಲ್ಲಿ ಪನ್ಹಾಲಾ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಔರಂಗಜೇಬ್‌ಗೆ ಶರಣಾದರು, ಅವರು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಬಂದರು. [೧೨] ೨೮ ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೬೯೨ ರಂದು ಮೊಘಲ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ರಾಯಭಾರಿ ಸರ್ ವಿಲಿಯಂ ನಾರ್ರಿಸ್ ಅವರನ್ನು ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಬರಮಾಡಿಕೊಂಡರು. ನಾರ್ರಿಸ್ ಔರಂಗಜೇಬ್‌ನೊಂದಿಗೆ "೩೦೦ ಪೌಂಡ್‌ಗಳನ್ನು ಫಲಪ್ರದ ಮಾತುಕತೆಯಲ್ಲಿ" ಕಳೆದರು ಆದರೆ ಏನು ಚರ್ಚಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದರ ವಿವರಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. [೧೨] ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ರಾಮಚಂದ್ರ ಪಂತ್ ಅಮಾತ್ಯರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಮರಾಠಾ ಪಡೆಗಳು ಕೋಟೆಯನ್ನು ಪುನಃ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡವು. [೧೨]

೧೬೯೩ ರಲ್ಲಿ, ಔರಂಗಜೇಬ್ ಮತ್ತೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದ. ಇದು ಮತ್ತೊಂದು ಸುದೀರ್ಘ ಮುತ್ತಿಗೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಇದರಲ್ಲಿ ರಾಜಾರಾಮ್ ಭಿಕ್ಷುಕನ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಗಿಂಗಿ ಕೋಟೆಗೆ ಪರಾರಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ, [೧೩] ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ೧೪ ವರ್ಷದ ಹೆಂಡತಿ ತಾರಾಬಾಯಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು. ಔರಂಗಜೇಬ್ ರಾಜಾರಾಮ್ ಅವರನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದಂತೆ, ತಾರಾಬಾಯಿ ತನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ಮತ್ತೆ ಭೇಟಿಯಾಗುವ ಮೊದಲು ಸುಮಾರು ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತಾಳೆ. ತನ್ನ ಜೀವನದ ಈ ರಚನೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ತಾರಾಬಾಯಿ ಕೋಟೆಯ ಆಡಳಿತವನ್ನು ನೋಡಿಕೊಂಡರು, ವಿವಾದಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಜನರ ಗೌರವವನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು. ಅವರು ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ಕಳೆದ ಸಮಯವು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಅನುಭವವನ್ನು ಮತ್ತು ಅವರ ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು, [೧೪] ಇದು ನಂತರದ ಘಟನೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು. ರಾಜಾರಾಂ ಅವರು ಗಿಂಗಿಯಿಂದ ಬಲವರ್ಧನೆಗಳನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೧೬೯೩ ಪನ್ಹಾಲಾ ಮರಾಠರ ಕೈಗೆ ಬಂದರು.

