ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣ

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳು
ಶೈಲಿ	ಮುದ್ರಿತ ಬಟ್ಟೆಗಳು
ಪ್ರದೇಶ	ವಿಲೇಜ್ ಬಾಗ್
ದೇಶ	ಭಾರತ
ನೊಂದಾಯಿಸಿದ್ದು	2008 ರಲ್ಲಿ ನೋಂದಾಯಿಸಲಾದ ಉತ್ಪನ್ನ ಮತ್ತು 2015 ರಲ್ಲಿ ನೋಂದಾಯಿಸಲಾದ ಲೋಗೋ
ಮೂಲವಸ್ತು	ಹತ್ತಿ, ರೇಷ್ಮೆ, ಟಸ್ಸಾರ್

ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣವು ಭಾರತದ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಧಾರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬಾಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡ ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕರಕುಶಲವಾಗಿದೆ . ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿ ಬಂದ ವರ್ಣದ್ರವ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಬಣ್ಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೈಯಿಂದ ಮುದ್ರಿತ ಮರದ ಬ್ಲಾಕ್ ಮುದ್ರಣಗಳಿಂದ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬಾಗ್ ಪ್ರಿಂಟ್ ಮೋಟಿಫ್‌ಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಜ್ಯಾಮಿತೀಯ, ಪೈಸ್ಲಿ ಅಥವಾ ಹೂವಿನ ಸಂಯೋಜನೆಗಳ ವಿನ್ಯಾಸವಾಗಿದ್ದು, ಬಿಳಿ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ತರಕಾರಿ ಬಣ್ಣಗಳಿಂದ ಬಣ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಜನಪ್ರಿಯ ಜವಳಿ ಮುದ್ರಣ ಉತ್ಪನ್ನವಾಗಿದೆ. ಇದರ ಹೆಸರು ಬಾಗ್ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ಬಾಗ್ ಗ್ರಾಮದಿಂದ ಬಂದಿದೆ.

ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಬಾಗ್ ಹ್ಯಾಂಡ್ ಬ್ಲಾಕ್ ಪ್ರಿಂಟ್ ಆರ್ಟಿಸ್ಟ್

ಇತಿಹಾಸ

ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣದ ಮೂಲಗಳು ಅನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿವೆ, ಆದರೆ ಈ ಅಭ್ಯಾಸವು 1,000 ವರ್ಷಗಳಿಗಿಂತ ಹಳೆಯದಾಗಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ, ಈ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಕುಟುಂಬ ಅಭ್ಯಾಸದ ಮೂಲಕ ಪೀಳಿಗೆಯಿಂದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕರಕುಶಲ ವಸ್ತುವು ಭಾರತ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದ ಜವಾದ್ ನಿಂದ ಅಥವಾ ರಾಜಸ್ಥಾನ ರಾಜ್ಯದ ಮುದ್ರಕಗಳಿಂದ ವಲಸೆ ಬಂದಿರಬಹುದು. ಮತ್ತೊಂದು ಸಾಧ್ಯತೆಯೆಂದರೆ, ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣದ ಕಲೆಯನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡುವ ಮುಸ್ಲಿಂ ಖತ್ರಿ ಸಮುದಾಯದ ಚಿಪಾಗಳು ಅಥವಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬಟ್ಟೆ ಮುದ್ರಕರು, ಸುಮಾರು 400 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸಿಂಧ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಲರ್ಕಾನಾದಿಂದ ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸಿದರು. ಇದು ಅಜ್ರಕ್ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ.[1]

ವಲಸೆಯ ಆರಂಭಿಕ ಕಾರಣಗಳು ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿವೆ, ಆದರೆ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ತೊಳೆಯಲು ಮತ್ತು ತರಕಾರಿ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಸಂಸ್ಕರಿಸಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ನೀರನ್ನು ಒದಗಿಸಿದ ಬಾಗ್ ನದಿಗೆ ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿರುವುದು ಬಾಗ್ ನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಲು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಕಾರಣವಾಗಿರಬಹುದು. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ, ಬಾಗ್ ನದಿಯ ನೀರಿನ ರಾಸಾಯನಿಕ ಸಂಯೋಜನೆಯು ತರಕಾರಿ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣಗಳ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಅವರಿಗೆ ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ಇತರ ಮುದ್ರಣಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುತ್ತದೆ.

