ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು

ಐ.ಎನ್.ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ (ಆರ್೨೨)

ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ
Career (ಭಾರತ)
Name: ವಿರಾಟ್
Acquired: ಮೇ ೧೯೮೭
Recommissioned: ೧೨ ಮೇ ೧೯೮೭
Decommissioned: ೬ ಮಾರ್ಚ್ ೨೦೧೭
Out of service: ೨೩ ಜುಲೈ ೨೦೧೬
Refit: ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೮೬, ಜುಲೈ ೧೯೯೯, ಮಧ್ಯ-೨೦೦೩-ನವೆಂಬರ್ ೨೦೦೪, ಆಗಸ್ಟ್ ೨೦೦೮-ನವೆಂಬರ್ ೨೦೦೯, ನವೆಂಬರ್ ೨೦೧೨-ಜುಲೈ ೨೦೧೩
Homeport: ಮುಂಬೈ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ
Identification: ಪೆನ್ನಂಟ್ ಸಂಖ್ಯೆ: ಆರ್‌೨೨
Motto: ಜಲಮೇವ ಯಸ್ಯ, ಬಲಮೇವ ತಸ್ಯ (ಸಂಸ್ಕೃತ: "ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಆಳುವವನು ಸರ್ವಶಕ್ತನು.")
Nickname: ಗ್ರ್ಯಾಂಡ್ ಓಲ್ಡ್ ಲೇಡಿ[೧]
Fate: ಅಲಾಂಗ್, ೨೦೨೧ ರಲ್ಲಿ ಸ್ಕ್ರ್ಯಾಪ್ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.
Career (ಯುನೈಟೆಡ್ ಕಿಂಗ್ಡಮ್)
Name: ಎಚ್‌ಎಮ್‌ಎಸ್ ಹರ್ಮೆಸ್ (ಆರ್‌೧೨)
Ordered: ೧೯೪೩
Builder: ವಿಕರ್ಸ್-ಆರ್ಮ್ಸ್ಟ್ರಾಂಗ್
Laid down: ೨೧ ಜೂನ್ ೧೯೪೪
Launched: ೧೬ ಫೆಬ್ರವರಿ ೧೯೫೩
Commissioned: ೨೫ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೫೯
Decommissioned: ೧೯೮೪
Struck: ೧೯೮೫
Homeport: ಎಚ್ಎಂಎನ್‌ಬಿ ಪೋರ್ಟ್ಸ್ಮೌತ್
Identification: ಪೆನ್ನಂಟ್ ಸಂಖ್ಯೆ: ಆರ್‌೨೨
Fate: ೧೯೮೬ ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲಾಯಿತು.
General characteristics
Class & type: ಸೆಂಟೌರ್-ಕ್ಲಾಸ್ ಏರ್‌ಕ್ರಾಫ್ಟ್ ಕ್ಯಾರಿಯರ್ ಲಘು ವಿಮಾನವಾಹಕ ನೌಕೆ
Displacement:
  • ೨೩,೯೦೦ ಟನ್ ಪ್ರಮಾಣಿತ
  • ೨೮,೭೦೦ ಟನ್ ಫುಲ್ ಲೋಡ್
Length: 226.5 m (743 ft)
Beam: 48.78 m (160.0 ft)
Draught: 8.8 m (29 ft)
Propulsion: ೨ × ಪಾರ್ಸನ್ಸ್ ಗೇರ್ಡ್ ಸ್ಟೀಮ್ ಟರ್ಬೈನ್‌ಗಳು, ೪೦೦ ಪಿಎಸ್ಐ ಹೊಂದಿರುವ ೪ ಬಾಯ್ಲರ್ಗಳು. 76,000 shp (57,000 kW)
Speed: 28 knots (52 km/h)
Range: 6,500 mi (10,500 km) at 14 knots (26 km/h)
Complement:
  • ಗರಿಷ್ಠ ೨,೧೦೦;
  • ೧,೨೦೭ ಹಡಗಿನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ,
  • ೧೪೩ ವಿಮಾನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ
Sensors and
processing systems:
  • ೧ × ಬಿ‌ಇಎಲ್/ಸಿಗ್ನಲ್ ಆರ್‌ಎ‌ಡಬ್ಲ್ಯೂ‌ಎಲ್ ೦೨ ಏರ್ ರಾಡಾರ್
  • ೧ × ಆರ್‌ಎ‌ಡಬ್ಲ್ಯೂ‌ಎಸ್ ೦೮ ಗಾಳಿ/ಮೇಲ್ಮೈ ರೇಡಾರ್
  • ೨ × ಬಿ‌ಇಎಲ್ ರಶ್ಮಿ ನ್ಯಾವಿಗೇಷನ್ ರಾಡಾರ್‌ಗಳು
  • ೧ × ಇಎಲ್/ಎಮ್-೨೨೨೧ ಎಸ್‌ಟಿಜಿಆರ್ ಅಗ್ನಿ ನಿಯಂತ್ರಣ ರಾಡಾರ್
  • ೧ × ಪ್ಲೆಸಿ ಟೈಪ್ ೯೦೪ ರೇಡಾರ್
  • ೧ × ಎಫ್‌ಟಿ ೧೩-ಎಸ್/ಎಮ್ ಟಕನ್ ಸಿಸ್ಟಮ್
  • ಸೋನಾರ್:
  • ೧ × ಗ್ರೇಸ್‌ಬೈ ಟೈಪ್ ೧೮೪ಎಮ್ ಹಲ್-ಮೌಂಟೆಡ್ ಸೋನಾರ್
  • Electronic warfare
    & decoys:
  • ೧ × ಬಿ‌ಇಎಲ್ ಅಜಂತಾ ಇಎಸ್‌ಎಮ್
  • ಡಿಕೋಯ್:
  • ೨ × ನೆಬ್‌ವರ್ತ್ ಕೊರ್ವಸ್ ಚಾಫ್ ಲಾಂಚರ್‌ಗಳು
  • Armament:
  • ೨ × ೪೦ ಎಮ್‌ಎಮ್ ಬೋಫೋರ್ಸ್ ಎ‌ಎ ಬಂದೂಕುಗಳು
  • ೧೬ × ಬರಾಕ್ ಎಸ್‌ಎ‌ಎಮ್ ವಿಎಲ್ ಕೋಶಗಳು
  • ೨ × ಅವಳಿ ಎಕೆ-೨೩೦ ಸಿಐಡಬ್ಲ್ಯೂಎಸ್
  • Aircraft carried:
  • ಸೇರಿದಂತೆ ೨೬ ವಿಮಾನಗಳು
  • ೧೬ × ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಏರೋಸ್ಪೇಸ್ ಸೀ ಹ್ಯಾರಿಯರ್ ಎಫ್‌ಆರ್‌ಎಸ್೫೧
  • ೪ × ವೆಸ್ಟ್‌ಲ್ಯಾಂಡ್ ಸೀ ಕಿಂಗ್ ಎಮ್‌ಕೆ.೪೨ಬಿ-ಸಿ
  • ೨ × ಎಚ್‌ಎಎಲ್ ಚೇತಕ್
  • ೪ × ಎಚ್‌ಎಎಲ್ ಧ್ರುವ
  • ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ (ಸಂಸ್ಕೃತ: ವಿರಾಟ್ ಎಂದರೆ ದೈತ್ಯ) ಇದು ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯ ಸೆಂಟೌರ್ ವರ್ಗದ ಲಘು ವಿಮಾನವಾಹಕ ನೌಕೆಯಾಗಿದೆ. ೨೦೧೩ ರಲ್ಲಿ, ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ ಕಾರ್ಯಾರಂಭ ಮಾಡುವವರೆಗೂ ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಹಡಗು ಪೂರ್ಣಗೊಂಡು ೧೯೫೯ ರಲ್ಲಿ, ರಾಯಲ್ ನೌಕಾಪಡೆಯ ಎಚ್ಎಂಎಸ್ ಹರ್ಮೆಸ್ ಆಗಿ ನಿಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಮತ್ತು ೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ, ಸೇವೆಯಿಂದ ನಿವೃತ್ತವಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ೧೯೮೭ ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ೧೨ ಮೇ ೧೯೮೭ ರಂದು ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಗೆ ನಿಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು[೨] ಮತ್ತು ಸುಮಾರು ೩೦ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿತು.

