ವಿಜಯನಗರ ಇಗೆ ಮೂಲವನ್ನು ವಿಕ್ಷಿಸಿ

{{Infobox settlement
| name                            = ವಿಜಯನಗರ
| official_name                   = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ನಗರ
| image_skyline                   = View of the Virupaksha temple complex from Hemakuta hill.JPG
| image_caption                   = ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ, ವಿಜಯನಗರ, ಕರ್ನಾಟಕ.
| pushpin_map                     = India Karnataka#India
| pushpin_label_position          = ಬಲ
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ಕರ್ನಾಟಕ, ಭಾರತದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ಥಳ.
| coordinates                     = {{coord| 15.2689|N|76.3909|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ದೇಶ
| subdivision_name                = {{flag|India}}
| subdivision_type1               = ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶಗಳು.
| subdivision_name1               = [[ಕರ್ನಾಟಕ]]
| subdivision_type2               = ಭಾರತದ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಪಟ್ಟಿ.
| subdivision_name2               = ವಿಜಯನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ
| established_title               = 
| established_date                = {{start_date and years ago|df=y|p=y|1520}}
| founder                         = ಒಂದನೇ ಹರಿಹರ ಮತ್ತು ಬುಕ್ಕ
| named_for                       = ವಿಜಯದ ನಗರ

| footnotes                       = 
}}
{{Infobox UNESCO World Heritage Site
|WHS         = ಹಂಪಿಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಗುಂಪುಗಳು
|Image       = Hampi virupaksha temple.jpg
|Location    = ಹಂಪಿ (ಪಟ್ಟಣ)|ಹಂಪಿ (ನಗರ), ವಿಜಯನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ, [[ಕರ್ನಾಟಕ]], [[ಭಾರತ]]<ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/karnataka/ballari-set-to-lose-hampi-and-more/article33136164.ece|title = Ballari set to lose Hampi and more|newspaper = The Hindu|date = 19 November 2020|last1 = Buradikatti|first1 = Kumar}}</ref>
|Criteria    = ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ: i, iii, iv
|Includes    = ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ, ಹಂಪಿ.
|ID          = ೨೪೧
|Year        = 1986
|Danger      = 1999–2006
|Area        = 4,187.24 ha
|Buffer_zone = 19,453.62 ha 
|Coordinates = {{coord|15|20|04|N|76|27|44|E}}
|locmapin    = India Karnataka#India
|map_caption = Location of Hampi
|website     = {{URL|http://asi.nic.in/asi_monu_whs_hampi.asp|Archaeological Survey of India – Hampi}}
}}
'''ವಿಜಯನಗರ'''ವು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಹಂಪಿಯ ಆಧುನಿಕ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ನಗರವಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರವು ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದೆ. ಇದು [[ತುಂಗಭದ್ರ ನದಿ|ತುಂಗಭದ್ರ]] ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ವಿಶಾಲ ಪ್ರದೇಶದವರೆಗೂ ಹರಡಿತ್ತು ಮತ್ತು [[ವಿಜಯನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ]], [[ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆ]] ಮತ್ತು ಈ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಇತರ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. <ref>[https://www.britannica.com/place/Vijayanagar Vijayanagara], Encyclopaedia Britannica</ref>
ಹಿಂದೂ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾದ ಪ್ರಾಚೀನ ಮಾನವ ವಸಾಹತು ಹಂಪಿಯು ವಿಜಯನಗರ ಪೂರ್ವದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಪ್ರಬಲ [[ಕಾಕತೀಯ|ಕಾಕತೀಯರು]], ಸೇವುಣ [[ಯಾದವ|ಯಾದವರು]], [[ಹೊಯ್ಸಳ|ಹೊಯ್ಸಳರು]] ಮತ್ತು ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ [[ಕಂಪ್ಲಿ]] ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಖಿಲ್ಜಿ ಮತ್ತು ನಂತರ [[ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರು|ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ]] ತುಘಲಕ್ ರಾಜವಂಶಗಳ ಸೈನ್ಯಗಳು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ಲೂಟಿ ಮಾಡಿದವು. <ref>{{cite book|author=David M. Knipe|title=Vedic Voices: Intimate Narratives of a Living Andhra Tradition|url= https://books.google.com/books?id=8oUSBwAAQBAJ&pg=PT38|year=2015|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-026673-8|pages=38–39}}</ref> <b>ಕಂಪ್ಲಿದೇವರಾಯನ</b> ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಪ್ಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸೈನಿಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಸಂಗಮ ಸಹೋದರರು ಈ ಅವಶೇಷಗಳಿಂದ ವಿಜಯನಗರವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು.  ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ಜೊತೆಗೆ, ವಿಜಯನಗರವು [[ಜೈನ ಧರ್ಮ]] ಮತ್ತು [[ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮ|ಇಸ್ಲಾಂನಂತಹ]] ಇತರ ಧರ್ಮಗಳ ಸಮುದಾಯಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿತು. ಇದು ಬಹು-ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಮತ್ತು ಪರಸ್ಪರ ಪ್ರಭಾವಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. <ref>Catherine B Asher (1985), Islamic Influence and the Architecture of Vijayanagara, in A. L. Dallapiccola et al (Eds), Vijayanagara: City and Empire— New Currents of Research, Weisbaden: Steiner Verlag, pp. 188-95</ref>

ಹಂಪಿಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಗುಂಪು ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ವಿಜಯನಗರದ ಅವಶೇಷಗಳ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು [[ಯುನೆಸ್ಕೋ]] ವಿಶ್ವ ಪರಂಪರೆಯ ತಾಣವೆಂದು ಗೊತ್ತುಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸುತ್ತಲೂ ಇತರ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳಗಳು ಸಹ ಇವೆ. ಸುಗ್ರೀವನ ಹುಟ್ಟೂರಾದ [[ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾ|ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆ]] ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಇದು ರಾಜಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಪವಿತ್ರಕೇಂದ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ನಗರದ ಮಧ್ಯಭಾಗ ೪೦ ಚ.ಕಿಮೀ ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಹಬ್ಬಿದೆ. ಕಮಲಾಪುರ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮ ಹಳೆಯ ನಗರದ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲೇ ಇದ್ದು ಅನೇಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಗೆ ಅತಿ ಹತ್ತಿರದ ನಗರ ಮತ್ತು ರೈಲ್ವೇ ನಿಲ್ದಾಣ ಎಂದರೆ [[ಹೊಸಪೇಟೆ]] ಇದು ೧೩ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಪ್ರಾಕೃತಿಕವಾಗಿ, ಈ ನಗರ ದೊಡ್ಡ ಗಾತ್ರದ ಬಂಡೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಗುಡ್ಡಗಾಡು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಕೊರಕಲ್ಲಿನ ಮೂಲಕ [[ತುಂಗಭದ್ರಾ]] ನದಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತಿದೆ. ಮೊಗಲರಿಂದ ನಾಶವಾದ ಈ ನಗರ [[ಯುನೆಸ್ಕೋ]] ಪ್ರಪಂಚ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿ ಮಾನ್ಯತೆ ಪಡೆದಿದೆ.

==ಸ್ಥಳ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸ==
[[File:Hampi Vijayanagara in early 16th century, South India.jpg|thumb|left|೧೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಹಂಪಿ ವಿಜಯನಗರ ಪವಿತ್ರ ಕೇಂದ್ರವು ಪ್ರಮುಖ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ನಗರ ಕೇಂದ್ರವು ರಾಜ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಉಪನಗರ ಉಪಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಈಗಿನ ಗಂಗಾವತಿಯಿಂದ ಹೊಸಪೇಟೆಯವರೆಗೆ ಹರಡಲಾಯಿತು.<ref>{{cite book|first=Anila |last=Verghese|title=Archaeology, Art and Religion: New Perspectives on Vijayanagara|url=https://books.google.com/books?id=GZzpAAAAMAAJ |year=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-564890-4|pages=vi–viii}}</ref><ref name=morrison423>KD Morrison and CM Sinopoli (2006), ''Vijayanagara: Archaeological Explorations'', J. Fritz et al (eds.), VPR Monograph, Manohar, pages 423–434</ref>]]
[[ಹಿಂದೂ]] ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ೧೩೩೬ ರಲ್ಲಿ <b>ಹಕ್ಕ</b> (ನಂತರ ಹರಿಹರ) ಮತ್ತು <b>ಬುಕ್ಕ</b> (ನಂತರ ಬುಕ್ಕ ರಾಯ) ಎಂಬ ಅಣ್ಣತಮ್ಮಂದಿರಿಂದ ಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಅವರ ಮೂಲ ಸ್ಥಾನ ಇದೇ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲೇ ಇತ್ತೆಂದು ತಿಳಿದು ಬಂದಿದೆ. [[ರಾಜಧಾನಿ]] ಮೊದಲು ಪ್ರಾಯಶಃ [[ತುಂಗಭದ್ರಾ]] ನದಿಯ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಬಳಿ ಇರುವ [[ಆನೆಗೊಂದಿ]] ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿತ್ತು. ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಬೆಳೆಯುತ್ತಾ ಸಮೃದ್ಧವಾದಂತೆ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ತುಂಗಭದ್ರೆಯ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿರುವ ಹೆಚ್ಚು ಸುರಕ್ಷಿತ ವಿಜಯನಗರಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು. ನಗರ ೧೪ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೆ ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಶಕ್ತಿಯ ತುಟ್ಟ ತುದಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅದು ಕಾಲ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಉತ್ತರದ ದಖನ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇದ್ದು ಒಟ್ಟಾಗಿ '''ದಖನ್ ಸುಲ್ತಾನೇಟ್ ''' ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ರಾಜ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತೊಡಗುತ್ತಿತ್ತು. ೧೫೬೫ ರಲ್ಲಿ ನಗರ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಈ ಸುಲ್ತಾನೇಟ್‌ಗಳ ಮೈತ್ರಿತ್ವಕ್ಕೆ ಸೋತಿತು ಮತ್ತು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಜಯ ಪಡೆದ ಸೈನಿಕರು ಅನೇಕ ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ವಿಜಯನಗರದಲ್ಲಿ ಕೊಲೆ, ಲೂಟಿ ನಡೆಸಿದರು. ಇದರ ನಂತರವೂ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಉಳಿದರೂ ಸಹ ಅದು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಅವನತಿಯೆಡೆಗೆ ಮುಖಮಾಡಿತು. ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದ ವಿಜಯನಗರವನ್ನು ಪುನರ್ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿನವರೆಗೂ ಅಲ್ಲಿ ಜನವಸತಿಯಿಲ್ಲ. ಅಂದಿನ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ರಾಜ್ಯಗಳ ಸಂಪರ್ಕದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ವಿಜಯನಗರದ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಕಾಣಬಹುದು.

ಈ ನಗರವು ಈಗಾಗಲೇ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ [[ಶಿವ|ಶಿವನ]] ಭಕ್ತರಿಗೆ ಪವಿತ್ರ ಯಾತ್ರಾ ಸ್ಥಳವಾಗಿತ್ತು. ಈ ನಗರವು ೧೪ ರಿಂದ ೧೬ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಪ್ರಬಲ ನಗರ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವದ ಹತ್ತು ದೊಡ್ಡ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಪೋರ್ಚುಗೀಸರು ಮತ್ತು ಪರ್ಷಿಯನ್ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಇದನ್ನು ಅದ್ಭುತ ಸಾಧನೆ ಎಂದು ವರದಿ ಮಾಡಿದರು. <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=t_MsBAAAQBAJ&pg=PA200|title=Landscapes and Landforms of India|first=Vishwas S. |last=Kale|publisher=Springer Science+Business Media|year=2014|page=200|isbn=9789401780292}}</ref>
ಇದು ಉತ್ತರದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಸುಲ್ತಾನರ ಅತಿಕ್ರಮಣಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಹಿಂದೂ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಭದ್ರಕೋಟೆಯಾಗಿ ನಿಂತಿತು. ಅವರು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ [[ಗೋಲ್ಕೊಂಡ|ಗೋಲ್ಕೊಂಡದಿಂದ]] ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಸಂಗಮ ರಾಜವಂಶವು [[ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರು|ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರೊಂದಿಗೆ]] ಪದೇ ಪದೇ ಸಂಘರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿತ್ತು. ಬಹಮನಿಗಳು ನಂತರ ದಖ್ಖನ್ ಸುಲ್ತಾನರು ಐದು ಸುಲ್ತಾನರುಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆಗೊಂಡು ಡೆಕ್ಕನ್ ಮೈತ್ರಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. [[ರಾಯಚೂರು]] ಕದನದ ನಂತರ <b>[[ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯ|ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನು]]</b> ಒಬ್ಬ ಸುಲ್ತಾನನನ್ನು ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಭಜಿಸುವ ಬದಲು ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟನು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಂತರದ ವಿಜಯನಗರ ರಾಜರು ತಮ್ಮ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸುಲ್ತಾನರೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಬೇಕಾಯಿತು. <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QymrCwAAQBAJ&pg=PA209|title=Vijayanagara Voices: Exploring South Indian History and Hindu Literature|first=William J. |last=Jackson|publisher=Cambridge University Press|year=2002|pages=209|isbn=9781317001935}}</ref>
ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು [[ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್]] ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹ ಬೆಳೆಸಿತು ಮತ್ತು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. <b>ಪೋರ್ಚುಗೀಸರು</b> [[ಗೋವಾ|ಗೋವಾವನ್ನು]] ಮತ್ತು ಮತ್ತು ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಹಾಗೂ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಿರುದ್ಧ ಸುಲ್ತಾನರು ಒಗ್ಗೂಡಿದರು. <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qTDfAQAAQBAJ&pg=PA526|title=Dictionary of Wars|first=George Childs |last=Kohn|publisher=Routledge|year=2013|pages=526|isbn=9781135954949}}</ref>

