ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ಅಥವಾ ನಂತರ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಭಾರತದ ಆಧುನಿಕ ಕರ್ನಾಟಕದ ತುಂಗಭದ್ರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿರುವ ಅಲಂಕಾರಿಕ ವಿನ್ಯಾಸದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಶೈಲಿಯಾಗಿದೆ. ೧೧ ಮತ್ತು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವು ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಉತ್ತುಂಗಕ್ಕೇರಿತು. ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಕಟ್ಟಡದ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಕೇಂದ್ರ ತುಂಗಭದ್ರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ, ಅಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳು ಹಲವಾರು ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸ್ಮಾರಕಗಳು, ಪೂರ್ವ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ದ್ರಾವಿಡ (ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತೀಯ) ದೇವಾಲಯಗಳ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ರೂಪಾಂತರಗಳು ಕಾರ್ನಾಟಾ ದ್ರಾವಿಡ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಎಲ್ಲಾ ಗಾತ್ರದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಇಂದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಶೈಲಿಯ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿವೆ.

ಈ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಇರುವ ಅನೇಕ ಕಟ್ಟಡಗಳ ಪೈಕಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾದದ್ದು ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಇಟಾಗಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಲಕುಂಡಿಯ ಕಾಶಿವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕುರುವಟ್ಟಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ದಾವಣಗೆರೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬಾಗಲಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕಲ್ಲೆಸ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ . ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ, ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸಿದ್ದೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಣ್ಣಿಗೇರಿಯ ಅಮೃತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಗದಗದಲ್ಲಿ ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಾಲಯ, ಕುಬಿತುರ್ನ ಕೈಟಭೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಬಳ್ಳಿಗಾವಿಯ ಕೇದಾರೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಮತ್ತು ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಡಂಬಳದಲ್ಲಿನ ದೊಡ್ಡ ಬಸಪ್ಪ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳು.

ಉಳಿದ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಶೈವ, ವೈಷ್ಣವ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ದೇವಾಲಯಗಳಾಗಿವೆ. ಮಿಲಿಟರಿ, ಸಿವಿಲ್, ಅಥವಾ ಕೋರ್ಟ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ಯಾವುದೇ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ; ಮಣ್ಣು, ಇಟ್ಟಿಗೆ ಮತ್ತು ಮರಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇಂತಹ ರಚನೆಗಳು ಪುನರಾವರ್ತಿತ ಆಕ್ರಮಣಗಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಕೇಂದ್ರವು ಇಂದಿನ ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ; ಇದು ಇಂದಿನ ಹಾವೇರಿ ಮತ್ತು ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಐವತ್ತು ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯನ್ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ದೇವಾಲಯದ ಕಟ್ಟಡದ ಪುರಾವೆಯಾಗಿ ಉಳಿದಿವೆ. ಈ ಶೈಲಿಯ ಪ್ರಭಾವವು ಈಶಾನ್ಯದ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದ ಪೂರ್ವಭಾಗದ ಬಳ್ಳಾರಿ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರು ಪ್ರದೇಶದವರೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಬಿಜಾಪುರ-ಬೆಳಗಾವಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಈ ಶೈಲಿಯು ಹೇಮದ್ಪಂತಿಯ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಮಿಶ್ರವಾಯಿತು. ಕೆಲವು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಕೊಂಕಣ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದುಯಾದರೂ, ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯು ಈ ಶೈಲಿಯು ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಹರಡುವುದನ್ನು ತಡೆದಿತ್ತು.

ವಿಕಸನ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ಶೈಲಿಯ ಮೂಲ ಯೋಜನೆ ಹಳೆಯ ದ್ರಾವಿಡ ಶೈಲಿಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡರೂ, ಅದರ ಅನೇಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದವು ಮತ್ತು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದವು. ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಆಧುನಿಕ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮೂಲಕ ಇನ್ನೂ ಕಂಡುಬರುವ ಒಂದು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದೆ. ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ವಿನಾಯಿತಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಸುತ್ತಲೂ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ, ಇಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯಗಳು ಅದರ ವಿಶಿಷ್ಟ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ನಯಾಗರಾ (ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ) ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತವೆ.

ಮುಂಚಿನ ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕಟ್ಟಡಗಳ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲು, ಐಹೊಳೆ ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿಗಳ ಮೆಟ್ರೋಪೊಲೀಸ್ಗಳ ಸುತ್ತಲೂ ಅವರ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಲಾಯಿತು, ಈ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ದೇವಾಲಯಗಳು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಹರಡುತ್ತವೆ, ಸ್ಥಳೀಯ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಣದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ದೇವಾಲಯಗಳು ಚಾಲುಕ್ಯರ ಆರಂಭಿಕರಿಗಿಂತಲೂ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದವು, ದೇವಾಲಯಗಳ ಮೇಲೆ ಗೋಪುರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ಗಳ ಕಡಿಮೆ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಗೋಚರಿಸಬಹುದಾದ ಒಂದು ಅಂಶ.

ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಕಲೆ ಎರಡು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು, ಸುಮಾರು ಒಂದು ಶತಮಾನದ ಕಾಲುಭಾಗ ಮತ್ತು ಮೊದಲನೆಯದು 11 ನೇ ಶತಮಾನದ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದ 1186 CE ನಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಆಳ್ವಿಕೆ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು. ಮೊದಲ ಹಂತದಲ್ಲಿ, ದೇವಾಲಯಗಳು ಐಹೋಲ್-ಬನಶಂಕರಿ-ಮಹಾಕುಟ ಪ್ರದೇಶ (ಚಾಲುಕ್ಯ ಹಾರ್ಟ್ ಲ್ಯಾಂಡ್ನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿದೆ) ಮತ್ತು ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ರಾನ್ನಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲ್ಪಟ್ಟವು. ಕೆಲವು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳು ಅವರನ್ನು ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸಿರ್ವಾಲ್ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಗೊಕಾಕ್ ಅನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದವು. ರಾನ್ ನಲ್ಲಿರುವ ರಚನೆಗಳು ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕುಕ್ನೂರಿನಲ್ಲಿರುವ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮುಧೋಳಕ್ಕೆ ಹೋಲುತ್ತವೆ, ಅದೇ ಕಾರ್ನಶಾಪ್ಗಳು ಹೊಸ ಕಾರ್ನಾಟಾ ರಾಜವಂಶದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಚಟುವಟಿಕೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದವು. ಪ್ರೌಢ ಮತ್ತು ನಂತರದ ಹಂತವು ಚಕ್ರಾಧಿಪತ್ಯದ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಪ್ರಧಾನ ಸ್ಥಾನವಾದ ಲಕ್ಕುಂಡಿ (ಲೋಕಿಗುಂಡಿ) ನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗವನ್ನು ತಲುಪಿತು. ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯದಿಂದ, ಲಕ್ಕುಂಡಿ ಶಾಲೆಯಿಂದ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ತುಂಗಭದ್ರ ನದಿಗೆ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು. ಹೀಗಾಗಿ ದಾವಣಗೆರೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಲಕುಂಡಿ ಶಾಲೆಯ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು ಮತ್ತು ಹಿಂದುಹಾಡಾಗಲಿ ಮತ್ತು ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹೂವಿನಹಡಗಲಿ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ಪಶ್ಚಿಮ ಕರ್ನಾಟಕದ ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ದೂರದ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದ ಕಾಕತೀಯ ರಾಜವಂಶದಲ್ಲಿ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಪ್ರಭಾವಗಳನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಬಹುದು. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಗದಗ ಶೈಲಿಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ, ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯನ್ನು ದಕ್ಷಿಣ ಕರ್ನಾಟಕದ ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಪೂರ್ವಭಾವಿಯಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹೊಯ್ಸಳರು ಬಳಸಿದ ಆರಂಭಿಕ ತಯಾರಕರು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಚಾಲುಕ್ಯ ಕಲೆಯ ಉಚ್ಚಾರಣಾ ಕೇಂದ್ರಗಳಿಂದ ಬಂದ ಕಾರಣ ಈ ಪ್ರಭಾವವು ಸಂಭವಿಸಿತು. ಈ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜರು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ತಮ್ಮ ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ವಾಸಿಗಳ ಮೂಲಕವೂ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.

ದೇವಾಲಯ ಸಂಕೀರ್ಣಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಮೂಲ ವಿನ್ಯಾಸ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮೂರು ಅಂಶಗಳಿಂದ ಪರಿಶೀಲಿಸಬಹುದು - ಮೂಲ ಮಹಡಿ ಯೋಜನೆ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ, ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಗಳ ಚಿತ್ರಗಳು.

ಮೂಲ ಮಹಡಿ ಯೋಜನೆ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಗಾತ್ರ, ಗರ್ಭದ ಗಾತ್ರ, ಕಟ್ಟಡದ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿ ವಿತರಣೆ, ಮತ್ತು ಪ್ರದಕ್ಷಿಣದಿಂದ (ಸುತ್ತುವರಿದ ಮಾರ್ಗ) ಒಂದನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿದೆ.

ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ದೇವಾಲಯದ ಹೊರ ಗೋಡೆಗೆ ಆಕಾರ ನೀಡುವ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯರೇಖೆಗಳನ್ನು ಉತ್ಪತ್ತಿ ಮಾಡುವ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳು, ಹಿನ್ಸರಿತಗಳು, ಮತ್ತು ನಿರೂಪಣೆಗಳನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿವೆ, ಅವುಗಳು ಕೆಳಗಿಳಿದವು, ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜ (ನಕ್ಷತ್ರ-ಆಕಾರ), ಅಥವಾ ಚೌಕ. ಕೆಳಗಿಳಿದಲ್ಲಿ ("ಪ್ರಕ್ಷೇಪಕ ಮೂಲೆಗಳ ಕೆಳಗಿಳಿದ ವಜ್ರ" ಎಂದೂ ಸಹ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ), ಈ ಘಟಕಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಐದು ಅಥವಾ ಏಳು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಣಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ, ಅಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಮೂಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಿಸುತ್ತಿವೆ (ಎರಡು ಹಿಮ್ಮುಖಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲಾದ ಎರಡು ಪೂರ್ಣ ಮುಖಗಳು, ಎಡ ಮತ್ತು ಸರಿ, ಅದು ಪರಸ್ಪರ ಕೋನಗಳಲ್ಲಿದೆ). ಚೌಕವು ("ಸರಳ ಚೌಕಗಳೊಂದಿಗೆ ಚದರ" ಎಂದೂ ಸಹ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ), ಈ ಅಂಶಗಳು ಒಂದು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಮೂರು ಅಥವಾ ಐದು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮೂಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಿಸುತ್ತದೆ. ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜದ ಮಾದರಿಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ೮-, ೧೬-, ಅಥವಾ ೩೨- ಬಿಂದುಗಳ ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅಡಚಣೆಯಾಗದ ಮತ್ತು ಅಡಚಣೆಯಿಲ್ಲದ ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ ಘಟಕಗಳಾಗಿ ಉಪ-ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಂದು 'ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸಿದ' ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜದ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ, ಕಾರ್ಡಿನಲ್ ನಿರ್ದೇಶನಗಳಲ್ಲಿ ಆರ್ಥೋಗೋನಲ್ (ಬಲ-ಕೋನ) ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳ ಮೂಲಕ ನಕ್ಷತ್ರದ ರೂಪರೇಖೆಯು ಅಡಚಣೆ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ, ಇದರಿಂದಾಗಿ ನಕ್ಷತ್ರದ ಬಿಂದುಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡಲಾಗಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮೂಲಭೂತ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ:೧) ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತೀಯ ದ್ರಾವಿಡ ೨) ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರ.

ಶಿಲ್ಪಗಳು ಚತುರ ಚಿತ್ರಣಗಳಾಗಿವೆ, ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳು, ಕಟ್ಟಡಗಳು, ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣ ಗೋಪುರಗಳ ಮೇಲೆ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಭಾಗಗಳು. ಅವುಗಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ "ಫಿಗರ್ ಶಿಲ್ಪ" ಅಥವಾ "ಇತರ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು" ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಶ್ರೀಮಂತ ವ್ಯಕ್ತಿ ಶಿಲ್ಪವು ದೇವಸ್ಥಾನ, ದೇವತೆಗಳು, ಮತ್ತು ಪೌರಾಣಿಕ ಚಿತ್ರಣಗಳು ಹೇರಳವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ದೇವಾಲಯದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಅಸ್ಪಷ್ಟಗೊಳಿಸಬಹುದು.

ವರ್ಗಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿರುತ್ತವೆ - ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಮಂಟಪ (ಕಲೋನ್ಡ್ ಹಾಲ್) ಮತ್ತು ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು (ದ್ವಿಕೂಟ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ) ಹೊಂದಿರುವ ಮೊದಲ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡನೆಯದು ಒಂದು ಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಒಂದೇ ದೇವಾಲಯ (ಏಕಕೂಟ) ಹೊಂದಿರುವ ದೇವಾಲಯಗಳು. ಎರಡು ವಿಧದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮುಖ್ಯ ಹಾಲ್ಗೆ ಪ್ರವೇಶ ನೀಡುವ ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ದೇವಾಲಯಗಳ ವಿನ್ಯಾಸಗಳೆರಡರಲ್ಲೂ ಈ ಮಾದರಿಯು ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ, ಇದು ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪವನ್ನು ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ, ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೊಡ್ಡದಾದ, ತೆರೆದ, ಲಂಬವಾಗಿರುವ ಮಂಟಪವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ.

ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಎರಡೂ ಶೈಲಿಗಳಿಂದ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ಒಟ್ಟಾರೆ ಜೋಡಣೆ ಮತ್ತು ಅಂಗಸಂಸ್ಥೆಗಳ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ಉತ್ತರದ ಶೈಲಿಯ ಕಡೆಗೆ ಒಲವು ತೋರಿದರು ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕು ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ಒಲವು ತೋರಿದರು, ಈ ರಚನೆಯನ್ನು ಪಂಚಾಯತ್ ಅಥವಾ ಐದು-ಶ್ರೈನ್ಡ್ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನಾಗಿಸಿದರು. ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಪೂರ್ವದ ಕಡೆಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಿವೆ.

ಪವಿತ್ರವಾದ (ಕೋಶ) ವನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪ (ನವರಂಗ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ) ಗೆ ಓಪನ್ ಮಂಟಪದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ಕವಚ (ಆರ್ಡಾ ಮಂಟಪ ಅಥವಾ ಮುಂಚಿನ ಚೇಂಬರ್) ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತದೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚು ತೆರೆದ ಮಂಟಪಗಳು ಇರಬಹುದು. ಶೈವ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ, ನೇರವಾಗಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಮತ್ತು ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಂದಿ ಮಂಟಪವಿದೆ, ಇದು ಶಿವನ ನಂದಿಯ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ.

ಮಂಟಪದ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ರಾಜಧಾನಿಯ ಕುತ್ತಿಗೆಯವರೆಗಿನ ಏಕಶಿಲೆಯ ದಂಡಗಳಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಮಂಟಪದ ಎತ್ತರ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಒಟ್ಟಾರೆ ಗಾತ್ರವು ಕಲ್ಲಿನ ದಂಡಗಳ ಉದ್ದದಿಂದ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಕಲ್ಲುಗಣಿಗಳಿಂದ ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ದೇವಾಲಯದ ಎತ್ತರವು ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲಿನ ಉನ್ನತ ರಚನೆಯ ಭಾರದಿಂದ ಕೂಡಾ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಮತ್ತು ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಗಾರೆಗಳನ್ನು ಬಳಸದೇ ಇರುವುದರಿಂದ, ಒಣಗಿದ ಕಲ್ಲಿನ ಮತ್ತು ಬಂಧದ ಕಲ್ಲುಗಳ ಬಳಕೆಯಿಂದ ಹಿಡಿಕಟ್ಟುಗಳು ಅಥವಾ ಸಿಮೆಂಟಿಂಗ್ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳಿಲ್ಲ.

ಗೋಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಛಾವಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾದ ಸರಂಧ್ರ ಕಲ್ಲಿನ ಮೂಲಕ ದೇವಾಲಯದ ಒಳಗಿನ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ವಾತಾಯನವನ್ನು ಮಾರ್ಟರ್ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯದೊಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುವ ಬೆಳಕಿನ ಪ್ರಮಾಣವು ಎಲ್ಲಾ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಂದಲೂ ತೆರೆದ ಹಾಲ್ನಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ, ಒಳಗಿನ ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿನ ಅತ್ಯಂತ ಸುಭದ್ರವಾದ ಬೆಳಕು ಅದರ ತೆರೆದ ದ್ವಾರದಿಂದ ಮಾತ್ರ ಬರುತ್ತದೆ. ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಬೆಳಕು ಕೂಡ ಕಡಿಮೆ ಬೆಳಕನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ, ಇದು ದಿನದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ರೀತಿಯ ಕೃತಕ ಬೆಳಕನ್ನು (ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ, ಎಣ್ಣೆ ದೀಪಗಳು) ಹೊಂದಲು ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಈ ಕೃತಕ ಬೆಳಕಿನ ಮೂಲವು ಬಹುಶಃ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸುವ ದೇವತೆಯ ಚಿತ್ರಣಕ್ಕೆ "ನಿಗೂಢತೆ" ಯನ್ನು ಸೇರಿಸುತ್ತದೆ.

ಆರಂಭಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ, ಹೊಸದಾಗಿ ಸಂಘಟಿತವಾದ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ದ್ರಾವಿಡ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ್ದವು, ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ಮತ್ತು ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆ ಅಥವಾ ಈ ಚರ್ಚೆಯ ಮತ್ತಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಣೆಗಳು. ಹೊಸ ಲಕ್ಷಣಗಳು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಘಟಕಗಳ ಹತ್ತಿರದ ಸನಿಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದವು, ಹೆಚ್ಚು ಕಿಕ್ಕಿರಿದ ಅಲಂಕಾರವಾಗಿ ಗೋಡೆಗ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸೂಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಣ್ಣಿಗೇರಿಯಲ್ಲಿರುವ ಅಮೃತೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರೇಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಸೆಖರಿ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಜಾ ರೀತಿಯ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು (ಬಹು-ಅಡಿಯುಲರ್ ಗೋಪುರಗಳು ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ), ಪಿಲಸ್ಟರ್ಗಳಿಗೆ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಒದಗಿಸಿರುವುದರ ಮೂಲಕ, ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೇರಿವೆ ಎಂದು ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರೂಪಿಸಿವೆ, ಅವು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ. ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ದೇವತೆಗಳ ಶಿಲ್ಪ ಚಿತ್ರಣಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಿವೇಚನಾಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಅವರು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿದ ಇತರ ಉತ್ತರ ವಿಚಾರಗಳು ಗೋಡೆಯ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳಂತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದವು. ಈ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಲಕ್ಕುಂಡಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಶಿವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ನನ್ನೆಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.

೧೧ ನೆಯ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಗಳು ಸೊಪ್ಟೋನ್ನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿತು, ಇದು ಹಸಿರು ಅಥವಾ ನೀಲಿ ಕಲ್ಲಿನ ಕಲ್ಲಿನ ಒಂದು ರೂಪವಾಗಿದೆ, ಆದರೂ ಸೂಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಾಲಯ, ಕುಕ್ನೂರ್ನಲ್ಲಿನ ಕಲ್ಲೆಸ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಮತ್ತು ಕೊನ್ನೂರ್ ಮತ್ತು ಸಾವಡಿ ದೇವಾಲಯಗಳು ಹಿಂದೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮರಳುಗಲ್ಲು ದ್ರಾವಿಡ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿವೆ.

ಹಾವೇರಿ, ಸವಣೂರ್, ಬೈಡ್ಗಿ, ಮೊಟೆಬೆನ್ನೂರ್ ಮತ್ತು ಹಾನಗಲ್ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸೋಪ್ ಸ್ಟೋನ್ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಬಳಸಿದ ದೊಡ್ಡ ಪುರಾತನ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ಬಿಲ್ಡಿಂಗ್ ಬ್ಲಾಕ್ಸ್ ಸಣ್ಣ ಕಲ್ಲುಗಳ ಸಣ್ಣ ಕಲ್ಲುಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಕಲ್ಲುಗಳಿಂದ ಹಿಡಿದಿತ್ತು. ಕ್ರಿ.ಶ.೧೦೫೦ ರಲ್ಲಿ ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅನ್ನೇರಿಯಿಯಲ್ಲಿರುವ ಅಮೃತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಈ ಸಾಮಗ್ರಿಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮೊದಲ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಈ ಕಟ್ಟಡವು ಇಟಗಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನದಂತಹ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ರಚನೆಗಳನ್ನು ನಂತರದ ಮಾದರಿಯಾಗಿತ್ತು.

"ಚುಬ್ಬಿ" ಎಂದು ವಿವರಿಸಬಹುದಾದ ಘಟಕಗಳ ಕೆತ್ತನೆ, ಮಾದರಿ ಮತ್ತು ಚೈಸ್ಲಿಂಗ್ಗಾಗಿ ಸೋಪ್ ಸ್ಟೋನ್ ಅನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮುಂಚಿನ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಅಂಶಗಳ ಮುಕ್ತಾಯವು ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿದೆ, ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಭವ್ಯವಾದ ಆಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಕೆನೆ ಅಲಂಕಾರಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಟೆಪ್ಡ್ ಬಾವಿಗಳು ಮತ್ತೊಂದು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವಾಗಿದ್ದು, ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ಸೇರಿವೆ.

ನಂತರದ ಸುಧಾರಣೆಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ದೇವಾಲಯದ ಕಟ್ಟಡದ ಉತ್ಕರ್ಷವು ಹೊಸ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. ಇಟಾಗಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಹಾವೇರಿನಲ್ಲಿನ ಸಿದ್ದೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಪ್ರಮಾಣಿತ ನಿರ್ಮಾಣಗಳಾಗಿವೆ. ಆನಿಗೇರಿಯ ಅಮೃತೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಯೋಜನೆಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ.೧೧೧೨ ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅದರ ಪೂರ್ವವರ್ತಿಯಾದ ಅದೇ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಘಟಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿ ಭಿನ್ನತೆಗಳಿವೆ; ಸಾಲಾ ಛಾವಣಿಯ (ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಛಾವಣಿಯ) ಮತ್ತು ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳ ಮೇಲೆ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು ಜೋಡಣೆಯಾಗುವ ಬದಲು ಉಜ್ಜಲಾಗುತ್ತದೆ. ಐವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಅಂತರದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೆಂದರೆ, ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಹೆಚ್ಚು ಗಡುಸಾದ ಮಾದರಿ ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರ. ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಭೀಕರವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ತೀವ್ರವಾದ ಚೈಸ್ಲಿಂಗ್ನೊಂದಿಗೆ ಬದಲಾಯಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.

ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು ಮುಂದುವರಿದಂತೆ, ಚಾಲುಕ್ಯನ್ ತಯಾರಕರು ಪ್ರತಿ ದರ್ಜೆಯ ಮಹಡಿಯ ಎತ್ತರವನ್ನು ಕಡಿಮೆಗೊಳಿಸಿ ತಮ್ಮ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಗುಣಿಸುವ ಮೂಲಕ ಶುದ್ಧ ದ್ರಾವಿಡ ಗೋಪುರವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಿದರು. ತಳದಿಂದ ಮೇಲಿನಿಂದ, ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾದ ಮಳಿಗೆಗಳು ಸುತ್ತಳತೆಗೆ ಸಣ್ಣದಾಗಿರುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ಮಹಡಿಯು ಕಲಾಸವನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಅಲಂಕಾರಿಕ ನೀರಿನ ಮಡಕೆಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಹಿಂಭಾಗವನ್ನು ಮುಚ್ಚಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮಳಿಗೆಯೂ ಮೂಲ ದ್ರಾವಿಡ ಪಾತ್ರವು ಬಹುತೇಕ ಅಗೋಚರವಾಗುವಂತೆ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ನಗರಾ ಗೋಪುರದಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಪ್ರತಿ ಮಹಡಿಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಫಲಕಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಗೂಡುಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದರು, ಹೆಚ್ಚು-ಕಡಿಮೆ ನಿರಂತರ ಲಂಬವಾದ ಬ್ಯಾಂಡ್ ಅನ್ನು ರಚಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವಿಶಿಷ್ಟ ಉತ್ತರ ಶೈಲಿಯ ಗೋಪುರದ ಪ್ರತಿ ಮುಖದ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಲಂಬವಾದ ಬ್ಯಾಂಡ್ಗಳನ್ನು ಅನುಕರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಳೆಯ ಮತ್ತು ಹೊಸ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಘಟಕಗಳು ಸಡಿಲವಾಗಿರುತ್ತವೆ ಆದರೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಪರಿಚಯಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಕೆಲವು ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣ ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ನಾಗರ ರಚನೆಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು "ವೆಸರಾ ಶಿಖರಾ" (ಕದಂಬ ಶಿಖರಾ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಮೂರ್ತರೂಪಗಳನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಉತ್ತರದ ಹೆಜ್ಜೆ-ವಜ್ರ ಯೋಜನೆಯು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಡ್ರಾವಿಡಾ ಜೋಡಣೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಅನುಸಾರವಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ನಾಲ್ಕು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ರಚನೆಗಳು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿವೆ: ಬಸವನ ಬಾಗೇವಾಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಬಸವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ದೇವೂರ್ನಲ್ಲಿರುವ ರಾಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಇಂಗಲೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಯೆವೂರ್ನಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳು, ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದ ಹತ್ತಿರವಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದ್ದವು. ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಈ ಯೋಜನೆ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಕಲ್ಪನೆಗಳು ವೇಗವಾಗಿ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.