    ಫೆಬ್ರವರಿ ೨೦೧೫ ರಲ್ಲಿ, ನೌಕಾಪಡೆಯು ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ಮುಂದಿನ ವರ್ಷ ಸೇವೆಯಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.[೩] ಇದು ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಕೊನೆಯ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ನಿರ್ಮಿತ ಹಡಗು ಆಗಿತ್ತು ಹಾಗೂ ಇದು ವಿಶ್ವದ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ವಿಮಾನವಾಹಕ ನೌಕೆಯಾಗಿದೆ. ಜುಲೈ ೨೩, ೨೦೧೬ ರಂದು, ವಿರಾಟ್ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಶಕ್ತಿಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಮುಂಬೈನಿಂದ ಕೊಚ್ಚಿಗೆ ಕೊನೆಯ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣ ಬೆಳೆಸಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಡ್ರೈ-ಡಾಕ್ ಮತ್ತು ಸೇವೆಯಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಲು ಸಿದ್ಧರಾಗಿತ್ತು. ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೨೩ ರಂದು ಅದನ್ನು ಕೊಚ್ಚಿಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಎಳೆದೊಯ್ದು, ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೨೮ ರಂದು ಮುಂಬೈಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಲಾಯಿತು. ವಿರಾಟ್ ನೌಕಾಪಡೆಯನ್ನು ಮಾರ್ಚ್ ೬, ೨೦೧೭ ರಂದು ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ನಿವೃತ್ತಿಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.[೪] ಅದನ್ನು ಹೋಟೆಲ್ ಮತ್ತು ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವ ಯೋಜನೆಗಳು ವಿಫಲವಾದ ನಂತರ, ನಿಧಾನವಾಗಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೨೦೨೦ ರಿಂದ ವಿಭಜಿಸಲು ಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು.[೫] ಆದರೆ, ಅದರ ೪೦% ಭಾಗವನ್ನು ರದ್ದುಪಡಿಸಿದ ನಂತರ, ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಅದನ್ನು ತಡೆಹಿಡಿದಿತು.[೬]

