ಸದಸ್ಯ:Meghana n raj/WEP 2018-19 dec

ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಪೇಮೆಂಟ್ ಮತ್ತು ಸೆಟ್ಲ್ಮೆಂಟ್ ಸಿಸ್ಟಮ್ಸ್ ಭಾರತದಲ್ಲಿ

ಪಾವತಿಸುವ ಪರ್ಯಾಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಲು ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ತನ್ನ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದೆ. ಇದು ಪಾವತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆಯನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಸುಲಭಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಭಾರತೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ನವೀನ ಮತ್ತು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ಅಳವಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ಪಾವತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಯಾವಾಗಲೂ ಪೇಪರ್-ಆಧಾರಿತ ವಹಿವಾಟುಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿದ್ದರೂ, ಇ-ಪಾವತಿಗಳು ತುಂಬಾ ಹಿಂದೆ ಇಲ್ಲ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇ-ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದಾಗಿನಿಂದಲೂ, ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಹಿಂದೆಂದೂ ಇದ್ದಂತೆ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.

ಸೆಲೆಂಟ್ನ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಪೇಪರ್ ಆಧಾರಿತ ವಹಿವಾಟುಗಳಿಗೆ ಇ-ಪಾವತಿಗಳ ಅನುಪಾತ 2004 ಮತ್ತು 2008 ರ ನಡುವೆ ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಇದು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಮತ್ತು ಅಂತರಜಾಲ ಮತ್ತು ಮೊಬೈಲ್ ವಹಿವಾಟಿನ ಸರಾಗತೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆ ಕುರಿತು ಗ್ರಾಹಕರ ಅರಿವು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ.

ಭಾರತದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ರಿಯಲ್ ಟೈಮ್ ಗ್ರಾಸ್ ಸೆಟ್ಲ್ಮೆಂಟ್ (ಆರ್ಟಿಜಿಎಸ್) ಮೂಲಕ ಎನ್ಐಎಫ್ಟಿ (ನ್ಯಾಷನಲ್ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಫಂಡ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್ಫರ್) ಮತ್ತು ಎನ್ಇಸಿಎಸ್ ಪರಿಚಯಿಸುವ ಮೂಲಕ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೌಲ್ಯದ ವಹಿವಾಟುಗಳನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯಗೊಳಿಸುವ ಮೂಲಕ ಇ-ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಸುಲಭಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಆರ್ಬಿಐ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ. (ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಕ್ಲಿಯರಿಂಗ್ ಸೇವೆಗಳು) ಇದು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದೆ. ಏಷ್ಯಾ-ಪೆಸಿಫಿಕ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಪಾವತಿ ಕಾರ್ಡ್ಗಳಿಗೆ ಭಾರತವು ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಾಹಕರ ವರ್ತನೆಯ ಮಾದರಿಗಳು ತಮ್ಮ ಅಂತರಜಾಲ ಲಭ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಬಳಕೆಯಿಂದ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಲು ಸಾಧ್ಯವಿದೆ, ಪ್ರಸ್ತುತ ಇದು ಸುಮಾರು 32 ಮಿಲಿಯನ್ ಪಿಸಿ ಬಳಕೆದಾರರನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಅವರಲ್ಲಿ 68% ರಷ್ಟು ನಿವ್ವಳ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸೂಚನೆಗಳು ಗ್ರಾಹಕರಿಗೆ ಇನ್ನೂ ಆನ್ಲೈನ್ನಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗಿ "ಲೈನ್ನಲ್ಲಿ" ಪಾವತಿಸಲು ಇಷ್ಟಪಡುವ ರಿಯಾಲಿಟಿಗಿಂತ ದೂರವಿದೆ, 63% ನಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಇನ್ನೂ ನಗದು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಗ್ರಾಹಕರು ವಿವಿಧ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಇ-ಪಾವತಿ, ನಿರಂತರವಾಗಿ ಎಟಿಎಂ, ಇಂಟರ್ನೆಟ್, ಮೊಬೈಲ್ ಫೋನ್ಗಳು ಮತ್ತು ಡ್ರಾಪ್ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳಂತಹ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆರ್ಬಿಐ ಮತ್ತು ಬಿಪಿಎಸ್ಎಸ್ನ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಈಗ ಎಲ್ಲಾ ವಹಿವಾಟುಗಳ ಪರಿಮಾಣದ 75% ರಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಮೌಲ್ಯ ಮತ್ತು ಚಿಲ್ಲರೆ ಪಾವತಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಮೋಡ್ನಲ್ಲಿವೆ. ಈ 75% ರಲ್ಲಿ, 98% ಆರ್ಟಿಜಿಎಸ್ (ಬೃಹತ್-ಮೌಲ್ಯದ ಪಾವತಿಗಳು) ನಿಂದ ಬರುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಕಡಿಮೆ 2% ಚಿಲ್ಲರೆ ಪಾವತಿಗಳಿಂದ ಬರುತ್ತವೆ. ಇದರ ಅರ್ಥ ಗ್ರಾಹಕರು ತಮ್ಮ ಬಿಲ್ಗಳನ್ನು ಪಾವತಿಸುವ ನಿಯಮಿತ ವಿಧಾನವಾಗಿ ಇನ್ನೂ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಿಧಾನಗಳ ಮೂಲಕ ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಚಿಲ್ಲರೆ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಇಸಿಎಸ್ (ಡೆಬಿಟ್ ಮತ್ತು ಕ್ರೆಡಿಟ್), ಇಎಫ್ಟಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಡ್ ಪಾವತಿಗಳು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಕ್ಲಿಯರಿಂಗ್ ಸೇವೆ (ಇಸಿಎಸ್ ಕ್ರೆಡಿಟ್)