೧೭೦೦ ರಲ್ಲಿ, ರಾಜಾರಾಮ್ ಅವರು ೧೨ ವರ್ಷದ ಮಗನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ನಿಧನರಾದರು - ಶಿವಾಜಿ ೨ - ಅವರ ಪತ್ನಿ ತಾರಾಬಾಯಿ . [೧೫] ೧೭೦೫ ರಲ್ಲಿ, ತಾರಾಬಾಯಿ ತನ್ನ ಮಗ ಶಿವಾಜಿ ೨ ರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜವಂಶವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದಳು ಮತ್ತು ಪನ್ಹಾಲವನ್ನು ತನ್ನ ಪ್ರಧಾನ ಕಛೇರಿಯಾಗಿ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಆಳಿದಳು. ೧೭೦೮ ರಲ್ಲಿ ಸತಾರಾದ ಶಾಹುಜಿಯೊಂದಿಗಿನ ತಾರಾಬಾಯಿಯ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ, ಶಾಹು ಪನ್ಹಾಲವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ತಾರಾಬಾಯಿ ರತ್ನಗಿರಿಯ ಮಾಲ್ವನಕ್ಕೆ ಓಡಿಹೋದಳು. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ, ೧೭೦೯ ರಲ್ಲಿ, ತಾರಾಬಾಯಿ ಮತ್ತೆ ಪನ್ಹಾಲವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು (ಕೊಲ್ಹಾಪುರ ರಾಜಾರಾಮ್ ಅವರ ಎರಡನೇ ಪತ್ನಿ ರಾಜಾಸ್ಬಾಯಿ ಅವರು ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಪಡೆದರು. ಅವರು ೧೭೬೦ ರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಸಮಸ್ಯೆಯಿಲ್ಲದೆ ನಿಧನರಾದರು. ಅವರ ವಿಧವೆ ಜೀಜಾಬಾಯಿ ಕ್ಯಾನ್ವಾಸ್‌ನ ಸಹಜ ಭೋಂಸ್ಲೆಯವರ ಮಗನನ್ನು ದತ್ತು ಪಡೆದರು. ಹೀಗಾಗಿ, ಜೀಜಾಬಾಯಿ ತನ್ನ ದತ್ತುಪುತ್ರ ಅಪ್ರಾಪ್ತನಾಗಿದ್ದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಟನಾ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾದಳು. ಪನ್ಹಾಲದ ಪತನವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು, ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಾಕಾಳಿ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಕಾಳಿ ದೇವಿಯ ಪ್ರಸನ್ನತೆಗಾಗಿ ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಮಾನವ ರಕ್ತವನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಅವಳು ನಂಬಿದ್ದಳು. ಬಲಿಪಶುಗಳಿಗಾಗಿ ನೆರೆಹೊರೆಯ ಹಳ್ಳಿಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಅವಳು ನಿಯತಕಾಲಿಕವಾಗಿ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕಳುಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. [೧೬] ಈ ಅಭ್ಯಾಸವು ೧೭೭೨ ರಲ್ಲಿ ಅವಳ ಮರಣದವರೆಗೂ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. ಈ ಯಜ್ಞಗಳು ಸಂಭವಿಸಿದ ಹತ್ತಿರದ ಗೋಪುರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದನ್ನು ಕಾಳಿ ಗೋಪುರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಜೀಜಾಬಾಯಿ ತನ್ನ ಸೊಸೆಯನ್ನು ಪನ್ಹಾಲಾ ಗೋಪುರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವಂತ ಸಮಾಧಿ ಮಾಡಲು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಎಣ್ಣೆಗಾರ ಅಥವಾ ತೇಲಿಗೆ ಭೂಮಿಯನ್ನು ನೀಡಿದ ವರದಿಗಳಿವೆ. [೧೨] ತೇಲಿಯ ಸೊಸೆಯ (ಗಂಗೂಬಾಯಿ) ಮಂದಿರವನ್ನು ತರುವಾಯ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇದು ಇಂದಿಗೂ ತೇಲಿ ಸಮುದಾಯದ ಜನರಿಗೆ ಯಾತ್ರಾಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. [೧೭]

೧೭೮೨ ರಲ್ಲಿ, ಕೊಲ್ಲಾಪುರ ಸರ್ಕಾರದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪನ್ಹಾಲಾದಿಂದ ಕೊಲ್ಲಾಪುರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ೧೮೨೭ ರಲ್ಲಿ, ಶಹಾಜಿ I [೧೮] (೧೮೨೧-೧೮೩೭) ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಪನ್ಹಾಲಾ ಮತ್ತು ಅದರ ನೆರೆಯ ಕೋಟೆ ಪಾವನಗಡವನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಜ್‌ಗೆ ನೀಡಲಾಯಿತು. ೧೮೪೪ ರಲ್ಲಿ, ಶಿವಾಜಿ ೪ ರ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ (೧೮೩೭-೧೮೬೦), ಪನ್ಹಾಲಾ ಮತ್ತು ಪಾವಂಗಡನ್ನು ಬಂಡುಕೋರರು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು, ಅವರು ಪ್ರವಾಸದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಸತಾರಾ ನಿವಾಸಿ ಕರ್ನಲ್ ಓವನ್ಸ್ ಅವರನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಅವರನ್ನು ಪನ್ಹಾಲಾದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿದರು. ಜನರಲ್ ಡೆಲಾಮೊಟ್ಟೆ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪಡೆ ಬಂಡುಕೋರರ ವಿರುದ್ಧ ಕಳುಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಮತ್ತು ೧ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೧೮೪೪ ರಂದು ಕೋಟೆಯ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಭೇದಿಸಿ, ಬಿರುಗಾಳಿಯಿಂದ ಅದನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಕೋಟೆಗಳನ್ನು ಕೆಡವಿತು. [೧೯] ಅದರ ನಂತರ, ಕೋಟೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಯಾವಾಗಲೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಗ್ಯಾರಿಸನ್ ಅನ್ನು ಬಿಡಲಾಯಿತು. ಕೋಟೆಯ ಆಡಳಿತವು ೧೯೪೭ ರವರೆಗೆ ಕೊಲ್ಲಾಪುರದಲ್ಲಿ ಇತ್ತು.