ಸ್ಟೆಲೆಟ್ ಯೋಜನೆಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಈ ಅವಧಿಯ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಕೆಲವು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿನ ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜದ (ನಕ್ಷತ್ರ-ಆಕಾರದ) ದೇವಾಲಯಗಳ ರೂಪವಾಗಿದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸವಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿ ದೇವಾಲಯ, ಕೊನ್ನೂರ್ನಲ್ಲಿನ ಪರಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಹೈರ್ ಸಿಂಗಗಾಂಗುಟ್ಟಿದಲ್ಲಿನ ಗೌರಮ್ಮ ದೇವಸ್ಥಾನ. ಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಈ ದೇವಾಲಯವು ೧೬-ಬಿಂದುಗಳ ನಿರಂತರವಾದ ನಕ್ಷತ್ರವಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬೇರೆಡೆ ಕಂಡುಬರದ ನೆಲದ ಯೋಜನೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಭುಮಿಜಾ ದೇವಾಲಯಗಳ ೩೨-ಅಂಕಗಳ ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸಿದ ನಕ್ಷತ್ರ ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ ಈ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿಭಿನ್ನಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಡಂಬಳದಲ್ಲಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಬಸಪ್ಪ ದೇವಸ್ಥಾನದಂತಹ ಸೋಪ್ಟೋನ್ ನಿರ್ಮಾಣಗಳಲ್ಲಿ ನಕ್ಷತ್ರದ ಯೋಜನೆ ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಪಡೆಯಿತು. ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಮಕಾಲೀನ ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜ ಯೋಜನೆಗಳು ಎಲ್ಲಾ ೩೨ ಬಿಂದುಗಳಿವೆ. ಡಂಬಲ್ನಲ್ಲಿನ ಅನನ್ಯ ದೇವಾಲಯ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ೧೨, ಅಥವಾ ೨೪ ಬಿಂದುಗಳ ಯೋಜನೆಯನ್ನು, ಅಥವಾ ೪೮ ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗದ, ೬-, ೧೨-, ಅಥವಾ ೨೪-ಬಿಂದುಗಳ ಯೋಜನೆಗಳ ಯಾವುದೇ ದೇವಾಲಯಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿಲ್ಲ. ೭೫ ಡಿಗ್ರಿ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ಅಂಕಗಳೊಂದಿಗೆ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ೯೦ ಡಿಗ್ರಿಗಳ ದೊಡ್ಡ ಚದರ ಪಾಯಿಂಟ್ಗಳೊಂದಿಗೆ-ಯೋಜಿತ ಯೋಜನೆ. ಏಳು ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಮೇಲಿನ ಮೇಲ್ಭಾಗಗಳು ೪೮ ಡೆಂಟ್ಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೂದಲಿನ ಚಕ್ರಗಳಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ದಡ್ಡಬಸಪ್ಪ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮೇಶ್ವರದಲ್ಲಿರುವ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಮೂಲಭೂತ ದ್ರಾವಿಡದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯ ತೀವ್ರವಾದ ರೂಪಾಂತರಗಳಿಗೆ ಉದಾಹರಣೆಗಳು. ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಮತ್ತು ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಿಧಾನಗಳಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮುವ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಗಳ ಹೊಸ ಸಂಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ರಚಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಈ ದೇವಾಲಯಗಳು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸುತ್ತವೆ.

೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಉಳಿದವು; ಆದಾಗ್ಯೂ, ಹಿಂದೆ ಸರಳವಾಗಿರುವ ಅನೇಕ ಭಾಗಗಳು ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಈ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಹಾಡೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಚೌಡಯ್ಯದಾನಪುರ ಮುಕ್ಟೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ತಿಳುವಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿನ ಸಂತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಲಾಗಿದೆ. ೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನುಮತ್ತು ಅದರ ಸುಂದರವಾದ ವಿಮಾನ ಗೋಪುರವನ್ನು ನವೀಕರಿಸಲಾಯಿತು. ತಿಳುವಳ್ಳಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ, ಎಲ್ಲಾ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಭಾಗಗಳು ಉದ್ದವಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಇದು ಉದ್ದೇಶಿತ ಗುಂಪಿನ ನೋಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಎರಡೂ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಒಂದು ದ್ರಾವಿಡ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ವಿಲಕ್ಷಣ ದ್ರಾವಿಡ ಉಚ್ಚಾರಣೆಗಳ ಹೊರತಾಗಿ, ಈ ಅವಧಿಯ ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ನಗರಾ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ, ಸ್ಟೆಪ್ಡ್ ಡೈಮಂಡ್ ಮತ್ತು ಚದರ ಯೋಜನೆ ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿ ನೈಗರ್ ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹಾನಗಲ್ ನಲ್ಲಿನ ಗಣೇಶ ದೇವಾಲಯ, ಅವರಗೋಳದಲ್ಲಿರುವ ಬನಶಂಕರಿ ದೇವಸ್ಥಾನ (ಇದು ಒಂದು ದ್ರಾವಿಡ ಮಂದಿರ ಮತ್ತು ಒಂದು ನಗರಾ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ), ಮತ್ತು ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಸಮೂಹದ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ೮ ಕೋನಗಳ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಒಂದು ಸೆಖರಿ ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ ಅನ್ನು ಒದಗಿಸಿದೆ, ಆದರೆ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅರ್ಧದಷ್ಟು ನಗರಾ ಜೋಡಣೆ ಮತ್ತು ಚಿಕಣಿ ಸೆಖರಿ ಗೋಪುರಗಳ ಚಿತ್ರಣಗಳಿವೆ . ಒಂದು ಚದರ ಯೋಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸದ ಶೈಲಿಯು ಮುಗಾಗಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಡಿಗೊನ್ನಲ್ಲಿ ಕಮಲಾ ನಾರಾಯಣ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದ (ಬಿದರ್ ಜಿಲ್ಲೆ) ಮತ್ತು ಸುತ್ತಲೂ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿತವಾದವುಗಳಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾಗಿಲ್ಲ, ಚರ್ಚೆಯು ನಾಗರವಾಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ನಿಯಮದಂತೆ ಹೆಜ್ಜೆಯಿತ್ತು- ವಜ್ರ ಅಥವಾ ನಕ್ಷತ್ರ. 11.25 ಡಿಗ್ರಿಗಳ ಏರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಹೆಜ್ಜೆಯ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ತಿರುಗಿಸುವ ಮೂಲಕ ಸ್ಟಾರ್ ಆಕಾರಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಈ ಎರಡು ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾದ ಎತ್ತರಗಳು ಒಂದೇ ರೀತಿಯಾಗಿವೆ, ಇದರಿಂದಾಗಿ 32-ಪಾಯಿಂಟ್ ಅಡಚಣೆಯಾಗುವ ಯೋಜನೆಯು ಮೂರು ಸ್ಟಾರ್ ಪಾಯಿಂಟ್ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಬಿಟ್ಟುಬಿಡಲಾಗುತ್ತದೆ ದೇವಾಲಯದ ಬದಿಯಲ್ಲಿ. ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಬದುಕುಳಿದಿರುವ ಹೆಜ್ಜೆ-ವಜ್ರದ ಯೋಜನೆಗಳು ಚಟ್ಟಾರ್ಕಿಯಲ್ಲಿನ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕದ್ಲೆವಾಡ್ನ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕಲ್ಗಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ಮತ್ತು ಸಿದ್ದೇಶ್ವರ. ಛತ್ತಾರ್ಕಿಯಲ್ಲಿನ ನಾಗರಾ ದೇವಾಲಯವು ಪ್ರತಿ ಬದಿಯ ಐದು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳೊಂದಿಗೆ ಮೂಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಿಸುವ ಒಂದು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ವಜ್ರವಾಗಿದೆ. ಮೆಟ್ಟಿಲು-ವಜ್ರದ ಯೋಜನೆಯಿಂದ, ಗೋಡೆಯ ಕಂಬಗಳು ಎರಡು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತೆರೆದ ಬದಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ, ಉನ್ನತ ದರ್ಜೆಯ ಬ್ಲಾಕ್ ಅನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವ ಕಾಂಡದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಮತ್ತು ಎರಡು ದೊಡ್ಡ ಗೋಡೆಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗೋಡೆಯ ಕಂಬಳದ ಉಳಿದ ಆಕಾರದ ಆಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕರಣಗಳು ಸೀಲಿಂಗ್ ಅನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುವ ನಿಜವಾದ ಸ್ತಂಭಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಕೆಯನ್ನು ಹೋಲುತ್ತವೆ.

ಇತರ ಪ್ರಕಾರ ಸರಳ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ಹಿಂಜರಿತಗಳೊಂದಿಗೆ ಚೌಕಾಕಾರದ ಯೋಜನೆ ಆದರೆ ಸೆಖರಿ ಮತ್ತು ಭುಮಿಜಾ ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ಗಳ ಸಾಧ್ಯತೆಯೊಂದಿಗೆ. ಯೋಜನೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ, ಅವುಗಳು ನೆಲದ ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ ಹುಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಹಿನ್ಸರಿತಗಳು ಸರಳ ಮತ್ತು ಕೇವಲ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಗೋಡೆಯ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಈ ನಾಗರ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ, ಅವರು ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶದ ದ್ರಾವಿಡ ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದ ಉತ್ತರದ ನಾಗರಾ ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಭಿನ್ನತೆಗಳು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಘಟಕಗಳ ಆಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳು ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅನನ್ಯ ಸ್ಥಳವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬರುವ ದೇವಾಲಯಗಳು ಜಲ್ಸಿಂಗಿಯಲ್ಲಿನ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ-ದಿನ ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕಲ್ಗಿಯ ಸೂರ್ಯನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ. ಈ ದೇವಾಲಯಗಳ ಯೋಜನೆ ಮತ್ತು ನಾಗರಾ ಶಬ್ದವು ಕಲ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಕಂಡುಬರುವಂತೆಯೇ ಇರುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ವಿವರಗಳು ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ, ವಿಭಿನ್ನ ನೋಟವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತವೆ.

ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಂಶಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಅವಲೋಕನ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯು ಸ್ತಂಭಗಳು, ಬಾಗಿಲು ಫಲಕಗಳು, ಲಿಂಟಲ್ಸ್ (ಟಾರಾನಾ), ಗೃಹಗಳಲ್ಲಿನ ಮೇಲು ಛಾವಣಿಯ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದೆ (ಪಶ್ಚಿಮದ ಚಾಲುಕ್ಯ ಅಲಂಕರಣದಲ್ಲಿ ಗರ್ಗೋಯಿಲ್ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ) ಮತ್ತು ಪಿಲೇಸ್ಟರುಗಳ ಮೇಲೆ ಸಣ್ಣ ಗೋಪುರಗಳು. ಈ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರವು ದೂರದಿಂದ ಯಾವುದೇ ವಿಶಿಷ್ಟ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲವಾದರೂ, ಹತ್ತಿರವಾದ ಪರೀಕ್ಷೆಯು ಅಲಂಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ತಮ್ಮ ರುಚಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಕೆತ್ತನೆಗಳ ಉತ್ಕೃಷ್ಟತೆ, ಸ್ಕ್ರಾಲ್ ಕೆಲಸದ ಪಟ್ಟಿಗಳು, ಸಾಂಕೇತಿಕ ಬಸ್-ರಿಲೀಫ್ಗಳು ಮತ್ತು ಫಲಕದ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ನಿಕಟವಾಗಿ ಪ್ಯಾಕ್ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಬಾಗಿಲುಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಅಲಂಕಾರಿಕವಾಗಿರುತ್ತವೆ ಆದರೆ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ, ಒಂದು ಹೊದಿಕೆಯ ಲಿಂಟಲ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ನಿಸ್ ಟಾಪ್. ಗರ್ಭಗುಡಿಯು ಬಾಗಿಲು ಸುತ್ತುವರಿದ ಕಿಟಕಿಯ ಪರದೆಯ ಮೂಲಕ ಪ್ರಸರಣ ಬೆಳಕನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ; ಈ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಯ್ಸಳ ತಯಾರಕರು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಪಡಿಸಿದರು. ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಯ ಅಲಂಕಾರಗಳು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಗೋಡೆಯ ಮೇಲ್ಮೈಯನ್ನು ಪೈಲಸ್ಟರು ಮತ್ತು ಅರ್ಧ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳ ಮೂಲಕ ವಿಸ್ತರಿಸಿದರು. ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಮಿನಿಯೇಚರ್ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಗೋಪುರಗಳು ಈ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿದೆ. ಈ ಗೋಪುರಗಳು ದ್ರಾವಿಡ ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ರೀತಿಯದ್ದಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ನಾಗರಾ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಲ್ಯಾಟಿನಾದಲ್ಲಿ (ಮೊನೊ ಅಡಿಯಲ್ಯೂಲ್) ಮತ್ತು ಅದರ ರೂಪಾಂತರಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದವು; ಭುಮಿಜಾ ಮತ್ತು ಸೆಖರಿ.

ವಿಮಾನ ಗೋಪುರ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಲಕ್ಕುಂಡಿಯ ಜೈನ ದೇವಾಲಯವು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆ ಅಲಂಕರಣದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಚವುಡಯ್ಯದನಪುರದಲ್ಲಿನ ಮುಕ್ತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಎರಡು ಶತಮಾನಗಳ ನಂತರ ವಿಜಯನಗರ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಿದ ಈವ್ (ಚಜ್ಜಾ) ಅನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ಲಕುಂಡಿಯ ಕಾಶಿವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಬುದ್ಧ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ಗೋಪುರದ ಒಂದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾದ ಆರೋಹಣ ರೇಖೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಉತ್ತರ ಶೈಲಿಯ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಿದ ಡ್ರವಿಡಾ ಔಟ್ಲೈನ್ನಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಅಲಂಕಾರಿಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ನಗರಾ ವಿಧಗಳ ಎರಡೂ ಮಿನಿಯೇಚರ್ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮತ್ತಷ್ಟು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯೊಂದಿಗೆ, ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಡಿಗಳ ನಡುವಿನ ವಿಭಾಗಗಳು ತಮ್ಮ ಮಾಲಿಕತ್ವವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ತನಕ ಕಡಿಮೆ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಡಂಬಲ್ನಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಬಸಪ್ಪ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅಲ್ಲಿ ಮೂಲ ದ್ರಾವಿಡ ರಚನೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿ ಮಳಿಗೆಯ ಮೇಲ್ಮೈಯನ್ನು ಆವರಿಸಿರುವ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಸುತ್ತುವಿಕೆಯನ್ನು ಓದಿದ ನಂತರ ಗುರುತಿಸಬಹುದು.

ದ್ರಾವಿಡಾ ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ನ ಕೆಳಗಿರುವ ವಿಮಾನ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ನಡುವೆ ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಮಾದರಿಯ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಿಂದ ಕಡಿಮೆ ಪರಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಸರಳ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗಾಗ್ಗೆ ಮರುಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಆಳವಾದ ಗೂಡು ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮೇಲ್ಮೈಗಳಿವೆ. ನಂತರದ ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಗೋಡೆಗಳ ಅಲಂಕಾರವು ಸದ್ದಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ನೂರಾರು ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ಹಿನ್ಸರಿತಗಳೊಳಗೆ ಮುರಿದುಹೋಗುವ ಗೋಡೆಗಳು, ಬೆಳಕು ಮತ್ತು ನೆರಳಿನ ಗಮನಾರ್ಹ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ, ನಂತರದ ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳ ಬಿಲ್ಡರ್ಗಳು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಕಲಾತ್ಮಕ ಶಬ್ದಕೋಶವನ್ನು ಉತ್ಪತ್ತಿ ಮಾಡುತ್ತವೆ.

ಮಂಟಪ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ಛಾವಣಿಯ ಕಲೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಛಾವಣಿಗಳನ್ನು ಬಳಸುವುದು (ಯುರೋಪಿಯನ್ ವಿಧಗಳೊಂದಿಗೆ ಗೊಂದಲಕ್ಕೊಳಗಾಗದಿರುವುದು, ಅದು ಹೊರಸೂಸುವ ಕೀಲುಗಳೊಂದಿಗೆ ವೌಸಾಯಿರ್ಗಳು) ಮತ್ತು ಚದರ ಛಾವಣಿಗಳು. ನಾಲ್ಕು ವಿಧದ ನಾಲ್ಕು ಕಿರಣಗಳ ಮೇಲೆ ಸೀಲಿಂಗ್ನಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾದ ಚೌಕದಿಂದ ಎರಡೂ ವಿಧದ ಛಾವಣಿಗಳು ಹುಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ನಾಲ್ಕು ಕೇಂದ್ರ ಸ್ತಂಭಗಳ ಮೇಲಿರುವ ಗುಮ್ಮಟ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಆಕರ್ಷಕವಾಗಿದೆ. ಈ ಗುಮ್ಮಟವನ್ನು ಕಲ್ಲುಗಳ ಉಂಗುರದಿಂದ ಉಂಗುರದಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ, ಪ್ರತಿ ಅಡ್ಡಲಾಗಿರುವ ಪ್ರತಿ ಅಡ್ಡಡ್ಡಲಾಗಿ ಸಣ್ಣದಾದ ಬೆಡ್ ರಿಂಗ್. ಮೇಲ್ಭಾಗವನ್ನು ಒಂದೇ ಕಲ್ಲಿನ ಚಪ್ಪಡಿ ಮುಚ್ಚಿದೆ. ಉಂಗುರಗಳನ್ನು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಮೇಲಿನ ಛಾವಣಿಯ ವಸ್ತುಗಳ ಅಪಾರ ತೂಕದ ಮೂಲಕ ಗುಮ್ಮಟದ ಹೊಡೆತಗಳ ಮೇಲೆ ಒತ್ತುವಂತೆ ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಚೌಕದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಿಂದ ಗುಮ್ಮಟದ ಬುಗ್ಗೆಗಳು ಅರಬ್ಸ್ಕೇವ್ಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ ತ್ರಿಕೋನ ಸ್ಥಳಗಳು. ಚದರ ಛಾವಣಿಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಸೀಲಿಂಗ್ ಅನ್ನು ಕಮಟುಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಮಲದ ರೋಸೆಟ್ಗಳು ಅಥವಾ ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳ ಇತರ ಚಿತ್ರಗಳ ಚಿತ್ರಗಳು.

