ಸದಸ್ಯ:ದರ್ಶನ್ ಅಗ್ರಹಾರ/ನನ್ನ ಪ್ರಯೋಗಪುಟ೨
ಕತ್ಪುತ್ಲಿ]ಕತ್ಪುತ್ಲಿ (ಗೊಂಬೆಯಾಟ)ಕತ್ಪುತ್ಲಿ
ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಬೊಂಬೆಯಾಟಗಾರ ಕತ್ಪುತ್ಲಿಯು ಸ್ಟ್ರಿಂಗ್ ಬೊಂಬೆ ಥಿಯೇಟರ್ ಆಗಿದೆ, ಇದು ಭಾರತದ ರಾಜಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಭಾರತೀಯ ಬೊಂಬೆಯಾಟದ ಅತ್ಯಂತ ಜನಪ್ರಿಯ ರೂಪವಾಗಿದೆ.[1] ಸ್ಟ್ರಿಂಗ್ ಮ್ಯಾರಿಯೊನೆಟ್ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ, ಇದು ಬೊಂಬೆಯ ಮೇಲಿನಿಂದ ಬೊಂಬೆಯಾಟಗಾರರ ಮೇಲೆ ಹಾದುಹೋಗುವ ಏಕೈಕ ಸ್ಟ್ರಿಂಗ್‌ನಿಂದ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. [2]
ಪುಟ್ಲಿ ಎಂದರೆ ಗೊಂಬೆ ಎಂದರ್ಥ. ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಎಂದರೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮರದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಬೊಂಬೆ ಎಂದರ್ಥ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಇದನ್ನು ಮರದ, ಹತ್ತಿ ಬಟ್ಟೆ ಮತ್ತು ಲೋಹದ ತಂತಿಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಇತಿಹಾಸ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಮಾಂಡ್ವಾದಲ್ಲಿ ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನ ]]ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಕಲಾ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಸಾವಿರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಹಳೆಯದು ಎಂದು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.[3] ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳು, ಲಾವಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಜಾನಪದ ಗೀತೆಗಳಲ್ಲಿ ಇದರ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ರಾಡ್-ಗೊಂಬೆಗಳಾಗಿರುವ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಬೊಂಬೆಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಇದು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಅದ್ಭುತ ಕಠ್ಪುತ್ಲಿಯಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತವನ್ನು ತನ್ನ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬೊಂಬೆಯಾಟವನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದ ಮೊದಲ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರು ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಈ ಕಲೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಇದು ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವೈವಿಧ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಶಾಶ್ವತ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಹಳ್ಳಿಯ ಜಾತ್ರೆ ಯಾವುದೇ ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಬ್ಬಗಳು ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕೂಟಗಳು ಕತ್ಪುತ್ಲಿಗಳಿಲ್ಲದೆ ಪೂರ್ಣಗೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲೋ 1500 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ, ಬುಡಕಟ್ಟು ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಭಟ್ ಸಮುದಾಯವು ಕತ್ಪುಟ್ಲಿಯನ್ನು ಸ್ಟ್ರಿಂಗ್ ಮ್ಯಾರಿಯೊನೆಟ್ ಕಲೆಯಾಗಿ ಬಳಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಮೇಲಿನ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಕಲೆಯು ಸಮಯದ ಪರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಕತ್ಪುತ್ಲಿಯ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಥೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನರ ಜೀವನಶೈಲಿಯನ್ನು ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳು ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಕಲೆಯು ಇಂದಿನ ನಾಗೌರ್ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿರಬಹುದು ಎಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.