ಪ್ರಮುಖ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕೋಟೆಯ ಯೋಜನೆ

ಇದು ೧೪ ಕಿಮೀ(೯ ಮೀ) ರ ಪರಿಧಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಡೆಕ್ಕನ್‌ನ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಕೋಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ೧೧೦ ಲುಕ್‌ಔಟ್ ಪೋಸ್ಟ್‌ಗಳು. ಇದು ೮೪೫ ಮೀ(೨,೭೭೨ಫ಼ಿಟ್) ಆಗಿದೆ ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದಿಂದ. [೨೦] ಈ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಸಹ್ಯಾದ್ರಿಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ೪೦೦ ಮೀ(೧,೩೧೨ ಫ಼ೀಟ್) ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ ಅದರ ಸುತ್ತಲಿನ ಬಯಲಿನ ಮೇಲೆ. ಕೋಟೆಯ ಕೆಳಗಿನಿಂದ ಹಲವಾರು ಸುರಂಗಗಳು ಚಾಚಿಕೊಂಡಿವೆ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುಮಾರು ೧ ಕಿಮೀ ಉದ್ದ. [೨೧] ಬಹುಪಾಲು ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ಬಿಜಾಪುರಿ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರ ನವಿಲು ಮಾದರಿಯು ಹಲವಾರು ರಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಹಳೆಯ ಬುರುಜುಗಳು ಭೋಜ ೨ ರ ಕಮಲದ ಮೋಟಿಫ್ ಅನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿವೆ. ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸ್ಮಾರಕಗಳಿವೆ, ಇವುಗಳನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯು ಗಮನಾರ್ಹವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತದೆ. [೨೨]

ಅಂಧರ ಬಾವಾಯಿ - ಹಿಡನ್ ವೆಲ್
ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಗಳು (ಟಾಟಬಂದಿ)

ಕೋಟೆಗಳು ಮತ್ತು ಬುರುಜುಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

೭ ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕಿಮೀ ಕೋಟೆಗಳು ( ಟಾಟಾಬಂಡಿ ) ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯ ಸರಿಸುಮಾರು ತ್ರಿಕೋನ ವಲಯವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುತ್ತದೆ. ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಕಡಿದಾದ ಎಸ್ಕಾರ್ಪ್‌ಮೆಂಟ್‌ಗಳಿಂದ ಉದ್ದವಾದ ವಿಭಾಗಗಳಿಗೆ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ, ಸ್ಲಿಟ್ ರಂಧ್ರಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ಯಾರಪೆಟ್‌ನಿಂದ ಬಲಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಉಳಿದ ವಿಭಾಗಗಳು ೫-೯ ಮೀ (೧೬-೩೦ ಫ಼ಿಟ್) ಅನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ ಪ್ಯಾರಪೆಟ್ ಇಲ್ಲದ ಎತ್ತರದ ಕೋಟೆಗಳು, ಸುತ್ತಿನ ಬುರುಜುಗಳಿಂದ ಬಲಪಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ರಾಜದಿಂಡಿ ಅತ್ಯಂತ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. (ನಂತರದ ವಿಭಾಗವನ್ನು ನೋಡಿ)

ಅಂಧರ ಬಾವಡಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಸೇನೆಯು ಕೋಟೆಯನ್ನು ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದಾಗಲೆಲ್ಲಾ, ಕೋಟೆಯ ಮುಖ್ಯ ನೀರಿನ ಮೂಲವನ್ನು ವಿಷಪೂರಿತಗೊಳಿಸುವುದು ಅವರ ಮೊದಲ ಕ್ರಮವಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಆದಿಲ್ ಷಾ ಅಂಧರ ಬಾವಡಿ (ಗುಪ್ತ ಬಾವಿ) ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಿದರು. [೨೩] ಇದು ಮೂರು ಅಂತಸ್ತಿನ ರಚನೆಯಾಗಿದ್ದು, [೨೪] ಅಂಕುಡೊಂಕಾದ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಇದು ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯ ಮುಖ್ಯ ನೀರಿನ ಮೂಲವಾಗಿದ್ದ ಬಾವಿಯನ್ನು ಮರೆಮಾಡುತ್ತದೆ. ಸೈನಿಕರು ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ನೆಲೆಗೊಳ್ಳಲು ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ಹಿನ್ಸರಿತಗಳಿವೆ. ಅಂಧರ ಬಾವಾಯಿಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಗುಪ್ತ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮಾರ್ಗಗಳು ಕೋಟೆಯ ಹೊರಗೆ ಸಾಗುತ್ತವೆ. ತನ್ನದೇ ಆದ ನೀರಿನ ಮೂಲ, ವಾಸಿಸುವ ಕ್ವಾರ್ಟರ್ಸ್ ಮತ್ತು ತನ್ನದೇ ಆದ ನಿರ್ಗಮನ ಮಾರ್ಗಗಳೊಂದಿಗೆ, ಮುಖ್ಯ ಕೋಟೆಯು ಬಿದ್ದರೆ ತುರ್ತು ಆಶ್ರಯವನ್ನು ಮಾಡುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಈ ರಚನೆಯನ್ನು ಕೋಟೆಯೊಳಗಿನ ಕೋಟೆಯಂತೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. [೨೫]