1960ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ಅನೇಕ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಸಿಂಥೆಟಿಕ್ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಪರವಾಗಿ ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇಸ್ಮಾಯಿಲ್ ಸುಲೇಮಾನ್ಜಿ ಖತ್ರಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಕರಕುಶಲತೆಯ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿನೊಳಗೆ ಅಭ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಹೊಸತನವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದರು ಮತ್ತು ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಗೆ ತಂದರು.

2011ರಲ್ಲಿ, 26 ಜನವರಿ 2011ರಂದು ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಗಣರಾಜ್ಯೋತ್ಸವದ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದ ಸ್ತಬ್ಧಚಿತ್ರದ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಗಿನ ಮುದ್ರಿತ ಉಡುಪಿನಲ್ಲಿ ಸುತ್ತುವ 11ನೇ ಶತಮಾನದ ಆಕಾಶದ ಅಪ್ಸರೆಯಾದ ಶಾಲ್ವಂಜಿಕಾ ಚಿತ್ರ ಬಿಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು.

ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ

ಭಟ್ಟಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಮೇಲೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕಲಾವಿದ.

ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ರಚಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಪೂರ್ವ ಮುದ್ರಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಇದು ಬಟ್ಟೆ ಮುದ್ರಣವನ್ನು ತೊಳೆಯುವುದು ಮತ್ತು ಒಣಗಿಸುವುದು, ವಿನ್ಯಾಸದ ಅನ್ವಯ ಮತ್ತು ಪೋಸ್ಟ್ ಪ್ರಿಂಟಿಂಗ್ ಮಾಡುವುದಾಗಿದೆ. (ವರ್ಣಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಬಟ್ಟೆಯ ಫಿನಿಶ್ ಅನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸುವುದು).

ಪೂರ್ವ ಮುದ್ರಣ

ಮುದ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಮೊದಲು ತೊಳೆಯುವ ಖಾಖರ ಕರ್ಣ ಪೂರ್ವ ಮುದ್ರಣವು ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವ ಬಟ್ಟೆ ಯು ಹತ್ತಿಯದ್ದಾಾಗಿದೆ, ಆದಾಗ್ಯೂ ಇತರ ಬಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಹೇಶ್ವರಿ ಸೂಟ್ ವಸ್ತು, ಕೋಸಾ ರೇಷ್ಮೆ, ಬಿದಿರಿನ ಮರಿಗಳು, ಚಿಫನ್, ಕ್ರೆಪ್, ಜಾರ್ಜೆಟ್ ಟಿಶ್ಯೂ ಮತ್ತು ಮಲ್ಬರಿ ರೇಷ್ಮೆ ಸೇರಿವೆ. ಖಾರ ಕರ್ಣ ತೊಳೆಯುವಿಕೆಯು ಎರಡು ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ತೊಳೆಯುವುದಾಗಿದೆ. ಖರ ಕರ್ಣ ಬಣ್ಣ ಹಾಕುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಬಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿನ ಯಾವುದೇ ಪಿಷ್ಟವನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ನದಿಯ ಕಲ್ಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಹೊಡೆಯುವುದನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ.

ಮುದ್ರಣ

ಕೆತ್ತಿದ ಮರದ ಉಬ್ಬುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮತ್ತು ತರಕಾರಿ ಆಧಾರಿತ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಕೈಯಿಂದ ಅನ್ವಯಿಸಿ ಬಾಗ್ ಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿವೆ, ಆದರೆ ನೀಲಿ, ಸಾಸಿವೆ ಮತ್ತು ಖಾಕಿ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಸಹ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮುದ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಹೊಸ ಬ್ಲಾಕ್ ಗಳನ್ನು ತೇಗದ ಅಥವಾ ಶೀಶಮ್ ಮರದಿಂದ ಕೈಯಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಕೆಲವು ಬ್ಲಾಕ್ಗಳು 200-300 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿವೆ. ಮುದ್ರಣಗಳ ಮೋಟಿಫ್ಗಳು ಜ್ಯಾಮಿತೀಯ ಅಥವಾ ಹೂವಿನವು, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬಾಗ್ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿರುವ 1,500 ವರ್ಷಗಳ ಹಳೆಯ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿ ಪಡೆದಿವೆ.