ಮುಸ್ಲಿಂ ಸುಲ್ತಾನರು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಡುವೆ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಯುದ್ಧವು ಸಾ.ಶ ೧೫೬೫ ರಲ್ಲಿ [[ತಾಳಿಕೋಟೆ]] ಕದನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಇದು ಉತ್ತರಕ್ಕೆ {{convert|175|km}} ನಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು. ಇದು ವಿಜಯನಗರದ ನಾಯಕನನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿದು ಶಿರಚ್ಛೇದ ಮಾಡುವುದು, ವಿಜಯನಗರ ಪಡೆಗಳೊಳಗಿನ ಸಾಮೂಹಿಕ ಗೊಂದಲ ಮತ್ತು ಆಘಾತಕಾರಿ ಸೋಲಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ನಂತರ ಸುಲ್ತಾನರ ಸೈನ್ಯವು ವಿಜಯನಗರವನ್ನು ತಲುಪಿ, ಹಲವಾರು ತಿಂಗಳುಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಲೂಟಿ ಮಾಡಿ, ನಾಶಪಡಿಸಿ ಸುಟ್ಟುಹಾಕಿತು. ವಿಜಯನಗರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಪುರಾತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಂಡುಕೊಂಡ ಇದ್ದಿಲಿನ ಪ್ರಮಾಣ, ಶಾಖದಿಂದ ಒಡೆದ ನೆಲಮಾಳಿಗೆಗಳು ಮತ್ತು ಸುಟ್ಟ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ತುಣುಕುಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ನಂತರ ವಿಜಯನಗರವನ್ನು ಕೈಬಿಡಲಾಯಿತು ಹಾಗೂ ಅಂದಿನಿಂದ ಶಿಥಿಲಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿತ್ತು.
<ref>{{cite journal | last=Verghese | first=Anila | title=Deities, cults and kings at Vijayanagara | journal=World Archaeology | volume=36 | issue=3 | year=2004 | doi=10.1080/1468936042000282726812a | pages=416–431| s2cid=162319660 }}</ref>

===ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ===
[[Image:ವಿರೂಪಾಕ್ಷ.JPG|thumbnail|ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ.]]
[[ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ]] ಮತ್ತು ಅದರ ಆವರಣ ಹಂಪೆ ಗ್ರಾಮದ ಮುಖ್ಯ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ <b>ಪಂಪಾಪತಿ ದೇವಸ್ಥಾನ</b> ಎಂಬ ಹೆಸರು ಇದೆ. ೧೩ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೭ನೇ ಶತಮಾನದ ನಡುವೆ ಇದನ್ನು ಕಟ್ಟಲಾಯಿತು. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಆವರಣಗಳು ಮತ್ತು ಗೋಪುರಗಳು ಇವೆ. ಇದರ ಎದುರು ಇರುವ ರಸ್ತೆ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಅರ್ಧ ಮೈಲು ನಂದಿಯ ಒಂದು ಶಿಲ್ಪದತ್ತ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಇಂದೂ ಸಹ ಉಪಯೋಗದಲ್ಲಿದೆ. ಶಿವನ ಒಂದು ರೂಪವಾದ ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ಮತ್ತು ಪಂಪಾ ಎಂಬ ಸ್ಥಳೀಯ ದೇವತೆಯ ದೇವಾಲಯ ಇದಾಗಿದೆ. <ref>https://www.karnataka.com/hampi/virupaksha-temple/</ref>

===ಕೃಷ್ಣ ದೇವಾಲಯ===
[[Image:ಕೃಷ್ಣ ದೇವಾಲಯ.JPG|thumbnail|left|ಕೃಷ್ಣ ದೇವಾಲಯ.]]
ಕೃಷ್ಣ ದೇವಾಲಯವು ಹಂಪೆಯ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಈಗ ಪಾಳು ಬಿದ್ದಿರುವ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿದೆ. [[ಒರಿಸ್ಸಾದ ಇತಿಹಾಸ|ಒರಿಸ್ಸಾದ]] ದಂಡಯಾತ್ರೆಯ ನಂತರ [[ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯ]] ಕಟ್ಟಿಸಿದ ದೇವಾಲಯ ಇದಾಗಿದೆ. ಇದರ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳು ಮತ್ತು ಆವರಣ ಈಗ ಕುಸಿದಿವೆ. <ref>https://hampi.in/krishna-temple</ref>