    ವಿನ್ಯಾಸ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್ ಅನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ೧೨° ಸ್ಕೀ ಜಿಗಿತದ ಜೊತೆಗೆ ಬಲವರ್ಧಿತ ಫ್ಲೈಟ್ ಡೆಕ್ ಮತ್ತು ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಗಳು, ಯಂತ್ರೋಪಕರಣಗಳ ಸ್ಥಳಗಳ ಮೇಲೆ ೧.೨ ಇಂಚು (೩ ಸೆಂ.ಮೀ) ಕವಚವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ನಿಯತಕಾಲಿಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ಕನಿಷ್ಠ ೮೦ ಆಗಿದ್ದು, ಹಗುರವಾದ ಟಾರ್ಪಿಡೊಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಹಡಗು ೭೫೦ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಕಮಾಂಡೋ ಸಾರಿಗೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಎಎಫ್‌ಟಿ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಎಲ್‌ಸಿ‌ವಿಪಿ ಲ್ಯಾಂಡಿಂಗ್ ಕ್ರಾಫ್ಟ್‌ಗಳನ್ನು ಸಾಗಿಸಿದೆ.[೭] ಯುದ್ಧದ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ, ಹಡಗು ೨೬ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನಗಳನ್ನು ಸಾಗಿಸಬಲ್ಲದು ಮತ್ತು ಉಭಯಚರ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಹಾಗೂ ಎಎಸ್‌ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲು ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ.

    ವಿಮಾನ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ವಿಮಾನಗಳನ್ನು ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯ ನೌಕಾ ವಾಯು ವಿಭಾಗದ ನಾಲ್ಕು ದಳಗಳು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದವು:

    ವಾಯು ದಳಗಳು
    ದಳ ಹೆಸರು ವಿಮಾನ
    ಐಎನ್‌ಎ‌ಎಸ್ ೩೦೦ ಬಿಳಿ ಹುಲಿಗಳು ಬಿಎಇ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್
    ಐಎನ್‌ಎ‌ಎಸ್ ೫೫೨ ಬ್ರೇವ್ಸ್ ಬಿಎಇ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್
    ಐಎನ್‌ಎ‌ಎಸ್ ೩೨೧ ದೇವತೆಗಳು ಅಲೋಯೆಟ್ III
    ಎಚ್‌ಎ‌ಎಲ್ ಚೆತಾಕ್
    ಐಎನ್‌ಎ‌ಎಸ್ ೩೩೦ ಹಾರ್ಪೂನ್ಸ್ ವೆಸ್ಟ್‌ಲ್ಯಾಂಡ್ ಸಮುದ್ರ ರಾಜ

    ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಹಡಗು-ವಿರೋಧಿ ಸಮುದ್ರ ಹದ್ದು ಕ್ಷಿಪಣಿ[೮] ಮತ್ತು ಗಾಳಿಯಿಂದ ಗಾಳಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಫ್ರೆಂಚ್ ಮಟ್ರ ಮ್ಯಾಜಿಕ್ ಕ್ಷಿಪಣಿಯಂತಹ ಹಲವಾರು ಆಧುನಿಕ ಕ್ಷಿಪಣಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್ಸ್ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ದಾಳಿ ವಿಮಾನಗಳಾಗಿವೆ.[೯] ಇತರ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ೬೮ ಎಂಎಂ ರಾಕೆಟ್‌ಗಳು, ರನ್ವೇ-ನಿರಾಕರಣೆ ಬಾಂಬ್‌ಗಳು, ಕ್ಲಸ್ಟರ್ ಬಾಂಬ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ೩೦ ಎಂಎಂ ಫಿರಂಗಿಗಳು ಸೇರಿವೆ. ೨೦೦೬ ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯು ಎಲ್ಟಾ ಇಎಲ್ / ಎಂ -೨೦೩೨ ರಾಡಾರ್ ಮತ್ತು ರಾಫೆಲ್ ಡರ್ಬೈ ಮಧ್ಯಮ ಶ್ರೇಣಿಯ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಗಾಳಿಗೆ ಬಿವಿಆರ್ ಕ್ಷಿಪಣಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ಇಸ್ರೇಲ್ ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ೧೫ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್‌ಗಳನ್ನು ನವೀಕರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಸೀಮಿತ ನವೀಕರಿನ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್ (ಎಲ್ಯುಎಸ್ಎಚ್) ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು.[೧೦][೧೧]

    ಈ ನೌಕಾಪಡೆಯು ಕಮೋವ್ ಕೆಎ -೩೧ ಹೆಲಿಕ್ಸ್-ಬಿ ವಾಯುಗಾಮಿ ಮುನ್ನೆಚ್ಚರಿಕೆ ವಿಮಾನ ಮತ್ತು ಕಮೋವ್ ಕೆಎ -೨೮ ಹೆಲಿಕ್ಸ್-ಎ ಹೆಲಿಕಾಪ್ಟರ್‌ಗಳನ್ನು ಸಹ ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು.

    ಹ್ಯಾರಿಯರ್ ನೌಕಾಪಡೆಯ ನಿವೃತ್ತಿಯ ನಂತರ ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್‌ನ ಡೆಕ್‌ನಿಂದ ಎಲ್ಲಾ ಸಮುದ್ರ ಹ್ಯಾರಿಯರ್ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ೬ ಮೇ ೨೦೧೬ ರಂದು ನಿಂತುಹೋದವು.

    ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಇತಿಹಾಸ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ರಾಯಲ್ ನೌಕಾಪಡೆ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ಮೂಲತಃ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಯಲ್ ನೌಕಾಪಡೆಯು ೧೯೫೯ ರ ನವೆಂಬರ್ ೧೮ ರಂದು ಎಚ್ಎಂಎಸ್ ಹರ್ಮೆಸ್ ಆಗಿ ನಿಯೋಜಿಸಿತು. ಅವರು ೧೯೮೨ ರಲ್ಲಿ, ಫಾಕ್ಲ್ಯಾಂಡ್ಸ್ ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಯಲ್ ನೌಕಾಪಡೆಯ ಕಾರ್ಯಪಡೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿತು ಮತ್ತು ೧೯೮೫ ರಲ್ಲಿ, ಸಕ್ರಿಯ ಕರ್ತವ್ಯದಿಂದ ನಿವೃತ್ತವಾಯಿತು. ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೮೬ ರಲ್ಲಿ, ಹರ್ಮೆಸ್ ಅವರನ್ನು ಪೋರ್ಟ್ಸ್ಮೌತ್ ಡಾಕ್ಯಾರ್ಡ್‌ನಿಂದ ಡೆವೊನ್ಪೋರ್ಟ್ ಡಾಕ್ಯಾರ್ಡ್‌ಗೆ ಸಾಗಿಸಲಾಯಿತು. ನಂತರ, ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲಾಯಿತು.[೧೨]

    ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಹಲವಾರು ದೇಶಗಳ ಹಡಗುಗಳ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಮಾಡಿದ ನಂತರ, ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯು ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೮೬ ರಲ್ಲಿ ಹಡಗನ್ನು ಖರೀದಿಸಿತು ಮತ್ತು ಮುಂದಿನ ದಶಕದವರೆಗೆ ವಾಹಕ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡಲು ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್‌ನ ಪ್ಲೈಮೌತ್‌ನ ಡೆವೊನ್ಪೋರ್ಟ್ ಡಾಕ್ಯಾರ್ಡ್‌ನಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಮರುಹೊಂದಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು.[೧೩][೧೪] ಈ ಮರುಹೊಂದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಅಗ್ನಿಶಾಮಕ ನಿಯಂತ್ರಣ ಉಪಕರಣಗಳು, ನ್ಯಾವಿಗೇಷನ್ ರಾಡಾರ್‌ಗಳು, ಸುಧಾರಿತ ಎನ್‌ಬಿಸಿ ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಡೆಕ್ ಲ್ಯಾಂಡಿಂಗ್ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಡಿಸ್ಟಿಲೇಟ್ ಇಂಧನದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಬಾಯ್ಲರ್‌ಗಳನ್ನು ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಯಿತು.[೧೫]