ಕಲಾವಂತಿಚಾ ಮಹಲ್

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕಲ್ವಂತಿಚಾ ಮಹಲ್ (ವೇಶಿಯ ಅರಮನೆ)

ನಾಯಕಿನಿ ಸಜ್ಜ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ಕಟ್ಟಡದ ಹೆಸರು ಅಕ್ಷರಶಃ "ಸೌಜನ್ಯಗಳ ಟೆರೇಸ್ ಕೋಣೆ" ಎಂದರ್ಥ. ಇದು ಕೋಟೆಯ ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಗೆ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ. ೧೮೮೬, ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯ ಮೇಲಿನ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಕೆಲಸದ ಕುರುಹುಗಳೊಂದಿಗೆ ಇದು ಸಂಪೂರ್ಣ ಧ್ವಂಸವಾಯಿತು. [೧೨] ಇದನ್ನು ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರು ಕೋಟೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಂಗ್ ಮಹಲ್ ಆಗಿ ಬಳಸಲಾಯಿತು [೨೬] (ಆಸ್ಥಾನದ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನಿವಾಸಗಳು [೨೭] )

ಅಂಬರ್ಖಾನಾ (ಧಾನ್ಯದ ಭಂಡಾರ)

ಅಂಬರಖಾನ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಕೋಟೆಯ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಅಂಬರ್ಖಾನಾವು ಬಿಜಾಪುರಿ ಶೈಲಿಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಮೂರು ಧಾನ್ಯಗಳು. ಅವರು ಸಿದ್ಧಿ ಜೋಹರ್ ಅವರ ೫ ತಿಂಗಳ ಮುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ತಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಶಿವಾಜಿಯನ್ನು ಶಕ್ತಗೊಳಿಸಿದರು. [೨೮] ಇದು ಗಂಗಾ, ಯಮುನಾ ಮತ್ತು ಸರಸ್ವತಿ ಕೋಥಿಸ್ ಎಂಬ ಮೂರು ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡದಾದ ಗಂಗಾ ಕೋತಿಯು ೨೫,೦೦೦ ಖಂಡಿಗಳ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು [೨೯] (ಒಂದು ಖಂಡಿಯು ೬೫೦ ಐಬಿ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ). ಇದು ೯೫೦ ಚದರ ಮೀಟರ್ ವಿಸ್ತೀರ್ಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ೧೦.೫ ಮೀ ಎತ್ತರವಿದೆ. [೩೦] ಅಕ್ಕಿ, ನಾಚ್ನಿ ಮತ್ತು ವಾರೈ ಇವುಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾದ ಪ್ರಮುಖ ಆಹಾರಗಳಾಗಿವೆ. [೩೧] ಎರಡೂ ಬದಿಯ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಕಟ್ಟಡಗಳ ಮೇಲ್ಭಾಗವನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಹದಿನಾರು ಕೊಲ್ಲಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಅದರ ಸ್ವಂತ ಫ್ಲಾಟ್ ವಾಲ್ಟ್ ಅನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಅದರ ಮೂಲಕ ಧಾನ್ಯವನ್ನು ರವಾನಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೧೨] ಪೂರ್ವದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಬಾಲ್ಕನಿ ಮತ್ತು ಬಿಜಾಪುರಿ ಶೈಲಿಯ ಪ್ಲಾಸ್ಟರ್‌ವರ್ಕ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಗುಮ್ಮಟಾಕಾರದ ಕೋಣೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೩೨]

ಸಜ್ಜೆ ಕೋಠಿಯೊಳಗಿನ ಗಾರೆ ಕೆಲಸ
ವಾಘ್ ದರ್ವಾಜಾ, ಪನ್ಹಾಲಾ

ಧರ್ಮ ಕೋಟಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಅಂಬರ್ಖಾನಾವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಮೂರು ಧಾನ್ಯಗಳ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಇದು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಧಾನ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಅದು ೫೫ ಅಡಿ ೪೮ ಅಡಿ ೩೫ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಕಲ್ಲಿನ ಕಟ್ಟಡವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಟೆರೇಸ್‌ಗೆ ಹೋಗುವ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರ ಮತ್ತು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೧೨] ನಿರ್ಗತಿಕರಿಗೆ ಇಲ್ಲಿಂದ ಧಾನ್ಯ ವಿತರಿಸಲಾಯಿತು.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]