===ಉಗ್ರ ನರಸಿಂಹ===
[[File:Ugranarasimha statue at Hampi dtv.JPG|thumb|left|ಉಗ್ರನರಸಿಂಹನ ಪ್ರತಿಮೆ, [[ಹಂಪಿ]]]]
[[Image:ಉಗ್ರನರಸಿ೦ಹ.JPG|thumb|ಉಗ್ರ ನರಸಿಂಹ.]]
ಹಂಪೆಯ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲೇ ಸುಮಾರು ೨೦ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಬೃಹತ್ ಗಾತ್ರದ ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿದ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಉಗ್ರರೂಪವಾದ ಉಗ್ರ ನರಸಿಂಹನ ಮೂರ್ತಿ ಇದೆ. ಇದನ್ನು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ  ಪುನಶ್ಚೇತನಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೂರ್ತಿಯ ಮಂಡಿಯ ಬಳಿ ಇರುವ ಜಲ್ಲಿಕಲ್ಲಿನ ಪಟ್ಟಿ ಅದಕ್ಕೆ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಮೂರ್ತಿಯ ಕೆತ್ತನೆ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನಿಂದ ಅಥವಾ ಅದೇ ಕಾಲದ ಓರ್ವ ಶ್ರೀಮಂತ ವರ್ತಕರಿಂದ ಸಂದ ಧನಸಹಾಯದಿಂದ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿದಾಗ ಮೂರ್ತಿಯ ಮಂಡಿಯ ಮೇಲೆ ಸಣ್ಣ [[ಲಕ್ಷ್ಮಿ|ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ]] ಮೂರ್ತಿ ಸಹ ಇತ್ತು. ಇದು ಪ್ರಾಯಶಃ ಲೂಟಿಯ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಬಿದ್ದು ಹೋಗಿದೆ. ಈ ಮೂರ್ತಿ ಈಗ ಕಮಲಾಪುರದ ವಸ್ತು ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ಇದೆ. <ref>https://www.trawell.in/karnataka/hampi/ugra-narasimha-lakshmi-narasimha-statue</ref>

===[[ಸುಗ್ರೀವ|ಸುಗ್ರೀವನ ಗುಹೆ]]===
ಇದು ಒಂದು ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಗುಹೆಯಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯೇ [[ರಾಮ|ಶ್ರೀರಾಮ]]ನು [[ಹನುಮಂತ|ಹನುಮಂತನನ್ನು]] ಮತ್ತು [[ಸುಗ್ರೀವ|ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು]] ಭೇಟಿಯಾದ ಸ್ಥಳವೆಂದು ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದೆ. ಸುಗ್ರೀವನ ಗುಹೆ ಪೌರಾಣಿಕವಾಗಿದ್ದು <b>ಸುಗ್ರೀವ</b> ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಸ್ಥಳ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ರಾಕ್ಷಸ ರಾಜ [[ರಾವಣ|ರಾವಣನು]] ಸೀತೆಯನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿದಾಗ ಅವಳು ಎಸೆದ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಮರೆಮಾಡಲು ಅವನು ಗುಹೆಯನ್ನು ಬಳಸಿದನು. ನಂತರ, ಸುಗ್ರೀವನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ನದಿಯ ತೀರದಲ್ಲಿ ರಾಮ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದನು. ಸ್ಥಳೀಯ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬಂಡೆಯ ಮೇಲಿನ ಬಣ್ಣದ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಸೀತಾ ಕೊಂಡ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಸೀತೆಯ ವೇಷಭೂಷಣದ ಮೇಲಿನ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಗುಹೆಯಲ್ಲಿ ಬಣ್ಣದ ಗುರುತುಗಳು ಮತ್ತು ತೀರ್ಥಯಾತ್ರಿಗಳ ಗುರುತುಗಳನ್ನು ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಕೋದಂಡರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ರಾಜನ ಸಮತೋಲನಕ್ಕೆ ಹೋಗುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಗುಹೆಯನ್ನು ನೀವು ಕಾಣಬಹುದು. ಬಹುತೇಕ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ಈ ಗುಹೆಯು ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ಗುಹೆಯಾಗಿದ್ದು, ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದರಂತೆ ಬಾಗಿದ ಬೃಹತ್ ಬಂಡೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. <ref>https://hampi.in/sugreevas-cave</{{Dead link|date=ಫೆಬ್ರವರಿ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

===ಕೋದಂಡರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನ===
ಕೋದಂಡರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಹಂಪೆಯ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಇದ್ದು, ಪವಿತ್ರ ಕೇಂದ್ರದ ನಡುವೆ ತುಂಗಭದ್ರೆಯ ಒಂದು ತಟದಲ್ಲಿ ಇರುವ ದೇವಸ್ಥಾನವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಶ್ರೀರಾಮ ಸುಗ್ರೀವನಿಗೆ ಪಟ್ಟ ಕಟ್ಟಿದ ಸ್ಥಳವೆಂಬ ಪ್ರತೀತಿ ಇದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಸಹ ಇನ್ನೂ ಉಪಯೋಗದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀರಾಮನ ವಿಗ್ರಹ ಸುಮಾರು ೧೮ ಅಡಿ ಎತ್ತರವಿದೆ, ಜೊತೆಗೆ [[ಸೀತೆ]], [[ಲಕ್ಷ್ಮಣ]] ಮತ್ತು [[ಹನುಮಂತ|ಹನುಮಂತನ]] ವಿಗ್ರಹಗಳಿವೆ. ನದಿಗೆ ಅಭಿಮುಖವಾಗಿರುವ ಈ ದೇವಾಲಯವು ವಿನಮ್ರವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ ಆದರೆ ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ. ಸ್ಥಳೀಯ ಪುರಾಣಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಮನು ವಾಲಿಯನ್ನು ಕೊಂದು ಸುಗ್ರೀವನಿಗೆ ಕಿರೀಟಧಾರಣೆ ಮಾಡಿದ ಸ್ಥಳ ಇದು. ಕೋದಂಡರಾಮ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಅರ್ಥ ಸ್ಥಳೀಯ ಉಪಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ <b>ಕಿರೀಟಧಾರಿ ರಾಮ</b>. ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಪವಿತ್ರ ಸ್ನಾನದ ಸ್ಥಳವು ಹಂಪಿಗೆ ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ನೀವು ಉದ್ದವಾದ ಪ್ರಾಚೀನ ಮಂಟಪಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಇದನ್ನು ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳು ಅನೇಕ ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಸ್ಥಳವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. <ref>https://hampi.in/kodandarama-temple</ref>

===ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಸ್ಥಾನ===
[[Image:ಕಲ್ಲುರಥ.JPG|thumb|left|ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಕಲ್ಲಿನ ರಥ.]]
ಹಂಪೆಯ ಉತ್ತರ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ, ಆನೆಗೊಂದಿಯ ಎದುರು ವಿಜಯನಗರದ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲೊಂದಾದ ವಿಜಯವಿಠ್ಠಲ ದೇಗುಲವಿದೆ. ವಿಠ್ಠಲ [[ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ|ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ]] ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿರುವ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಒಂದು ರೂಪ. ಇದನ್ನು ೧೬ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲಾಯಿತೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಎದುರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಲ್ಲಿನ ರಥವಿದೆ.  ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ರಥಯಾತ್ರೆ ಹೊರಡುವ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ರಥಗಳನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಹಂಪಿಯ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿರುವ ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಾಲಯವು ಹಂಪಿಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಪ್ರದರ್ಶನವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಕಾಂಪೌಂಡ್ ಗೋಡೆ ಮತ್ತು ಗೇಟ್ವೇ ಗೋಪುರಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಶಾಲವಾದ ಕ್ಯಾಂಪಸ್ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕ್ಯಾಂಪಸ್ ಒಳಗೆ ಅನೇಕ [[ಸಭಾಂಗಣ|ಸಭಾಂಗಣಗಳು]], [[ಮಂಟಪ|ಮಂಟಪಗಳು]] ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೂಲತಃ ಕ್ರಿ.ಶ ೧೫ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ನಂತರದ ಅನೇಕ ರಾಜರು ತಮ್ಮ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದ ಆವರಣವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತ ರೂಪಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣದ ಸುತ್ತಲೂ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ವಿಠ್ಠಲಪುರ ಎಂಬ ಪಟ್ಟಣದ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಸಹ ನೀವು ನೋಡಬಹುದು. ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆಯೆಂದರೆ ಅದರ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಕಂಬಗಳ ಸಭಾಂಗಣಗಳು ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಿನ ರಥ. ಸಭಾಂಗಣಗಳನ್ನು ದೈತ್ಯ ಗ್ರಾನೈಟ್ ಕಂಬಗಳ ಮೇಲೆ ಅಗಾಧವಾದ ಶಿಲ್ಪಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಕ್ಯಾಂಪಸ್ ಒಳಗೆ ಇರುವ ಕಲ್ಲಿನ ರಥವು ಬಹುತೇಕ ಅಪ್ರತಿಮವಾಗಿದೆ. <ref>https://hampi.in/vittala-temple</ref>