    ೧೯೮೮ ರಲ್ಲಿ, ಆಗಿನ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದ ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ಅವರು ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿರಾಟ್‌ನಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬ, ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳೊಂದಿಗೆ ರಜಾದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆಯಲು ಲಕ್ಷದ್ವೀಪದ ಬಂಗಾರಂ ಅಟೋಲ್‌ಗೆ ಹೋಗಿದ್ದರು ಎಂದು ಇಂಡಿಯಾ ಟುಡೇ ವರದಿ ಮಾಡಿತ್ತು.[೧೬] ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಮಂತ್ರಿ ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿಯವರ ೧೯೮೭ ರ ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ ಪ್ರವಾಸವನ್ನು ಯೋಜಿಸುವಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದ ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯ ನಿವೃತ್ತ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದ ಕಮಾಂಡರ್ ಅಜಯ್ ಚಿಟ್ನಿಸ್‌ರವರು ಈ ಆರೋಪವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ.[೧೭]

    ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೯೩ ರಲ್ಲಿ, ಹಡಗಿನ ಎಂಜಿನ್ ಕೋಣೆಯು ಪ್ರವಾಹಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿತು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಹಡಗನ್ನು ಹಲವಾರು ತಿಂಗಳುಗಳವರೆಗೆ ಸೇವೆಯಿಂದ ಹೊರಗಿಡಲಾಯಿತು. ೧೯೯೫ ರಲ್ಲಿ, ಹಡಗು ಮತ್ತೆ ಸೇವೆಗೆ ಬಂದಿತು ಮತ್ತು ಹೊಸ ಶೋಧ ರಾಡಾರ್ ಅನ್ನು ಅಳವಡಿಸಲಾಯಿತು. ಜುಲೈ ೧೯೯೯ ಮತ್ತು ಏಪ್ರಿಲ್ ೨೦೦೧ ರ ನಡುವೆ, ಹಡಗು ತನ್ನ ಸೇವೆಯನ್ನು ೨೦೧೦ ರವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಿರುವ ಮತ್ತೊಂದು ಜೀವಿತಾವಧಿ ವಿಸ್ತರಣೆ ಮರುಹೊಂದಿಕೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿತು. ಈ ಮರುಹೊಂದಿಕೆ ಮುಂದಾಗುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ನವೀಕರಿಸಿತು ಹಾಗೂ ಧ್ವನಿ ತುರ್ತು ಎಚ್ಚರಿಕೆಗಳಿಗೆ ಸಂವೇದಕಗಳ ಪ್ಯಾಕೇಜ್ ಅನ್ನು ಸೇರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಸಂವಹನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಇದಲ್ಲದೆ, ದೀರ್ಘ-ವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ಕಣ್ಗಾವಲು ರಾಡಾರ್, ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಬೆಂಕಿ ಪರದೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೊಸ ಹ್ಯಾಂಗರ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು.

    ಈ ಹಡಗು ಕೊಚ್ಚಿಯ ಕೊಚ್ಚಿನ್ ಶಿಪ್ ಯಾರ್ಡ್‌ನಲ್ಲಿ ೨೦೦೯ ರ ಜನವರಿಯಿಂದ ಆಗಸ್ಟ್‌ವರೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೇ ಮರುಹೊಂದಿಕೆಗೆ ಒಳಗಾಯಿತು.[೧೮] ಈ ಮರುಹೊಂದಿಕೆಯು ೨೦೧೫ ರವರೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ನೌಕಾಪಡೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸುವುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಹಡಗು ಅಡೆನ್ ಕೊಲ್ಲಿಗೆ ನಿಯೋಜಿಸುವ ಮೊದಲು ಒಂದೂವರೆ ತಿಂಗಳು ಅರೇಬಿಯನ್ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ತರಬೇತಿ ಪಡೆಸಿತು.[೧೯] ಎರಡು ದೇಶೀಯ ವಿಮಾನವಾಹಕ ನೌಕೆಗಳು (ಐಎಸಿಗಳು) ಆ ವೇಳೆಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇರುವುದರಿಂದ, ವಾಹಕ ನೌಕೆಯನ್ನು ೨೦೨೦ ರವರೆಗೆ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಎಂದು ನೌಕಾಪಡೆಯ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ವರದಿ ಮಾಡಿದರು.[೨೦][೨೧]

    ಸೇವೆಯಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕುವುದು

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    2013 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ವಿರಾಟ್ ಅವರ ವಯಸ್ಸು ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣಾ ವೆಚ್ಚವು ಅವರನ್ನು ಸೇವೆಯಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ರಕ್ಷಣಾ ಸಚಿವಾಲಯದ ಅನುಮತಿ ಪಡೆಯುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ನೌಕಾಪಡೆಯನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು; ಡಿಸೆಂಬರ್ 2014 ರಲ್ಲಿ, ಹಡಗಿನ ಮುಂದುವರಿದ ಸೇವಾ ಜೀವನವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲು ಪರಿಶೀಲನಾ ಮಂಡಳಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. [29]

    ಫೆಬ್ರವರಿ 2015 ರಲ್ಲಿ, ನೌಕಾಪಡೆಯು 2016 ರಲ್ಲಿ ಹಡಗನ್ನು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸುವ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿತು ಮತ್ತು ವಾಹಕದ ನಿರ್ಗಮನಕ್ಕೆ ರಕ್ಷಣಾ ಸಚಿವಾಲಯದ ಅನುಮತಿ ಪಡೆಯುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. [೩] ೨೩ ಜುಲೈ ೨೦೧೬ ರಂದು, ವಿರಾಟ್ ಕೊನೆಯ ಬಾರಿಗೆ ಮುಂಬೈನಿಂದ ಕೊಚ್ಚಿಗೆ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಹಡಗಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಣ ಬೆಳೆಸಿದರು; ಆ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಅವಳು ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟು 2,250 ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದಿದ್ದಳು ಮತ್ತು ಒಟ್ಟು 1,094,215 ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಅನ್ನು ಆವಿಯಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಳು. ಕೊಚ್ಚಿಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ನಿವೃತ್ತಿಯ ಸಿದ್ಧತೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿದರು; ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಅವಳ ಬಾಯ್ಲರ್ಗಳು, ಎಂಜಿನ್ಗಳು, ಪ್ರೊಪೆಲ್ಲರ್ಗಳು ಮತ್ತು ರಡ್ಡರ್ಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಯಿತು. [4] [೩೧] ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸುವಿಕೆಯು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 4 ರಂದು ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು, ಮತ್ತು ವಾಹಕವನ್ನು ಅಕ್ಟೋಬರ್ 23 ರಂದು ಔಪಚಾರಿಕ ನಿವೃತ್ತಿ ಸಮಾರಂಭಕ್ಕಾಗಿ ಮುಂಬೈಗೆ ಮರಳಿ ಕರೆದೊಯ್ಯಲಾಯಿತು. [32] [೩೦] ವಿರಾಟ್ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೨೮ ರಂದು ಮುಂಬೈಗೆ ಆಗಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಹಾಕಲಾಯಿತು. [೫] ಮಾರ್ಚ್ 6, 2017 ರಂದು, ಅವರನ್ನು ನಿವೃತ್ತಿಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ಮಾರ್ಚ್ 6, 2017 ರಂದು ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ನಿವೃತ್ತಿಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. [೬] ಅವರ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು 2017 ರ ಮಧ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ ತೆಗೆದುಹಾಕಬೇಕಾಗಿತ್ತು.

    ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಯೋಜನೆಗಳು

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಜುಲೈ 2015 ರಲ್ಲಿ, ಹಡಗನ್ನು ₹ 20 ಕೋಟಿ (ಯುಎಸ್ $ 2 ಮಿಲಿಯನ್) ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ ಹಡಗಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಯಿತು; ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಚಂದ್ರಬಾಬು ನಾಯ್ಡು ಅವರು ಫೆಬ್ರವರಿ 8, 2016 ರಂದು ಈ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಏಪ್ರಿಲ್ 2016 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಯೋಜನೆಗಳು ವಿಫಲವಾದವು. [33] [೩೭] ಹಡಗನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಉದ್ಯಮಿಯೊಬ್ಬರ ಪ್ರಸ್ತಾಪವು ಅದರ ಕ್ರೌಡ್ ಫಂಡಿಂಗ್ ಅಭಿಯಾನವು ಅದರ ಗುರಿಯ ಹತ್ತನೇ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ಮಾಡಲು ವಿಫಲವಾದಾಗ ವಿಫಲವಾಯಿತು ಮತ್ತು ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸದಿದ್ದರೆ, ಅದನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಯಿತು.

