ಸದಸ್ಯ:Keerthana dn/ನನ್ನ ಪ್ರಯೋಗಪುಟ
ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು 'ಪೈಸಾ ಕಾ ಡುಕಾನ್ 'ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ, ಇದು ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ನಿಧಿಗಳಿಗೆ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ಆರ್ಥಿಕತೆಗಳಂತೆಯೇ ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯೂ ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಖಜಾನೆ ಮಸೂದೆಗಳು ಹಾಗೂ ಕರೆ ಮಾಡಿದ ಹಣವನ್ನು ವಾಣಿಜ್ಯ ಕಾಗದ, ಠೇವಣಿ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರಗಳು, ರೆಪೊಗಳು, ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ದರ ಒಪ್ಪಂದಗಳು ಮತ್ತು ತೀರಾ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಡ್ಡಿದರ ವಿನಿಮಯಗೆ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ.
ರಚನೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಅಸಂಘಟಿತ ವಲಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ: ಹಣದಾಸೆದಾರರು, ಸ್ಥಳೀಯ ಬ್ಯಾಂಕರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಅನಿಯಂತ್ರಿತ ಬ್ಯಾಂಕೇತರ ಹಣಕಾಸು ಮಧ್ಯವರ್ತಿಗಳು (ಉದಾ. ಹಣಕಾಸು ಕಂಪನಿಗಳು, ಚಿಟ್ ಫಂಡ್‌ಗಳು, ನಿಧಿಗಳು); ಸಂಘಟಿತ ವಲಯ: ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಖಾಸಗಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕೇತರ ಹಣಕಾಸು ಕಂಪನಿಗಳು (ಎನ್‌ಬಿಎಫ್‌ಸಿ) ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಲೈಫ್ ಇನ್ಶುರೆನ್ಸ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಎಲ್‌ಐಸಿ), ಇಂಟರ್ನ್ಯಾಷನಲ್ ಫೈನಾನ್ಸ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್, ಐಡಿಬಿಐ, ಮತ್ತು ಸಹಕಾರಿ ವಲಯಗಳಿಂದ ರಚನೆಗೊಂಡಿದೆ.
ಉಪಕರಣಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
೧. ಕರೆ / ಸೂಚನೆ / ಅವಧಿಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ೨. ಮರುಖರೀದಿ ಒಪ್ಪಂದ (ರೆಪೊ ಮತ್ತು ರಿವರ್ಸ್ ರೆಪೊ) ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ೩. ಖಜಾನೆ ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ೪. ವಾಣಿಜ್ಯ ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ೫. ವಾಣಿಜ್ಯ ಕಾಗದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ೬. ಠೇವಣಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರ ೭. ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್. ೮. ನಗದು ನಿರ್ವಹಣಾ ಮಸೂದೆ (ಸಿಎಂಬಿ).
ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಮ್ಯೂಚುವಲ್ ಫಂಡ್‌ಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ, ಉತ್ತಮ-ಗುಣಮಟ್ಟದ ಮತ್ತು ಕಡಿಮೆ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗುವ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಸಾಧನಗಳಲ್ಲಿ ಹಣವನ್ನು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಕೆಲವೇ ಕೆಲವು ಹಣವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಆರ್‌ಬಿಐ ಅನುಮೋದನೆ ನೀಡಿದೆ. ೧೯೯೭ ರಲ್ಲಿ, ಕೇವಲ ಒಂದು ಎಂಎಂಎಂಎಫ್ ಮಾತ್ರ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಅದೂ ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದ ಬಂಡವಾಳದೊಂದಿಗೆ.
ಸುಧಾರಣೆಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಬಡ್ಡಿದರದ ಅನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಇತ್ತೀಚಿನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರವು ಉದಾರ ಸ್ವಭಾವದ ಬಡ್ಡಿದರ ನೀತಿಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಕಾಲ್ ಮನಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಸೀಲಿಂಗ್ ದರಗಳು, ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಠೇವಣಿಗಳು, ಬಿಲ್‌ಗಳ ಮರುಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿತು. ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಬಡ್ಡಿದರದ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಮಿತಿಯೊಳಗೆ ನೋಡಲು ಸೂಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಅನಿಯಂತ್ರಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ಕೆಲವು ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಶಕ್ತಿಗಳ ಕೆಲಸದಿಂದ ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮನಿ ಮಾರ್ಕೆಟ್ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್ (ಎಂಎಂಎಂಎಫ್) ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಹೂಡಿಕೆ ಆದಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ, ಆರ್‌ಬಿಐ ೧೯೯೨ರ ಏಪ್ರಿಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಮನಿ ಮಾರ್ಕೆಟ್ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್‌ಗಳನ್ನು (ಎಂಎಂಎಂಎಫ್) ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು. ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಘಟಕಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಎಂಎಂಎಂಎಫ್‌ಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ. ೫೦ ಕೋಟಿ ಹೂಡಿಕೆಯ ಮೇಲಿನ ಮಿತಿಯನ್ನು ಸಹ ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗಿದೆ. ಐಡಿಬಿಐ ಮತ್ತು ಯುಟಿಐನಂತಹ ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಇಂತಹ ಹಣವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿವೆ. ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ದ್ರವ್ಯತೆ ನೀಡಲು ೧೯೮೮ರ ಏಪ್ರಿಲ್‌ನಲ್ಲಿ ರಿಯಾಯಿತಿ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಮನೆ (ಡಿಎಫ್‌ಹೆಚ್‌ಐ) ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ಆರ್‌ಬಿಐ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಜಂಟಿಯಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದವು. ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಸ್ಥಿರಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಡಿಎಫ್‌ಹೆಚ್‌ಐ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ. ಲಿಕ್ವಿಡಿಟಿ ಅಡ್ಜಸ್ಟ್ಮೆಂಟ್ ಫೆಸಿಲಿಟಿ (ಎಲ್‌ಎಎಫ್) ಮೂಲಕ ಆರ್‌ಬಿಐ ರೆಪೊ ವಹಿವಾಟಿನ ಮೂಲಕ ಮುಂದುವರಿದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿದೆ. ಹಣಕಾಸಿನ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು ಚುಚ್ಚುಮದ್ದಿನ ಮೂಲಕ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿನ ದ್ರವ್ಯತೆಯನ್ನು ಎಲ್‌ಎಎಫ್ ಸರಿಹೊಂದಿಸುತ್ತದೆ. ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ವಹಿವಾಟಿನಲ್ಲಿ ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವ್ಯವಹಾರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಲು ಆರ್‌ಬಿಐಗೆ ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿದೆ.
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
- ↑ D.K.Murthy, Venugopal. Indian financial system. I.K.International publishing house pvt.ltd. pp. p.20. ISBN 81-88237-88-4.
{{cite book}}:|pages=has extra text (help)