"ಕ್ರೆಡಿಟ್-ಪುಶ್" ಸೌಕರ್ಯ ಅಥವಾ ಒಂದರಿಂದ ಹಲವು ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ವಿಧಾನವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ-ಮೌಲ್ಯ ಅಥವಾ ಬೃಹತ್ ಪಾವತಿಗಳಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಅಲ್ಲಿ ರಿಸೀವರ್ ಖಾತೆಯು ಪಾವತಿಯನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಸಂಸ್ಥೆಯಿಂದ ಪಾವತಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಒಂದು ವರ್ಷ, ಅರ್ಧ ವರ್ಷ, ಇತ್ಯಾದಿಗಳಂತೆ ಸಕಾಲಿಕ-ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ವೇತನಗಳು, ಲಾಭಾಂಶಗಳು ಅಥವಾ ಆಯೋಗಗಳನ್ನು ಪಾವತಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಇದು ದೊಡ್ಡ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡುವ ಅತ್ಯಂತ ಅನುಕೂಲಕರ ವಿಧಾನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.

thumb|ವಿದ್ಯುನ್ಮಾನ ನಿಧಿ ವರ್ಗಾವಣೆ (ಇಸಿಎಸ್ ಡೆಬಿಟ್)

ಬಹು-ಒಂದು ಅಥವಾ "ಡೆಬಿಟ್-ಪುಲ್" ಸೌಲಭ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ವಿಧಾನವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗ್ರಾಹಕರು / ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸಣ್ಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಅಥವಾ ಕಂಪೆನಿಗಳಿಗೆ ಸಣ್ಣ ಮೌಲ್ಯದ ಪಾವತಿಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಕಾಗದದ ಅವಶ್ಯಕತೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬದಲಿಗೆ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು / ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ಗಳು ಅಥವಾ ಸರ್ಕಾರಿ ಇಲಾಖೆಗಳ ಮೂಲಕ ಪಾವತಿಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಇದು ದೂರವಾಣಿ ಬಿಲ್ಲುಗಳು, ವಿದ್ಯುತ್ ಬಿಲ್ಗಳು, ಆನ್ಲೈನ್ ​​ಮತ್ತು ಕಾರ್ಡ್ ಪಾವತಿಗಳು ಮತ್ತು ವಿಮೆಯ ಪಾವತಿಗಳು ಮುಂತಾದ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಸುಲಭಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಗ್ರಾಹಕರ ಅರಿವಿನ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಈ ವಿಧಾನವು ಸುಲಭವಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.

ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡ್ಗಳು ಮತ್ತು ಡೆಬಿಟ್ ಕಾರ್ಡುಗಳು

ಚಿತ್ರ:Https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8d/Cashless payments 21.png

ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಹಣದ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದಂತೆ. ಪ್ರಸಕ್ತ 130 ಮಿಲಿಯನ್ ಕಾರ್ಡುಗಳು ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವವು, ಅತಿರೇಕದ ಗ್ರಾಹಕೀಯತೆಯ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಇದು ಅತಿ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. ಕಳೆದ 5 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಕಾರ್ಡ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 30% ರಷ್ಟು ಬೆಳವಣಿಗೆ ದರವನ್ನು ದಾಖಲಿಸುತ್ತಿದೆ. ಕಾರ್ಡ್ ಪಾವತಿಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇ-ಪಾವತಿಗಳ ಒಂದು ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಗ್ರಾಹಕರು ತಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ಪಾವತಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ, ಹಣವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಶಾಪಿಂಗ್ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. thumb|ಡೆಬಿಟ್ ಕಾರ್ಡ್ ಗಳು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಂದಿನಿಂದಲೇ, 1998 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಇವರು ಪ್ರಸರಣದ ಒಟ್ಟು ಕಾರ್ಡಿನ ಸುಮಾರು 3/4 ನೇ ಭಾಗವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ.

ಒಂದು ದಶಕದ ಮೊದಲು ಡೆಬಿಟ್ ಕಾರ್ಡುಗಳು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರೂ ಸಹ, ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡುಗಳು ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ನಿಧಾನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿವೆ. ಕಳೆದ 5 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 2004 ಮತ್ತು 2008 ರ ನಡುವೆ 74.3% ರಷ್ಟು ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಉದ್ಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಬಿಸಾಡಬಹುದಾದ ಆದಾಯದ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ ಸುಮಾರು 60% ನಷ್ಟು ದರದಲ್ಲಿ ಇದು ಬೆಳೆಯುವ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡ್ ಖರೀದಿಗಳು ಆಭರಣ, ಊಟ ಮತ್ತು ಶಾಪಿಂಗ್ಗಳ ವೆಚ್ಚದಿಂದ ಬರುತ್ತವೆ.

ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಹಣದ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನಾವೀನ್ಯತೆಯು ಸಹ ಬ್ರಾಂಡ್ ಕ್ರೆಡಿಟ್ ಕಾರ್ಡುಗಳು, ಇದು ಅನೇಕ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಒಂದು ಕಾರ್ಡ್ ಆಗಿ ಸಂಯೋಜಿಸುತ್ತದೆ-ಅಲ್ಲಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಚಿಲ್ಲರೆ ಅಂಗಡಿಗಳು, ಏರ್ಲೈನ್ಸ್, ಟೆಲಿಕಾಂ ಕಂಪನಿಗಳು ವ್ಯಾಪಾರ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಈ ಕಾರ್ಡುಗಳ ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಎಟಿಎಂಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಪಾಯಿಂಟ್ ಆಫ್ ಮಾರಾಟ (ಪಿಓಎಸ್) ಟರ್ಮಿನಲ್ಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಮತ್ತು ನೆಟ್ನಲ್ಲಿ ಪಾವತಿಸುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿಯೂ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.