ಸಜ್ಜ ಕೋಠಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಸಜ್ಜ ಕೋಠಿ ೧೫೦೦ ಸಿ‌ಇ ನಲ್ಲಿ ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಆದಿಲ್ ಶಾ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಒಂದು ಅಂತಸ್ತಿನ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. [೩೩] ಇದನ್ನು ಕೂಡ ಬಿಜಾಪುರಿ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕೆಳಗಿನ ಕಣಿವೆಯ ಮೇಲೆ ನೋಡುವ ವೀಕ್ಷಣಾ ಮಂಟಪವಾಗಿ ಸಜ್ಜಾ ಕೋಠಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗುಮ್ಮಟಾಕಾರದ ಮೇಲಿನ ಕೋಣೆಗಳು ಕೋಟೆಯ ಕೋಟೆಯ ಮೇಲೆ ನೇತಾಡುವ ಬಾಲ್ಕನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಪೆಂಡೆಂಟಿವ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. [೩೪] [೩೫]

ತೀನ್ ದರ್ವಾಜಾದ ಒಳ ಗೇಟ್

ಟೀನ್ ದರ್ವಾಜಾ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ತೀನ್ ದರ್ವಾಜಾ ಕೋಟೆಯ ಮೂರು ಡಬಲ್ ಗೇಟ್‌ವೇಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ - ಇತರವು ಚಾರ್ ದರ್ವಾಜಾ ಮತ್ತು ವಾಘ್ ದರ್ವಾಜಾ. [೩೬] ಬ್ರಿಟಿಷರ ದಾಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಚಾರ್ ದರ್ವಾಜಾ ನಾಶವಾಯಿತು. ಕೋಟೆಯ ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರವಾಗಿರುವ ತೀನ್ ದರ್ವಾಜ ದ್ವಾರವು ಕೋಟೆಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಂಧರ ಬಾವಾಯಿ [೩೭] ನ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ. [೩೮] ಇದು ಆರ್ಕೇಡ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಎರಡು ಗೇಟ್‌ಗಳ ನಡುವೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಹೊರ ದ್ವಾರವು ಅಲಂಕೃತವಾದ ಸೂರುಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಲಂಕೃತವಾದ ಕೋಣೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆಸ್ಥಾನದ ಒಳಗಿನ ದ್ವಾರವು ಗಣೇಶನ ಒಂದನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ನುಣ್ಣಗೆ ಕೆತ್ತಿದ ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು [೩೯] ಲಿಂಟಲ್‌ನಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಎರಡನೆಯದನ್ನು ಮರಾಠರು ತಮ್ಮ ಕೋಟೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೂರು ಪರ್ಷಿಯನ್ ಶಾಸನಗಳಿವೆ-ಒಂದು ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಎರಡೂ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ. ೯೫೪ ಎಹೆಚ್ (೧೫೩೪ ಸಿಇ) ನಲ್ಲಿ "ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಆದಿಲ್ ಶಾ ೧ ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರ ಮಗ ಮಲಿಕ್ ದೌದ್ ಅಕಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ" ಎಂದು ಮೂವರೂ ಘೋಷಿಸುತ್ತಾರೆ. [೧೨] [೪೦]

ವಾಘ್ ದರ್ವಾಜಾ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಇದು ಕೋಟೆಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವಾಗಿತ್ತು. ಆಕ್ರಮಣಕಾರರಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಇದನ್ನು ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅವರು ಸಣ್ಣ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ನಂತರ ಸುಲಭವಾಗಿ ತಟಸ್ಥಗೊಳಿಸಬಹುದು. ಇದು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತೃತವಾದ ಗಣೇಶನ ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]

ರಾಜದಿಂಡಿ ಕೋಟೆ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ರಾಜದಿಂಡಿ ಭದ್ರಕೋಟೆಯು ಕೋಟೆಯ ಗುಪ್ತ ನಿರ್ಗಮನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ತುರ್ತು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಪವನ್ ಖಿಂದ್ ಕದನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶಿವಾಜಿ ವಿಶಾಲಗಡಕ್ಕೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಇದನ್ನು ಬಳಸಿದರು. [೪೧] ರಾಜದಿಂಡಿ ಇನ್ನೂ ಹಾಗೇ ಇದೆ. [೪೨]

ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಮಾಧಿಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
Shivaji temple, Panhala fort
ಶಿವಾಜಿ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆ

ಮಹಾಕಾಳಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಜೊತೆಗೆ ಸಂಭಾಜಿ ೨, ಸೋಮೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಅಂಬಾಬಾಯಿಗೆ ಮೀಸಲಾದ ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ. ಅಂಬಾಬಾಯಿ ದೇವಸ್ಥಾನವು ತುಂಬಾ ಹಳೆಯದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇಲ್ಲಿ ಶಿವಾಜಿ ಪ್ರಮುಖ ದಂಡಯಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವ ಮೊದಲು ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಜೀಜಾಬಾಯಿಯ ಸಮಾಧಿಯು ಆಕೆಯ ಪತಿ ಸಂಭಾಜಿ ೨ ರ ಸಮಾಧಿಯ ಎದುರು ಇದೆ. [೪೩] ರಾಮಚಂದ್ರ ಪಂತ್ ಅಮಾತ್ಯ ( ಅದ್ನ್ಯಪಾತ್ರ, ಮರಾಠಾ ನೀತಿಯ ಕುರಿತ ಗ್ರಂಥವನ್ನು ಬರೆದವರು) ಶಿವಾಜಿಯ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಕಿರಿಯ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ನಿಧನರಾದರು ಮತ್ತು ಅವನ ಮತ್ತು ಅವನ ಹೆಂಡತಿಗಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಸಮಾಧಿಗಳು ೧೯೪೧ ರವರೆಗೆ ಕಲ್ಲುಮಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಲ್ಪಟ್ಟವು ಮತ್ತು ೧೯೯೯ ರವರೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಪುನಃಸ್ಥಾಪನೆ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. [೪೪] ಪಕ್ಕದ ಪರಾಶರ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ ಕವನ ಬರೆದ ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮರಾಠಿ ಕವಿ ಮೋರೋಪಂತ್‌ನ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ಸಹ ಕಾಣಬಹುದು. ಮುಸ್ಲಿಂ ಸಂತ ಸಾಧೋಬನ ದೇವಾಲಯವೂ ಇದೆ. [೪೫]

ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಳಕೆ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
Green Valley of Panhala, an view from Jotiba Ghat Road
ಪನ್ಹಾಲಾದ ಹಸಿರು ಕಣಿವೆ, ಜೋತಿಬಾ ಘಾಟ್ ರಸ್ತೆಯಿಂದ ಒಂದು ನೋಟ

ತಾರಾಬಾಯಿಯ ಅರಮನೆ, ವಾದಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಕೋಟೆಯ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಿವಾಸಿ, ಇನ್ನೂ ಅಖಂಡವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಈಗ ಶಾಲೆ, ಹಲವಾರು ಸರ್ಕಾರಿ ಕಚೇರಿಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಲಕರ ಹಾಸ್ಟೆಲ್‌ಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೪೬] ಪ್ರಮುಖ ಗಿರಿಧಾಮವಾದ ಪನ್ಹಾಲಾ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಂದ ಕೋಟೆಯೊಳಗಿನ ರಚನೆಗಳು ಆಗಾಗ್ಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದರೂ ಕೋಟೆಯ ಉಳಿದ ಭಾಗವು ಪಾಳುಬಿದ್ದಿದೆ. ಇದನ್ನು ಸರ್ಕಾರ ಸಂರಕ್ಷಿತ ಸ್ಮಾರಕ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದೆ. [೪೭] ಪನ್ಹಾಲಾ ಕೋಟೆಯ ಹಿಂದಿರುವ ಮಸಾಯಿ ಪಥರ್ ಅನ್ನು ಪದ್ಮಾವತ್ ಚಿತ್ರದ ಚಿತ್ರೀಕರಣಕ್ಕೆ ಪರ್ಯಾಯ ಸ್ಥಳವಾಗಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. [೪೮]

ಸಹ ನೋಡಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  • "Translations of Panhala inscriptions". Government of Maharashtra. Retrieved 2009-03-19.
  • Pune Trekkers