ಕಂಬಗಳು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅವು ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು: ಪರ್ಯಾಯ ಚದರ ಬ್ಲಾಕ್ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಮತ್ತು ಸರಳ ಚದರ-ಬ್ಲಾಕ್ ಬೇಸ್ನೊಂದಿಗೆ ಕೆತ್ತಿದ ಸಿಲಿಂಡರಾಕಾರದ ವಿಭಾಗ ಮತ್ತು ಬೆಲ್-ಆಕಾರದ ಲೇಥ್-ತಿರುಗಿ ಸ್ತಂಭಗಳು. ಹಿಂದಿನ ವಿಧವು ಬೆಲ್ ಆಕಾರದ ವಿಧಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಮತ್ತು ಬಲವಾದದ್ದು, ಇದು ಸೋಪ್ಟೋನ್ನಿಂದ ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರದೇ ಆದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇನ್ವೆಂಟಿವ್ ಕೆಲಸಗಾರಿಕೆ ಸೋಪ್ ಸ್ಟೋನ್ ಶಾಫ್ಟ್ಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, ಸರಿಸುಮಾರಾಗಿ ಲೇಥ್ ಅನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಅಗತ್ಯವಾದ ಆಕಾರಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಅಂತಿಮ ಸಮಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಪ್ರಯಾಸಕರವಾಗಿ ತಿರುಗುತ್ತಿರುವ ಬದಲು, ಕಾರ್ಮಿಕರ ಸರಿಯಾದ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ನೇರವಾದ ಶಾಫ್ಟ್ಗೆ ಅಂತಿಮ ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಧನದ ತುದಿಗೆ ಮಾಡಿದ ಉತ್ತಮ ಮಣಿಕಟ್ಟಿನ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಕೆಲವು ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮೂಲಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಇತರ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಹೊಳಪು ಮಾಡುವಿಕೆಯು ಬಂಕಾಪುರ, ಇಟಾಗಿ ಮತ್ತು ಹಂಗಲ್ನಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸ್ತಂಭಗಳಂತಹ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪ್ರತಿಫಲಿತ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಸ್ತಂಭಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ಕಂಬದ ಕಲೆ ಗದಗದಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ, ಗದಗ ನಗರದ ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗವನ್ನು ತಲುಪಿತು.

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಬಾಗಿಲು ಫಲಕಗಳು ಬಾಗಿಲಿನ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಚಲಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಲಿಂಟೆಲ್ ಅನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಅಲಂಕರಣಗಳು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ ಕಸೂತಿ, ಹೊದಿಕೆಯ ಕೊಲೊನೆಟ್ಗಳು ಮತ್ತು ಸುರುಳಿಗಳು ಚಿಕ್ಕ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಬ್ಯಾಂಡ್ಗಳನ್ನು ಆಳವಾದ ಕಿರಿದಾದ ಚಾನಲ್ಗಳು ಮತ್ತು ಚಡಿಗಳನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬಾಗಿಲಿನ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಚಲಾಯಿಸುತ್ತವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಡಬಲ್ ವಕ್ರತೆಯ ಭಾರೀ ಜೋಳದ ಕಾರ್ನಿಸ್ ಅನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು, ಇದು ತೆರೆದ ಮಂಟಪದ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. ಇದು ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಶಾಖವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸಲು, ಕಠಿಣವಾದ ಸೂರ್ಯನ ಬೆಳಕನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಮಳೆನೀರನ್ನು ಕಂಬಗಳ ನಡುವೆ ಸುರಿಯುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಕಾರ್ನಿಸ್ನ ಕೆಳಭಾಗವು ಪಕ್ಕೆಲುಬುಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಮರಗೆಲಸದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ, ನೇರವಾಗಿ ಜೋಡಿಸಿದ ಕಾರ್ನಿಸ್ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

ಶಿಲ್ಪ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಮೂರ್ತಿ ಶಿಲ್ಪ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪ್ಯಾನಲ್ಗಳ ಮೇಲೆ ಭೌಗೋಳಿಕ ಶಿಲ್ಪವು ಬದಲಾಯಿತು. ಹಿಂದೂ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳು ರಾಮಾಯಣ ಮತ್ತು ಮಹಾಭಾರತದ ನಾಯಕರು, ಆರಂಭಿಕ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಕೆಲವೇ ಕಿರಿದಾದ ಬಟ್ಟೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿವೆ; ನಂತರದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ದೇವರುಗಳು ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ಚಿತ್ರಣದಲ್ಲಿ ಅನುಗುಣವಾದ ಹೆಚ್ಚಳವಿದೆ. ಮೇಲಂಗಿಗಳಲ್ಲಿನ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು ಮೇಲೆ ದೇವತೆಗಳ ಚಿತ್ರಣ, ಮೇಲೆ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಲಿಂಟೆಲ್ ಜೊತೆಗೆ, ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ನಂತರದವುಗಳಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲ. ಪವಿತ್ರ ಪುರುಷರು ಮತ್ತು ನರ್ತಿಸುವ ಹುಡುಗಿಯರ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆಳವಾದ ಗೂಡು ಮತ್ತು ಕುಸಿತಗಳಿಗಾಗಿ ಕೆತ್ತಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದವು. ನೃತ್ಯ ಹುಡುಗಿಯರನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಬ್ರಾಕೆಟ್ ಅಂಕಿಗಳ ಬಳಕೆಯು ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ನಿಸಸ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ತಂಭಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಾಣಿ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಪೈಕಿ, ಆನೆಯು ಕುದುರೆಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ: ಅದರ ವಿಶಾಲವಾದ ಸಂಪುಟಗಳು ಅಲಂಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ಜಾಗವನ್ನು ನೀಡಿವೆ. ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಶೃಂಗಾರ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಅಪರೂಪವಾಗಿ ಕಾಣಬಹುದು; ಬಲಿಗವಿಯಲ್ಲಿರುವ ತ್ರಿಪುರಾಂತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾಗಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ, ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕ ಶಿಲ್ಪವು ದೇವಾಲಯದ ಹೊರಭಾಗದ ಸುತ್ತಲೂ ನಡೆಯುವ ಕಿರಿದಾದ ಬ್ಯಾಂಡ್ಗಳ ಸೀಮಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ದೇವತೆ ಶಿಲ್ಪ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಸಂಪ್ರದಾಯದಿಂದ ಹೊರಹೋದ ಯಾವುದರಲ್ಲಿ, ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ದೇವತೆಗಳ ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪುನರಾವರ್ತಿತವಾಗಿದ್ದವು. ಇದು ಪ್ರದೇಶದ ಮುಂಚಿನ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ನೇಮಕಗೊಂಡ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮತ್ತು ಅನೌಪಚಾರಿಕ ಒಡ್ಡುವಿಕೆಗೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಭಂಗಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿದರೆ, ಪ್ರತಿ ಪ್ರಮುಖ ದೈವವು ಅವತಾರ ಅಥವಾ ರೂಪವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿ ತನ್ನದೇ ಆದ ಭಂಗಿ ಹೊಂದಿದೆ. ಭಾರತದ ಇತರೆ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಫಿಗರ್ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ, ಈ ಅಂಕಿ ಅಂಶಗಳು ತಮ್ಮ ಸ್ನಾಯುವಿನಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಮತ್ತು ಚಿತ್ರಕಲೆಯು ದೇಹದ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಗೋಚರ ರೇಖೆಗಳಿಗೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು.

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವತೆ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು; ಗದಗ ನಗರದಲ್ಲಿರುವ ಸರಸ್ವತಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆ ಸರಸ್ವತಿಯಿಂದ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಚಿತ್ರದ ಬಸ್ಟ್ನಲ್ಲಿರುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಟ್ಟೆ ಅವಳ ಗಂಟಲಿನ ಸುತ್ತಲೂ ಮುತ್ತುಗಳಿಂದ ಮಾಡಿದ ಆಭರಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಅಲಂಕಾರಿಕವಾಗಿದೆ. ಸುರುಳಿಗಳ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ರಾಶಿಯು ಅವಳ ಕೂದಲನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಅವಳ ಭುಜಗಳಿಗೆ ಹಾದುಹೋಗುತ್ತದೆ. ಈ ಸುರುಳಿಯಾಕಾರದ ಕುಟುಕುಗಳ ಮೇಲೆ ಮತ್ತು ತಲೆಯ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಆಭರಣಗಳ ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಕರೋನೆಟ್, ವಕ್ರವಾದ ತುದಿಯು ಹಾಲೋನಂತೆ ರಚನೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಳಗೆ ಸೊಂಟದಿಂದ, ಚಿತ್ರವು ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ವಸ್ತು ಎಂದು ತೋರುತ್ತಿದೆ; ಅದರ ಮೇಲೆ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಿದ ಕಸೂತಿ ಮಾದರಿಯ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಡ್ರೆಪರಿ ಎಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಕಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.