    ನವೆಂಬರ್ 1, 2018 ರಂದು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ವಿರಾಟ್ ಅನ್ನು ಸಿಂಧುದುರ್ಗ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ನಿವತಿ ಬಳಿ ಇರುವ ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಕಡಲ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ ಮತ್ತು ಸಾಗರ ಸಾಹಸ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲು ಅನುಮೋದನೆ ನೀಡಿತು. [40] [೪೧] ಹೋಟೆಲ್ ಅನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದ ಈ ಪ್ರಸ್ತಾಪವು ಹೆಚ್ಚಿನ ವೆಚ್ಚದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಟೆಂಡರ್ ಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಲಿಲ್ಲ,[೪೨] ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರವು ನವೆಂಬರ್ 2019 ರಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಕೈಬಿಟ್ಟಿತು.

    ತಜ್ಞರ ಸಮಿತಿಯು ವಿರಾಟ್ ಅವರ ರಚನಾತ್ಮಕ ಕುಸಿತವು ಅವರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಅಸಾಧ್ಯವೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ನಂತರ, ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರವು ಅವಳನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆನ್ಲೈನ್ ಹರಾಜು ನಡೆಸಿತು; [43] ಜುಲೈ 2020 ರಲ್ಲಿ, ಗುಜರಾತ್ ಮೂಲದ ಹಡಗು ಸಂಸ್ಥೆ ಶ್ರೀ ರಾಮ್ ಶಿಪ್ಪಿಂಗ್ ಮೆಟಲ್ ಸ್ಕ್ರ್ಯಾಪ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ನಿಂದ ಹಡಗನ್ನು 38.54 ಕೋಟಿ ರೂ.ಗೆ (ಯುಎಸ್ $ 5 ಮಿಲಿಯನ್) ಖರೀದಿಸಿತು. [೪೪] ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2020ರಿಂದ ಅಲಾಂಗ್ ನಲ್ಲಿ ಅವಳನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 19, 2020 ರಂದು, ವಿರಾಟ್ ಅವರನ್ನು ಮುಂಬೈ ನೌಕಾ ಹಡಗುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಬೆರ್ತ್ನಿಂದ ಗುಜರಾತ್ನ ಭಾವನಗರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಲಾಂಗ್ನಲ್ಲಿರುವ ಸ್ಕ್ರ್ಯಾಪರ್ಗಳಿಗೆ ಎಳೆಯಲಾಯಿತು, ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 22 ರ ಸಂಜೆ ಅಲಾಂಗ್ ಬಂದರನ್ನು ತಲುಪಿತು.

    ಛಾಯಾಂಕಣ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]

    ಕಮಾಂಡಿಂಗ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]
    S.No Name Assumed office Left office Notes
    1 Captain Vinod Pasricha ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 12 May 1987 15 December 1988 Commissioning CO. Later Flag Officer Commanding-in-Chief Eastern Naval Command and Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.
    2 Captain Madhvendra Singh 15 December 1988 30 August 1990 Later Chief of the Naval Staff.
    3 Captain Arun Prakash ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 30 August 1990 26 December 1991 Later Chief of the Naval Staff.
    4 Captain Madanjit Singh 26 December 1991 21 March 1993 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command and

    Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.

    5 Captain Yashwant Prasad 21 March 1993 28 September 1994 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command.
    6 Captain Jagjit Singh Bedi ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 28 September 1994 13 October 1995 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command.
    7 Captain Vijay Shankar 13 October 1995 8 November 1996 Later Commander-in-Chief, Strategic Forces Command and Commander-in-Chief, Andaman and Nicobar Command.
    8 Captain Nirmal Kumar Verma 8 November 1996 13 December 1997 Later Chief of the Naval Staff.
    9 Captain S. K. Damle ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 13 December 1997 15 June 2000 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command.
    10 Captain R. F. Contractor 15 June 2000 18 December 2001 Later Director General of the Indian Coast Guard.
    11 Captain Devendra Kumar Joshi ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 18 December 2001 7 January 2003 Later Chief of the Naval Staff.
    12 Captain Anil Chopra 7 January 2003 6 January 2004 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Eastern Naval Command and Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.
    13 Captain Pradeep Chauhan 6 January 2004 31 May 2005 Later Commandant of Indian Naval Academy.
    14 Captain Surinder Pal Singh Cheema ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Postnominals 6 January 2004 31 May 2005 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.
    15 Captain Girish Luthra 31 May 2005 1 August 2007 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.
    16 Captain Abhay Raghunath Karve 1 August 2007 27 December 2008 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command.
    17 Captain Anil Kumar Chawla 27 December 2008 6 August 2010 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Southern Naval Command.
    18 Captain R. Hari Kumar 6 August 2010 15 November 2011 Later Chief of the Naval Staff.
    19 Captain Ajendra Bahadur Singh 15 November 2011 1 June 2013 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Western Naval Command.
    20 Captain Biswajit Dasgupta 1 June 2013 1 June 2015 Later Flag Officer Commanding-in-Chief Eastern Naval Command.
    21 Captain Rajesh Pendharkar 1 June 2015 13 July 2016 Current Flag Officer Commanding-in-Chief Eastern Naval Command.
    22 Captain Puneet Chadha 13 July 2016 26 February 2017 Current Additional Director General of the National Cadet Corps.