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  1. ↑ Eaton, Richard Maxwell (2005). The New Cambridge History of India. Cambridge University Press. pp. 180–194. ISBN 0-521-25484-1. Retrieved 2009-01-28.
  2. ↑ 800 years old Panhala fort called as Fort of Snakes:https://english.newstracklive.com/news/800-years-old-panhala-fort-called-the-home-of-serpents-sc108-nu910-ta272-1100816-1.html
  3. ↑ Gazetteer of the Bombay Presidency. Bombay, India: Govt Central Press. 1866. pp. 314–315. Retrieved 14 March 2009. norris panhala.
  4. ↑ Eastwick, Edward B. (1881). Handbook of the Bombay Presidency: With an Account of Bombay City (2 ed.). John Murray. pp. 268–269. Retrieved 2009-01-30. panhala fort.
  5. ↑ Kulkarni, A.R. (1996). Marathas and the Marathas Country. Books and Books. ISBN 9788185016504. Retrieved 2009-01-28.
  6. ↑ Indian Institute of Public Administration Maharashtra Regional Branch (1975). Shivaji and Swarajya. Orient Longman. Retrieved 2009-01-28.
  7. ↑ Rana, Bhawan Singh (2005). Chhatrapati Shivaji. Diamond Books. pp. 40–42. ISBN 81-288-0826-5. Retrieved 2009-01-28.
  8. ↑ Gordon, Stewart (1993). The Marathas, 1600–1818. Cambridge University Press. ISBN 0-521-26883-4. Retrieved 2009-01-28.
  9. ↑ Takakhav, Nilkant Sadashiv; Kr̥shṇarāva Arjuna Keḷūsakara (1985). Life of Shivaji, Founder of the Maratha Empire. Sunita Publications. Retrieved 2009-01-28.
  10. ↑ Gupta (January 2002). Glimpses of Indian History. Anmol Publications PVT. LTD. pp. 96–97. ISBN 81-261-1186-0. Retrieved 2009-01-28.
  11. ↑ Krishna, Bal (1940). Shivaji the Great. Arya Book Depot. Retrieved 2009-01-28.
  12. ↑ ೧೨.೦ ೧೨.೧ ೧೨.೨ ೧೨.೩ ೧೨.೪ ೧೨.೫ ೧೨.೬ ೧೨.೭ ೧೨.೮ Gazetteer of the Bombay Presidency. Bombay, India: Govt Central Press. 1866. pp. 314–315. Retrieved 14 March 2009. norris panhala.Gazetteer of the Bombay Presidency. Bombay, India: Govt Central Press. 1866. pp. 314–315. Retrieved 14 March 2009. norris panhala.
  13. ↑ Agrawal, Ashwini (1993). Studies in Mughal History. Motilal Banarsidass. p. 167. ISBN 81-208-2326-5. Retrieved 2009-01-30.
  14. ↑ Eaton, Richard Maxwell (2005). The New Cambridge History of India. Cambridge University Press. pp. 180–194. ISBN 0-521-25484-1. Retrieved 2009-01-28.Eaton, Richard Maxwell (2005). The New Cambridge History of India. Cambridge University Press. pp. 180–194. ISBN 0-521-25484-1. Retrieved 28 January 2009.
  15. ↑ Kulkarni, A.R.; Nayeem, M.A (2000). History of Modern Deccan. Abul Kalam Azad Oriental Research Institute. Retrieved 2009-01-28.
  16. ↑ Gazetteer of the Bombay Presidency. Bombay, India: Govt Central Press. 1866. pp. 314–315. Retrieved 14 March 2009. norris panhala.Gazetteer of the Bombay Presidency. Bombay, India: Govt Central Press. 1866. pp. 314–315. Retrieved 14 March 2009. norris panhala.
  17. ↑ Srinivasam, V. "A Long Weekend in Kolhapur". Retrieved 2009-01-31.
  18. ↑ "shahaji 1".
  19. ↑ Divekar, V. D. (1993). South India in 1857 War of Independence. Lokmanya Tilak Smarak Trust. p. 163. Retrieved 2009-01-28.
  20. ↑ Imperial Gazetteer of India. Sup. Govt. Print. 1909. p. 523. Retrieved 2009-01-28.
  21. ↑ Srinivasam, V. "A Long Weekend in Kolhapur". Retrieved 2009-01-31.Srinivasam, V. "A Long Weekend in Kolhapur". Retrieved 31 January 2009.
  22. ↑ "List of monuments by the Archaeological Survey of India". Government of India. 2008. Archived from the original on 29 September 2011. Retrieved 2009-03-16.
  23. ↑ Srinivasam, V. "A Long Weekend in Kolhapur". Retrieved 2009-01-31.Srinivasam, V. "A Long Weekend in Kolhapur". Retrieved 31 January 2009.
  24. ↑ Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 2009-01-28.
  25. ↑ Verma, Amrit (1985). Forts of India. New Delhi: The Director of Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. p. 89-90. ISBN 81-230-1002-8.
  26. ↑ Keating, Richard; John Murray; Arthur Hamilton Gordon; Charles Edward Buckland; George William David Starck Forrest; Norwood Young (1898). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon (3 ed.). J. Murray. pp. 299. Retrieved 2009-03-16. panhala gates.
  27. ↑ Nath, R. (2006). History of Mughal Architecture (Illustrated ed.). Abhinav Publications. ISBN 81-7017-414-7. Retrieved 2009-03-17.
  28. ↑ Keating, Richard; John Murray; Arthur Hamilton Gordon; Charles Edward Buckland; George William David Starck Forrest; Norwood Young (1898). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon (3 ed.). J. Murray. pp. 299. Retrieved 2009-03-16. panhala gates.Keating, Richard; John Murray; Arthur Hamilton Gordon; Charles Edward Buckland; George William David Starck Forrest; Norwood Young (1898). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon (3 ed.). J. Murray. pp. 299. Retrieved 16 March 2009. panhala gates.