==ರಾಜ ಕೇಂದ್ರ==
ಈ ವಿಶಾಲ ಪ್ರದೇಶ ಹಂಪೆಯ ದಕ್ಷಿಣಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ೨ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಗಿ ಸುಮಾರು ಕಮಲಾಪುರ ಗ್ರಾಮದ ವರೆಗೆ ಹಬ್ಬಿದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅರಮನೆಗಳ ಅವಶೇಷಗಳು, ಆಡಳಿತ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಮನೆತನಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಕೆಲವು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿವೆ. ಅಡಿಪಾಯಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಅರಮನೆಗಳ ಅವಶೇಷಗಳು ಉಳಿದಿಲ್ಲ. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಅರಮನೆಗಳು ಮರದ ದಿಮ್ಮಿಗಳಿಂದ ಕಟ್ಟಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರಿಂದ, ದೇಗುಲಗಳು ಮತ್ತಿತರ ಕಲ್ಲಿನ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಸುತ್ತಲ ಕೋಟೆ ಗೋಡೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಉಳಿದಿವೆ. 

===ರಾಮಚಂದ್ರ ದೇವಸ್ಥಾನ===
ರಾಮನ ಅನೇಕ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಕಂಡುಬರುವುದರಿಂದ ಇದಕ್ಕೆ <b>ಹಜಾರರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನ</b> ಎಂದೂ ಹೆಸರು (ಸಾವಿರ ರಾಮರ ದೇವಸ್ಥಾನ)ಇದೆ. ಇದು ಹಂಪೆಯ ದಕ್ಷಿಣಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ರಾಜಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಹಂಪಿಯ ಮಾನದಂಡದ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯವಲ್ಲ. ಆದರೆ ರಾಜಮನೆತನದ ಹೃದಯಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಈ ದೇವಾಲಯವು ಕೆಲವು ವಿಶೇಷತೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ ಇದು ರಾಜನಿಗೆ ಅಥವಾ ರಾಜಮನೆತನಕ್ಕೆ ಖಾಸಗಿ ದೇವಾಲಯವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ರಾಜಮನೆತನದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿನ ನೋಡಲ್ ಸ್ಥಳದಿಂದ ನಿರ್ಣಯಿಸಬಹುದು. ಕೋಟೆಯೊಳಗಿನ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ನಿಮ್ಮ ಮಾರ್ಗಗಳು ಈ ದೇವಾಲಯದ ಒಂದು ಮೂಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. <ref>https://hampi.in/hazara-rama-temple</ref>

===ಲೋಟಸ್ ಮಹಲ್===
[[Image:ಹ೦ಪೆ-ಲೋಟಸ್.JPG|thumb|ಲೋಟಸ್ ಅರಮನೆ]]
ಇದು ಮಹಾರಾಣಿಯವರ ಅರಮನೆಯಾಗಿತ್ತು. ಇದರಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನ ಸೌಕರ್ಯವನ್ನೊಳಗೊಂಡಂತೆ ಅನೇಕ ವಿಶೇಷ ಪರಿಸರ ನಿಯಂತ್ರಣ ಉಪಕರಣಗಳಿವೆ.ಇಂಡೋ-ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಕಾಣಬಹುದು. <b>ಚಿತ್ರಾಂಗನಿ ಮಹಲ್ ಮತ್ತು ಕಮಲ್ ಮಹಲ್</b> ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಇದು ಹಂಪಿಯ ಜಾತ್ಯತೀತ ಅಥವಾ ಧಾರ್ಮಿಕವಲ್ಲದ ರಚನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಬರುತ್ತದೆ. ನಗರದ ಮುತ್ತಿಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಾನಿಯಾಗದೆ ಉಳಿದ ಸುಂದರವಾದ ರಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಒಂದಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಹೊರ ಮೇಲ್ಮೈಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾದ ಕೆಲವು ಶಿಲ್ಪಗಳ ಮೇಲೆ ವಿರೂಪಗಳ ಕೆಲವು ಚಿಹ್ನೆಗಳಿವೆ. ಮೂಲತಃ ಇದು ತೆರೆದ ತಳ ಮಹಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಎರಡು ಅಂತಸ್ತಿನ ರಚನೆಯಾಗಿದ್ದು, ಅಡ್ಡಗೋಡೆಗಳು ಎತ್ತರದ ಕಮಾನಿನ ಕಿಟಕಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಮೇಲಿನ ಮಹಡಿಗಳು ಕಮಾನಿನ ಕಿಟಕಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಬಾಲ್ಕನಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಪರದೆಯನ್ನು ನೇತುಹಾಕಲು ಕಿಟಕಿಗಳಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಿರುವ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಹುಕ್ ನಂತಹ ರಚನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ನೆಲಮಹಡಿಯ ಕಮಾನುಗಳು ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ಅಲಂಕೃತವಾಗಿವೆ. ಅಲಂಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಹಿಂದೂ ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಶೈಲಿಗಳ ಕುತೂಹಲಕಾರಿ ಮಿಶ್ರಣವಾಗಿದೆ. ಲೋಟಸ್ ಮಹಲ್ ನ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಶೈಲಿಯ ಕಮಾನುಗಳು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಶೈಲಿಯ ಮಲ್ಟಿಪ್ಲೇಯರ್ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿ ಮತ್ತು ಮೂಲ ರಚನೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. <ref>https://hampi.in/lotus-mahal</ref>