    ಇದನ್ನೂ ನೋಡಿ

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]
    • ವಿಮಾನವಾಹಕ ನೌಕೆಗಳ ಪಟ್ಟಿ
    • ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿಕ್ರಾಂತ್ (1961)
    • ಐಎನ್ಎಸ್ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ

    ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]
    1. "INS Viraat sails to Kochi for repairs, dry-docking". The Economic Times. 24 ಜುಲೈ 2016. Archived from the original on 27 ಜುಲೈ 2016. Retrieved 24 ಜುಲೈ 2016.
    2. "Surface Ships". Indian Navy. Archived from the original on 4 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2014. Retrieved 23 ಆಗಸ್ಟ್ 2014.
    3. Anandan, S (12 ಫೆಬ್ರವರಿ 2015). "INS Viraat to be decommissioned in 2016". The Hindu. Archived from the original on 13 ಜುಲೈ 2015. Retrieved 13 ಫೆಬ್ರವರಿ 2015.
    4. "INS Viraat bows out of service". The Hindu (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Archived from the original on 28 ಆಗಸ್ಟ್ 2017. Retrieved 8 ಮಾರ್ಚ್ 2017.
    5. "INS Viraat's Dismantling Kept On Hold, Supreme Court Notice To Owner". NDTV.com. Retrieved 2021-06-23.
    6. "INS Viraat now private property: SC". thehindu.com. Retrieved 2021-06-27.
    7. Lee, Jae-Hyung (2003). China and the Asia-pacific Region: Geostrategic Relations and a Naval Dimension. iUniverse. p. 174. ISBN 978-0-595-26043-0.
    8. Hiranandani 2000, p. 287.
    9. Hiranandani 2012, p. 154.
    10. "India's Sea Harrier Shortage". Defense Industry Daily. 2 ನವೆಂಬರ್ 2010. Archived from the original on 31 ಡಿಸೆಂಬರ್ 2013. Retrieved 31 ಡಿಸೆಂಬರ್ 2013.
    11. Raghuvanshi, Vivek (16 ಏಪ್ರಿಲ್ 2009). "Indian Sea Harrier Tests BVR Missile". Defense News. Archived from the original on 24 ಏಪ್ರಿಲ್ 2017.
    12. "One sailor dead, three injured after fire breaks out on Indian aircraft carrier". 7 ಮಾರ್ಚ್ 2016. Archived from the original on 9 ಮಾರ್ಚ್ 2016. Retrieved 9 ಮಾರ್ಚ್ 2016.
    13. Anthony, Ian (1990). The Naval Arms Trade. SIPRI. p. 135. ISBN 978-0-19-829137-4.
    14. Ramchandani, Indu (2000). Students' Britannica India, Volumes 1-5. Popular Prakashan. ISBN 978-0-85229-760-5.
    15. Bishop, Chris; Chant, Christopher (2004). Aircraft Carriers. MBI Publishing Company LLC. ISBN 978-0-7603-2005-1.
    16. Pratap, Anita (31 January 1988). "Idyllic vacation for the Gandhis in the Lakshadweep archipelago". India Today (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 10 May 2019.
    17. Rajiv Gandhi did not misuse INS Viraat: Navy officer who planned former PM's Lakshadweep trip
    18. "INS Viraat out of dry dock, to sail to Gulf of Aden soon". DNA. 26 ಫೆಬ್ರವರಿ 2011. Archived from the original on 31 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2012. Retrieved 12 ಮೇ 2016.
    19. IANS (17 ಆಗಸ್ಟ್ 2009). "INS Viraat refit complete, gears up for golden jubilee". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 7 ಆಗಸ್ಟ್ 2011. Retrieved 26 ಫೆಬ್ರವರಿ 2011.
    20. "Naval Air: Where There Were None, Now There Is One". Strategypage.com. 20 ಆಗಸ್ಟ್ 2009. Archived from the original on 8 ನವೆಂಬರ್ 2011. Retrieved 26 ಫೆಬ್ರವರಿ 2011.
    21. Sharma, Ritu (17 ಆಗಸ್ಟ್ 2009). "INS Viraat refit complete, gears up for golden jubilee". Indo-Asian News Service. Archived from the original on 27 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2009. Retrieved 14 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2010.

    ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

    [ಬದಲಾಯಿಸಿ]