ಬಣ್ಣಗಳು.

ಮುದ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಸಸ್ಯ ಮೂಲಗಳಿಂದ (ಸಸ್ಯಗಳು, ಹಣ್ಣುಗಳು ಮತ್ತು ಹೂವುಗಳು) ಮತ್ತು ಖನಿಜಗಳಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ವರ್ಣದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲು, ಫೆರಸ್ ಸಲ್ಫೇಟ್ ಮತ್ತು ಅಲುಮ್ ನಂತಹ ವರ್ಣದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನು ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಕುದಿಸಿ ಹುಣಸೆಹಣ್ಣಿನ ಬೀಜದ ಪುಡಿಯೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆಸಿ ಪೇಸ್ಟ್ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇದು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಕಪ್ಪು ಮತ್ತು ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣಗಳಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂಡಿಗೊ, ಸಾಸಿವೆ ಮತ್ತು ಖಾಕಿಗಳಂತಹ ಇತರ ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಇಂಡಿಗೊ ಎಲೆಗಳು, ಧವ್ಡಿ ಎಲೆಗಳು ಅಥವಾ ದಾಳಿಂಬೆ ತೊಗಟೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ತಯಾರಿಸಬಹುದು.[1]

ಮುದ್ರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ

ಮುದ್ರಣ ಘಟಕಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾದ ಪ್ರಮಾಣದ ಬಣ್ಣವನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸಲು, ಪಾಲಿಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಮರದ ಜಲಾಶಯವನ್ನು ಬಣ್ಣದಿಂದ ತುಂಬಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬಿದಿರಿನ ಜಾಲರಿಯನ್ನು (ಉಣ್ಣೆಯಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಿಡಲಾದ ಕಾರ್ತಾಲಿಯನ್ನು) ಜಲಾಶಯದಲ್ಲಿ ತೇಲುವಂತೆ, ಬಣ್ಣವನ್ನು ನೆನೆಸಿ, ಮುದ್ರಣ ಬ್ಲಾಕ್ ಅನ್ನು ಮೇಲೆ ಇರಿಸಿದಾಗ ಬಣ್ಣವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮುದ್ರಿಸಬೇಕಾದ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಕೆಂಪು ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ಮೇಜಿನ ಮೇಲೆ ಹಾಕಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇದನ್ನು ಫಾರ್ಸಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸರಾಗವಾಗಿ ಮುದ್ರಿಸಲು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಬಟ್ಟೆ ಅಥವಾ ಹಳೆಯ ಬಟ್ಟೆಗಳಿಂದ ಪ್ಯಾಡ್ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮುದ್ರಣ ಬ್ಲಾಕ್ ಗಳನ್ನು ಕೈಯಿಂದಲೇ ಅನ್ವಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ವಿನ್ಯಾಸದ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿ ತಜ್ಞ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಎರಡರಿಂದ ಮೂರು ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಐದು ಗಜಗಳಷ್ಟು ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮುದ್ರಿಸಿದ ನಂತರ, ಬಣ್ಣವನ್ನು ಬಟ್ಟೆಯೊಳಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹೀರಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಟ್ಟೆಯು 8 ರಿಂದ 14 ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಸಮಯ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಮುಖ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು

• ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಯೂಸುಫ್ ಖತ್ರಿ
• ಇಸ್ಮಾಯಿಲ್ ಸುಲೇಮಾನ್ಜಿ ಖತ್ರಿ
• ಅಬ್ದುಲ್ ಖಾದರ್ ಖತ್ರಿ (1961-2019)