===ಪುಷ್ಕರಿಣಿ===
[[Image:ರಾಣಿ-ವಾಸ.JPG|thumb|left|ಮಹಾರಾಣಿಯ ಪುಷ್ಕರಿಣಿ]]
ಪುಷ್ಕರಣಿ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಲಾದ ಪವಿತ್ರ ಕೊಳವಾಗಿದೆ. ಹಂಪಿಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳು ಅದಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಂತೆ ಒಂದು ಕೊಳವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಕೆರೆಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಅದರ ಸುತ್ತಲಿನ ಜೀವನವನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತವೆ. ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿಯೂ ಈ ಕೊಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಬಹಳ ಗೌರವದಿಂದ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಕೊಳಗಳು ವಾರ್ಷಿಕ ದೋಣಿ ಉತ್ಸವದ ಸ್ಥಳವಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ದೇವರು ಮತ್ತು ದೇವಿಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕೊರಕಲ್ ಮೇಲೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪವಿತ್ರ ಕೊಳದ ಉತ್ತಮ ಸಂರಕ್ಷಿತ ಮಾದರಿ ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಾಲಯದ ಬಳಿ ಇದೆ. ಇದು ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿದೆ. ವಿಠ್ಠಲ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಕಾರ್ ಸ್ಟ್ರೀಟ್ (ವಿಠ್ಠಲ ಬಜಾರ್) ಮೂಲಕ, <b>ಕುದುರೆಗೊಂಬೆ ಮಂಟಪ</b> ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾದ ಪಾಳುಬಿದ್ದ ದೇವಾಲಯದ ಎದುರಿನ ಕೊಳವನ್ನು ನೀವು ಕಾಣಬಹುದು. ಇದು ಒಂದು ಮೆಟ್ಟಲುಗಳುಳ್ಳ ವಿಶಾಲವಾದ ಕೊಳ, ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ ರಚಿಸಲಾದದ್ದು. ಬಿಸಿಲಿನ ಬೇಗೆಯಿಂದ ಈ ರೀತಿಯ ಬಾವಿಗಳು ಆರಾಮವನ್ನು ತರುತ್ತಿದ್ದವು. ನಗರದಲ್ಲಿ ಜನವಸತಿಯಿದ್ದಾಗ ಪ್ರಾಯಶಃ ಈ ಬಾವಿ ಶಾಮಿಯಾನಗಳಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿರುತ್ತಿತ್ತು. ಇದನ್ನು [[ನಕ್ಷತ್ರ]] ಬಾವಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯತ್ತಾರೆ. <ref>https://hampi.in/pushkarani</ref>

==ಆನೆ ಲಾಯಗಳು==
[[Image:ಹ೦ಪೆ-ಅನೆ ಸಾಕಾಣಿಕೆ.JPG|thumb|ಆನೆ ಲಾಯ]]
ವಿಶಾಲವಾದ ಆನೆಲಾಯಗಳ ಗುಂಪು ರಾಜಮನೆತನದ ಆನೆಗಳನ್ನು ಸಾಕುವುದಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ಲಾಯಗಳ ಎದುರು ಇದ್ದ ಪ್ರದೇಶ ಆನೆಗಳ ಮತ್ತು ಸೈನಿಕರ ಪ್ರಭಾತಭೇರಿಗಾಗಿ ಉಪಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿತ್ತು. ಇದನ್ನು '''ಆನೆಸಾಲು''' ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

==ಉಲ್ಲೇಖಗಳು==
{{ಉಲ್ಲೇಖಗಳು}}


[[ವರ್ಗ:ಇತಿಹಾಸ]]
[[ವರ್ಗ:ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಥಳಗಳು]]
[[ವರ್ಗ:ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ]]
[[ವರ್ಗ:ಕನ್ನಡ ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಗುಣಮಟ್ಟ ಸುಧಾರಣೆ]]
[[ವರ್ಗ:ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ]]