Miniature towers[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

೧೧ ನೆಯ ಶತಮಾನದಿಂದ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳ ನಡುವಿನ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು, ಗೋಡೆಗಳ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪಿಲೇಸ್ಟರುಗಳು ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿರುವ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು, ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಈ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಗೋಡೆಯ ಸ್ತಂಭಗಳ ಬಳಕೆ. ಈ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು ದಕ್ಷಿಣದ ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭುಮಿಜಾ ಮತ್ತು ಸೆಖರಿ ಪ್ರಕಾರಗಳಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ದ್ರವರೂಪದ ದ್ರಾವಿಡ ವಿಧಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಏಕ ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳಲ್ಲಿನ ಕಿರುಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ರಕ್ಷಣಾತ್ಮಕ ಹೂವಿನ ಲಿಂಟಲ್ನಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿತ್ತು, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೇವರ ಚಿತ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಒದಗಿಸಲಾದ ಅಲಂಕಾರಿಕ ರೂಪ. ಆನಿಜೇರಿಯಲ್ಲಿರುವ ಅಮೃತೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಸ್ತರಣೆಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಈ ಕಿರುಚಿತ್ರಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಈ ಉತ್ತರ ಧ್ವನಿಯ ಪ್ರಭಾವವು ಲಕ್ಕುಂಡಿಯ ಕಸಿವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಹತ್ತಿರದ ನನ್ನೆಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚು ಸುಂದರವಾದ ವಿವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಕಲ್ಪನೆಗಳು ಉತ್ತರದಿಂದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ವೇಗವಾಗಿ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದವು ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಅಲಂಕರಣ ಮತ್ತು ಅಲಂಕರಣವು ಮೊಲ್ಡ್ ಮಾಡಿದ ರೂಪದಿಂದ ಚಂಚಲ ರೂಪಕ್ಕೆ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು, ತೀಕ್ಷ್ಣತೆ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಇದು ಮೂರು-ಆಯಾಮದ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಎಲೆಗೊಂಚಲು ಅಲಂಕಾರಗಳು ಬೃಹತ್ ಗಾತ್ರದಿಂದ ತೆಳುವಾಗಿ ಬದಲಾಗಿದ್ದವು, ಮತ್ತು ದ್ವಿಚಕ್ರ ಚಿತ್ರಣಗಳ ಮೇಲೆ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳ ಬದಲಾವಣೆಯು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ೧೨ ನೆಯ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಹಲವಾರು ಸಣ್ಣ ಶ್ರೇಣಿಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ವಿವರವಾದ ದ್ರಾವಿಡ ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳು (೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಿರುಚಿತ್ರಗಳು ಒಂದು ಕಾರ್ನಿಸ್ (ಕಾಪೋಟಾ), ನೆಲ (ವೈಲಾಲಂ), ಒಂದು ಬ್ಯಾಲೆಸ್ಟ್ರೇಡ್ (ವೇದಿಕಾ) ಮತ್ತು ಛಾವಣಿಯ (ಕುಟಾ) ) ವೋಗ್ ಆಗಿ ಬಂದಿತು. ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ಹಿರೇಹಾಡಾಗಲ್ಲಿನಲ್ಲಿರುವ ಕಲ್ಲೆಸ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಚಿಕಣಿ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ, ಅವುಗಳು ಪೈಲಸ್ಟರ್ಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಬದಲಾಗಿ ಬಾಲ್ಕನಿಗಳು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಒಂದು ದೇವತೆಯ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು.

ದೇವಾಲಯದ ದೇವತೆಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ರಾಜರು ಶೈವಸ್ (ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ಶಿವನ ಆರಾಧಕರು) ತಮ್ಮ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ದೇವರಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿದರು. ಅವರು ವೈಷ್ಣವ ಅಥವಾ ಜೈನ ಧರ್ಮಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಹಿಷ್ಣುರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಕ್ರಮವಾಗಿ ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಜೈನ ತೀರ್ಥಂಕರರಿಗೆ ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸಿದರು. ಒಂದು ದೇವತೆಗೆ ಮೂಲತಃ ಸಮರ್ಪಿಸಿದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತೊಂದು ನಂಬಿಕೆಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವಂತಹ ಕೆಲವು ಪ್ರಕರಣಗಳಿವೆ. ಅಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಮೂಲದ ದೇವತೆ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಇನ್ನೂ ಪ್ರಮುಖ ಸುಳಿವುಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯಗಳು ಅದೇ ಮೂಲಭೂತ ಯೋಜನೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಸಂವೇದನೆಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿದ್ದರೂ, ಕೆಲವು ವಿಭಿನ್ನ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಅವರು ಹೊಂದಿದ್ದ ಸ್ಥಳದ ಗೋಚರತೆ ಮತ್ತು ಹೆಮ್ಮೆಯಂತಹ ಕೆಲವು ವಿವರಗಳಲ್ಲಿ ಅವು ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ.

ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಂತೆ, ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ದೇವಸ್ಥಾನವು ದೇವಾಲಯದ ಸಮರ್ಪಣೆಯ ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಸೂಚಕವಾಗಿದೆ. ಶಿವ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಗರ್ಭಗುಣ (ಗರ್ಭಾಗ್ರಿ ಅಥವಾ ಕೋಲಾ) ದೇವತೆಯ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಸಂಕೇತವಾದ ಶಿವ ಲಿಂಗವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಗಾಜಾ ಲಕ್ಷ್ಮಿ (ಹಿಂದೂ ದೇವತೆ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಂಗಾತಿ) ಅಥವಾ ಗರುಡದ ಮೇಲೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡುವ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಚಿತ್ರ, ಅಥವಾ ಗರುಡ ಕೂಡ ಒಂದು ವೈಷ್ಣವ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಗಜ ಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಆದಾಗ್ಯೂ, ಕನ್ನಡ-ಮಾತನಾಡುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ, ನಂಬಿಕೆಯಿಲ್ಲದೆಯೇ ಎಲ್ಲಾ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಟಪ (ಕಂಬದ ಕೋಣೆ) ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಗೆ ದ್ವಾರದ ಮೇಲಿರುವ ಕೆತ್ತನೆಯು ಶಿವನ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಅಥವಾ ನಿಷ್ಠಾವಂತ ಜೈನ ಸಂತ (ತೀರ್ಥಂಕರ) ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಶಿವನ ಮಗನಾದ ಗಣಪತಿಯ (ಗಣೇಶ) ಕೆಲವು ವಿಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಜೈನ ದೇವಾಲಯಗಳು.

ಸೂಪರ್ಸ್ಟ್ರಕ್ಚರ್ (ಶಿಖರಾ ಅಥವಾ ಗೋಪುರ) ದಲ್ಲಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಕಮಾನಿನ ಗೂಡು ಕೂಡಾ ಅರ್ಪಣೆದಾರರ ಪಂಥ ಅಥವಾ ನಂಬಿಕೆಯ ಸೂಚಕವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಲಿಂಟೆಲ್ನ ಮೇಲೆ, ಆಳವಾದ ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿ ರಚಿಸಲಾದ ಕಮಾನುಮೃಗದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಟ್ರಿಮೂರ್ತಿ (ಹಿಂದೂಗಳ ಮೂರ್ತಿಗಳ) ಬ್ರಹ್ಮ, ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುಗಳ ಕಲಾಕೃತಿಗಳ ಕೆಳಗೆ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಪಂಗಡವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಶಿವ ಅಥವಾ ವಿಷ್ಣು ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ, ಗಣಪತಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದರ ಕಾರ್ತಿಕೇಯ (ಕುಮಾರ, ಸುಬ್ರಮಣ್ಯ) ಅಥವಾ ಸಾಕ್ತಿಗಳು, ಹೆಣ್ಣು ಕೌಂಟರ್ಪಾರ್ಟ್ಸ್, ಈ ಕೆತ್ತನೆಯ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಗಂಗಾ ಮತ್ತು ಯಮುನಾ ನದಿ ದೇವತೆಗಳ ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಆರಂಭಿಕ ದ್ವಾರಗಳಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದ ದ್ವಾರದ ತುದಿಯ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.

ಮೆಚ್ಚುಗೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪ್ರಭಾವ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಆಳ್ವಿಕೆಯು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು, ಆದರೆ ಅದರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಪರಂಪರೆಯು ದಕ್ಷಿಣ ಕರ್ನಾಟಕದ ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಾಣಕಾರರಿಂದ ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು, ನಂತರ ಇದು ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿದೆ. ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯನ್ನು ಲಕ್ಷ್ಮೇಶ್ವರ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸಿದ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಿಂದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ.೧೧೧೭ ರಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನ ನೇತೃತ್ವದ ಮೊದಲ ಪ್ರಮುಖ ಯೋಜನೆ ಬೇಲೂರಿನಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಕೇಶವ ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಹೊಯ್ಸಳ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ರುಚಿಗೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಅತಿಯಾದ ದೌರ್ಜನ್ಯವನ್ನು ತಪ್ಪಿಸುವುದರಿಂದ, ಈ ಕಲಾವಿದರು ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲದ ಜಾಗಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡುತ್ತಾರೆ, ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಬಾಗಿಲಜೆಗಳು ಪ್ರದರ್ಶನವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಇಲ್ಲಿ, ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ, ಶಿಲ್ಪಗಳು ಅತಿ ಬೇಯಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿಲ್ಲ, ಆದರೂ ಅವರು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಮತ್ತು ವಿವೇಚನೆಯಿಂದ ಸೌಂದರ್ಯದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಹೊಯ್ಸಳ ತಯಾರಕರು ಬಹುತೇಕ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು, ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಪ್ರವೃತ್ತಿ. ಎರಡು ಕಾನರೇಸ್ ರಾಜವಂಶಗಳ ನಡುವಿನ ಇತರ ಸಾಮಾನ್ಯ ಕಲಾತ್ಮಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಅಲಂಕೃತವಾದ ಸಲಾಭಂಜಿಕಾ (ಸ್ತಂಭದ ಬ್ರಾಕೆಟ್ ಅಂಕಿಅಂಶಗಳು), ಲೇಥ್-ತಿರುಗಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಮತ್ತು ಮೆಕಾರೋ ಟಾರಾನಾ (ಪೌರಾಣಿಕ ಪ್ರಾಣಾಂತಿಕ ಅಂಕಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಲಿಂಟೆಲ್). ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಗೋಪುರವು ಚಾಲುಕ್ಯ ಶೈಲಿಯ ಗೋಪುರದ ಒಂದು ನಿಕಟವಾದ ರೂಪದಲ್ಲಿದೆ.