[4] ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ರಾಜರು ಮತ್ತು ಕುಲೀನರು ಕಲೆ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲತೆಯ ಪೋಷಕರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವರು ಮರ ಮತ್ತು ಅಮೃತಶಿಲೆಯ ಕೆತ್ತನೆಯಿಂದ ನೇಯ್ಗೆ, ಕುಂಬಾರಿಕೆ, ಚಿತ್ರಕಲೆ ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳವರೆಗಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ಕಳೆದ 500 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಕತ್ಪುತ್ಲಿಯು ರಾಜರು ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಕುಟುಂಬಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾದ ಪೋಷಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ. ಕಲಾವಿದರು ಪೋಷಕರ ಪೂರ್ವಜರನ್ನು ಹಾಡಿ ಹೊಗಳುವುದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಪೋಷಕರು ಕಲಾವಿದರನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಭಟ್ ಸಮುದಾಯವು ತಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜರು ರಾಜಮನೆತನದ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಪ್ರದರ್ಶನ ನೀಡಿದ್ದರು ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಆಡಳಿತಗಾರರಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೌರವ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.[5]
ಇಂದು ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಕಲೆಯು ಘೂಮರ್ ನಂತರ ಭಾರತದ ರಾಜಸ್ಥಾನ ರಾಜ್ಯದ ಅತ್ಯಂತ ಜನಪ್ರಿಯ ಪ್ರದರ್ಶನ ಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. 1960 ರಲ್ಲಿ ವಿಜಯದಾನ್ ದೇಥಾ ಮತ್ತು ಕೋಮಲ್ ಕೊಠಾರಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಜೋಧ್‌ಪುರದ ರೂಪಯನ್ ಸಂಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು 1952 ರಲ್ಲಿ ದೇವಿಲಾಲ್ ಸಮರ್ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಭಾರತೀಯ ಲೋಕ ಕಲಾ ಮಂಡಲ್, ಉದಯ್‌ಪುರದಂತಹ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಕತ್‌ಪುಟ್ಲಿಯ ಕಲೆಯನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವ ಮತ್ತು ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಬೊಂಬೆ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ.[6] ರಾಜಧಾನಿ ನವದೆಹಲಿಯು ಶಾದಿಪುರ ಡಿಪೋದಲ್ಲಿ 'ಕತ್‌ಪುಟ್ಲಿ ಕಾಲೋನಿ' ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಅಲ್ಲಿ ಬೊಂಬೆಯಾಟಗಾರರು, ಜಾದೂಗಾರರು, ಅಕ್ರೋಬ್ಯಾಟ್‌ಗಳು, ನೃತ್ಯಗಾರರು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಗಾರರು ಮತ್ತು ಇತರ ಸಂಚಾರಿ ಪ್ರದರ್ಶನ ಗುಂಪುಗಳು ಅರ್ಧ ಶತಮಾನದಿಂದ ನೆಲೆಸಿದ್ದಾರೆ.[7][8][9]
ಅವಲೋಕನ ಬಿದಿರಿನ ರೀಡ್ ಮೂಲಕ ಮಾತನಾಡುವ ಪ್ರಮುಖ ಕೈಗೊಂಬೆಯಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುವ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ ಧ್ವನಿಗಳು ಈ ರೂಪದ ಲಕ್ಷಣಗಳಾಗಿವೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಬೊಂಬೆಯಾಟದ ಕಲೆ (ಕತ್ಪುತ್ಲಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ) ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಭಟ್ ಸಮುದಾಯವು ಈ ಕಲೆಯನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು. ರಾಜ್ಯದ ಅನೇಕ ಆಡಳಿತ ಕುಟುಂಬಗಳಿಂದ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಇದು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರಮುಖ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಬೆಳೆಯಿತು.
ಉಲ್ಲೆಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
Brandon, p. 93 "Indian Puppetry" https://www.auchitya.com/indian-puppetry-a-rich-ancient-art-that-is-slowly-fading/ Ghosh, p. 75 Rajasthan, by Anymique Choy, Tarangi Singh, p. 35. "History of Kathputli". "Folk artistes from Rajasthan are mesmerising Italian audience". The Hindu. 1 December 2007. Archived from the original on 4 December 2007. "Magic slum may vanish in puff of development smoke". The Sydney Morning Herald. 27 March 2010. "Show begins at Kathputli Colony". Indian Express. 16 February 2009. Archived from the original on 9 October 2012. Shrager, Heidi J. (20 June 2008). "Postcard from Kathputli: Magic Abounds in a Delhi Slum". TIME magazine. Archived from the original on 26 June 2008. Brandon, James R.; Martin Banham (1997). The Cambridge guide to Asian theatre. Cambridge University Press. ISBN 0-521-58822-7. Ghosh, Sampa; Utpal Kumar Banerjee (2006). Indian puppets. Abhinav Publications. ISBN 81-7017-435-X. Rajathani puppet at Britannica.com Noted Kathputli artists