  29. ↑ Sarkar, Jagadish Narayan (1974). Some Aspects of Military Thinking and Practice in Medieval India. Ratna Prakashan. Retrieved 2009-01-28.
  30. ↑ "Maharashtra State Tourism Website". Retrieved 2009-01-28.
  31. ↑ Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 2009-01-28.Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 28 January 2009.
  32. ↑ Forbes, Geraldine; B. R. Tomlinson; Sugata Bose; Stewart Gordon; J. S. Grewal; P. J. Marshall; C. A (1999). The new Cambridge history of India. Cambridge University Press. pp. 44–45. ISBN 0-521-56321-6. Retrieved 2009-03-16.
  33. ↑ Directorate of Tourism Maharashtra (India) (1962). A Panorama of Maharashtra. Govt. Central Press. Retrieved 2009-01-30.
  34. ↑ Forbes, Geraldine; B. R. Tomlinson; Sugata Bose; Stewart Gordon; J. S. Grewal; P. J. Marshall; C. A (1999). The new Cambridge history of India. Cambridge University Press. pp. 44–45. ISBN 0-521-56321-6. Retrieved 2009-03-16.Forbes, Geraldine; B. R. Tomlinson; Sugata Bose; Stewart Gordon; J. S. Grewal; P. J. Marshall; C. A (1999). The new Cambridge history of India. Cambridge University Press. pp. 44–45. ISBN 0-521-56321-6. Retrieved 16 March 2009.
  35. ↑ "Maharashtra State Tourism Website". Retrieved 2009-01-28."Maharashtra State Tourism Website". Retrieved 28 January 2009.
  36. ↑ "Kolhapur District Gazetteer". Government of India. Retrieved 2009-03-16.
  37. ↑ Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 2009-01-28.Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 28 January 2009.
  38. ↑ Keating, Richard; John Murray; Arthur Hamilton Gordon; Charles Edward Buckland; George William David Starck Forrest; Norwood Young (1898). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon (3 ed.). J. Murray. pp. 299. Retrieved 2009-03-16. panhala gates.Keating, Richard; John Murray; Arthur Hamilton Gordon; Charles Edward Buckland; George William David Starck Forrest; Norwood Young (1898). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon (3 ed.). J. Murray. pp. 299. Retrieved 16 March 2009. panhala gates.
  39. ↑ Forbes, Geraldine; B. R. Tomlinson; Sugata Bose; Stewart Gordon; J. S. Grewal; P. J. Marshall; C. A (1999). The new Cambridge history of India. Cambridge University Press. pp. 44–45. ISBN 0-521-56321-6. Retrieved 2009-03-16.Forbes, Geraldine; B. R. Tomlinson; Sugata Bose; Stewart Gordon; J. S. Grewal; P. J. Marshall; C. A (1999). The new Cambridge history of India. Cambridge University Press. pp. 44–45. ISBN 0-521-56321-6. Retrieved 16 March 2009.
  40. ↑ Eastwick, Edward B. (1881). Handbook of the Bombay Presidency: With an Account of Bombay City (2 ed.). John Murray. pp. 268–269. Retrieved 2009-01-30. panhala fort.Eastwick, Edward B. (1881). Handbook of the Bombay Presidency: With an Account of Bombay City (2 ed.). John Murray. pp. 268–269. Retrieved 30 January 2009. panhala fort.
  41. ↑ Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 2009-01-28.Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 28 January 2009.
  42. ↑ "Maharashtra State Tourism Website". Retrieved 2009-01-28."Maharashtra State Tourism Website". Retrieved 28 January 2009.
  43. ↑ Imperial Gazetteer of India. Sup. Govt. Print. 1909. p. 523. Retrieved 2009-01-28.Imperial Gazetteer of India. Sup. Govt. Print. 1909. p. 523. Retrieved 28 January 2009.
  44. ↑ Jathar, Dayanesh (May 1, 1999). "Shivaji's minister awaits a fair deal". Indian Express. Retrieved 2009-03-16.
  45. ↑ "Kolhapur District Gazetteer". Government of India. Retrieved 2009-03-16."Kolhapur District Gazetteer". Government of India. Retrieved 16 March 2009.
  46. ↑ Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 2009-01-28.Gunaji, Milind (2005). Offbeat Tracks in Maharashtra. Popular Prakashan. pp. 29–31. ISBN 978-81-7154-669-5. Retrieved 28 January 2009.
  47. ↑ "List of the protected monuments of Mumbai Circle district-wise" (PDF). Archived from the original (PDF) on 6 June 2013.
  48. ↑ Sengar, Resham (November 23, 2017). "Padmavati shooting location Masai Pathar is breathtakingly beautiful!". Times of India Travel. Retrieved 13 July 2020.
"https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ಪನ್ಹಾಲಾ_ಕೋಟೆ&oldid=1251231" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