೧೫ ನೇ ಮತ್ತು ೧೬ ನೇ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ, ಅದರ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳಂತೆ ಕಬ್ಬಿಣವನ್ನು ಗ್ರಾನೈಟ್ಗೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಿತು. ಹೇಗಾದರೂ, ವಿಜಯನಗರ ರಾಯಲ್ ಸೆಂಟರ್ ಒಳಗೆ ಪುರಾತತ್ವ ಶೋಧನೆ ಮೆಟ್ಟಿಲು ಬಾವಿಗಳು ಫಾರ್ ಸೋಪ್ಟೋನ್ ಬಳಕೆ ಬಹಿರಂಗ. ಈ ಕೆಳಗಿಳಿದ ಬಾವಿಗಳು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮುಗಿದ ಸೋಪ್ಟೋನ್ನ್ನು ಸಮ್ಮಿತೀಯವಾಗಿ ಜೋಡಿಸಲಾಗಿರುತ್ತದೆ, ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ರಮೇಣವಾಗಿ ಇಳಿಯುವ ಹಂತಗಳು ಮತ್ತು ಇಳಿಯುವಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ. ಈ ವಿನ್ಯಾಸವು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ-ಹೊಯ್ಸಳ ಅವಧಿಯ ದೇವಾಲಯದ ತೊಟ್ಟಿಗಳಿಗೆ ಬಲವಾದ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಸಂಶೋಧನೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಹೆನ್ರಿ ಕೌಸೆನ್ಸ್ (೧೯೨೭), ಗ್ಯಾರಿ ಟಾರ್ಟಕೊವ್ (೧೯೬೯) ಮತ್ತು ಜಾರ್ಜ್ ಮಿಷೆಲ್ (೧೯೭೫) ವಿವರವಾದ ಅಧ್ಯಯನಗಳಲ್ಲಿ ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಅದರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಕ ಬಳಕೆಯ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ, ವಿದ್ವಾಂಸರು ಆಧುನಿಕ ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದ್ದಾರೆ, ದೀರ್ಘ ಕಾಲಾನುಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಗಮನಹರಿಸಬೇಕು, ದೊಡ್ಡ ಭೌಗೋಳಿಕ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ತನಿಖೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ, ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರವಾದ ಅಧ್ಯಯನಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗಿನ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮೊದಲ ವಿವರಣೆಯು ಎಂ.ಎ. ಧಕಿ (೧೯೭೭) ನಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ವಿವಿಧ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ರೂಪಕಗಳೆಂದು ಹೇಳಲಾದ ಎರಡು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಅಧ್ಯಯನದ ಪ್ರಕಾರ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ಚಿಕಣಿ ಗೋಡೆ ಪುಣ್ಯಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಗಮನಹರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕೆಲಸದಿಂದ ಪಡೆದ ಪ್ರಮುಖ ಒಳನೋಟವು ಪ್ರದೇಶದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ದೇವಾಲಯದ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಕಲಿತಿದೆ. ಅವರಿಗೆ ಈ ರೂಪಗಳು "ವಿಲಕ್ಷಣ "ವೆಂದು ಕಂಡುಬಂದವು, ಆದರೆ ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಕಟ್ಟಡ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಅವರ ಪರಿಚಿತತೆಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಅವು ಹೆಚ್ಚು ಅಥವಾ ಕಡಿಮೆ ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣತೆಯನ್ನು ಪುನರುತ್ಪಾದಿಸಲು ಕಲಿತವು. ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಈ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಸಾರಸಂಗ್ರಹಿ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಸಿನ್ಹಾ (೧೯೯೩) ಸೂಚಿಸಿದರು.

೭ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ೭೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕ ದೇವಸ್ಥಾನ ನಿರ್ಮಾಣದ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಆಯ್ಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ (೧೯೯೫) ಒಂದು ಮೂಲಭೂತ ಕೃತಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿದ ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕು ರಾಜವಂಶಗಳು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ೨೦೦ ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿದರು; ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ, ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ, ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳ. ಈ ಅಧ್ಯಯನವು ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ನಾಗರ ಶೈಲಿಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಪಕ್ಕದ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ದ್ರಾವಿಡ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಅನೇಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ವಿವರಗಳನ್ನು ದೊಡ್ಡ ಯೋಜನೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು.

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳು ಭಾರತದ ಪುರಾತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಮೀಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ಆರ್ಕಿಯಾಲಜಿ ಮತ್ತು ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗಳ ನಿರ್ದೇಶನ-ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಎಸ್. ಕಾಮತ್ (೨೦೦೧) ಮಾತಿನಲ್ಲಿ, "ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಕಲಾತ್ಮಕ ಅರ್ಹತೆಯ ಕೆಲವು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಹೋಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಭಾರತೀಯ ಕಲಾ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ".

ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ದೇವಾಲಯಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಇತಗಿ ಮಹಾದೇವ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು 'ದೇವಾಲಯಗಳ ನಡುವೆ ಚಕ್ರವರ್ತಿ' ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ, ಮುಖ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಒಂದು ಲಿಂಗವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಅದರ ಸುತ್ತಲಿರುವ ಹದಿಮೂರು ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯಗಳು, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಲಿಂಗವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಕ್ರಿ.ಶ.೧೧೧೨ ರಲ್ಲಿ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಚಾದಕ್ಯ ಕಮಾಂಡರ್ ಮಹಾದೇವನ ಹೆತ್ತವರು, ಮೂರ್ತಿನಾರಾಯಣ ಮತ್ತು ಚಂದ್ರಲೇಶ್ವರಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಿದ ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸಿದ್ದೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ಅನೇಕ ನಂಬಿಕೆಗಳ ದೇವತೆಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೊದಲಿಗೆ ವೈಷ್ಣವ ದೇವಸ್ಥಾನವೆಂದು ಪವಿತ್ರಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು, ನಂತರ ಇದನ್ನು ಜೈನರು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಶೈವ ದೇವಾಲಯವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟರು. ದೇವಾಲಯದ ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಉಮಾ ಮಹೇಶ್ವರ (ಶಿವನು ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ಉಮಾ), ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಅವನ ಪತ್ನಿ ಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಸೂರ್ಯ (ಸೂರ್ಯ ದೇವತೆ), ನಾಗ-ನಾಗನಿ (ಹಾವಿನ ದೇವತೆ) ಮತ್ತು ಶಿವ, ಗಣಪತಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ತಿಕೇಯರ ಪುತ್ರರ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಶಿವನನ್ನು ನಾಲ್ಕು ತೋಳುಗಳಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ: ಅವನ ಲಕ್ಷಣಗಳು: ದಮಾರು (ಡ್ರಮ್), ಅಕ್ಷಮಲ (ಮಣಿಗಳ ಸರಪಣಿ) ಮತ್ತು ಮೂರು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲ (ತ್ರಿಶೂಲ). ಅವನ ಕೆಳ ಎಡಗೈ ಉಮಾ ಶಿವಳ ತೊಡೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿರುವ, ಅವನ ಬಲಗೈಯಿಂದ ಆತನನ್ನು ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿ ನೋಡುತ್ತಾ ಇರುತ್ತಾನೆ. ಉಮಾದ ಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಹೂಮಾಲೆ, ದೊಡ್ಡ ಕಿವಿಯೋಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಕರ್ಲಿ ಕೂದಲಿನೊಂದಿಗೆ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಕೆಲವು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳು, ಗೌರವದಿಂದ ನಿರ್ಗಮನದಲ್ಲಿ ಶಿವ ಅಥವಾ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹೊರತಾಗಿ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಶಿ ವಿಶ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ ('ಸೂರ್ಯನಾರಾಯಣ' ಎಂದು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ) ಮತ್ತು ಲಖಂಡಿಯಲ್ಲಿ ಮಹಾವೀರಕ್ಕೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿರುವ ಜೈನ ದೇವಾಲಯ ಸೇರಿವೆ; ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ದಂಬಲ್ನಲ್ಲಿರುವ ತಾರದೇವಿ ದೇವಸ್ಥಾನ (ಬೌದ್ಧ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ); ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕುಕ್ನೂರ್ನಲ್ಲಿ ತಾಂತ್ರಿಕ ದೇವತೆಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಮಹಾಮಾಯ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಿರೇಕೆರುರ್ನಲ್ಲಿರುವ ದುರ್ಗಾ ದೇವಸ್ಥಾನ.

ಇವುಗಳನ್ನು ಸಹ ನೋಡಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಬಾಹ್ಯಕೊಂಡಿಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]