ಚಮಚ (ಸಂಗೀತ ಉಪಕರಣ)

ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ
ಆರ್ಟಿಸ್ ದ ಸ್ಪೂನ್‌ಮ್ಯಾನ್ ೨೦೦೭ ರಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
೨೦೦೯ ರ ವಿಯೆನ್ನಾದ ವಾರ್ಷಿಕ ಸ್ಟಾಡ್‌ಫೆಸ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ 'ಬರ್ಗ್‌ಗಾರ್ಟನ್' ನಲ್ಲಿನ ಚಿತ್ರಣ.

ಚಮಚಗಳನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ತಾಳವಾದ್ಯವಾಗಿ ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ, ಕ್ಯಾಸ್ಟನೆಟ್‌ಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಇಡಿಯೋಫೋನ್ ಆಗಿ ನುಡಿಸಬಹುದು. ಒಂದು ಚಮಚವನ್ನು ಇನ್ನೊಂದರ ವಿರುದ್ಧ ಹೊಡೆಯುವ ಮೂಲಕ ಅವುಗಳನ್ನು ಭಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ತಂತ್ರಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

  1. ಫೈರ್ ಇಕ್ಕುಳಗಳ ಶೈಲಿ: ಒಂದು ಜೋಡಿ ಚಮಚಗಳನ್ನು ಒಳಬಾಗು ಬದಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಹಿಡಿಕೆಗಳ ನಡುವೆ ತೋರುಬೆರಳಿನಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಅಂತರದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಜೋಡಿಯನ್ನು ಹೊಡೆದಾಗ, ಚಮಚಗಳು ಪರಸ್ಪರ ತೀವ್ರವಾಗಿ ಹೊಡೆಯುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ನಂತರ ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಮರಳುತ್ತವೆ. ಚಮಚಗಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೊಣಕಾಲು ಮತ್ತು ಕೈಯ ಅಂಗೈಗೆ ಹೊಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಿವಿಧ ಶಬ್ದಗಳು, ಲಯಗಳು ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಲು ಬೆರಳುಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ದೇಹದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಡೆಯಲಿ ಮೇಲ್ಮೈಗಳಾಗಿ ಬಳಸಬಹುದು.
  2. ಸಲಾಡ್ ಬಡಿಸುವ ಶೈಲಿ: ಸ್ವಲ್ಪ, ಉಂಗುರ ಮತ್ತು ಉದ್ದನೆಯ ಬೆರಳಿನ ನಡುವೆ ಒಂದು ಚಮಚ. ಉಂಗುರ, ಹೆಬ್ಬೆರಳು ಮತ್ತು ತೋರುಬೆರಳಿನ ನಡುವಿನ ಇನ್ನೊಂದು ಚಮಚವನ್ನು ಉಂಗುರದ ಬೆರಳಿನಿಂದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಕ್ಷದಂತೆ ತಿರುಗಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ. ಬೆರಳುಗಳನ್ನು (ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ಹೆಬ್ಬೆರಳು) ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪೀನದ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಹೊಡೆಯಬಹುದು.
  3. ಕ್ಯಾಸ್ಟನೆಟ್ ಶೈಲಿ: ಪ್ರತಿ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಒಂದು ಚಮಚ ಹೆಬ್ಬೆರಳಿನಿಂದ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದಿರುವ ಅಂಗೈಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಒಳಬಾಗು ಬದಿಯಿಂದ ಅದನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ, ಒಂದು ಉಂಗುರ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯದ ಬೆರಳುಗಳ ನಡುವೆ ಬೆರಳಿನ ತುದಿಗಳನ್ನು ಒಳಬಾಗು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಹ್ಯಾಂಡಲ್ ಅನ್ನು ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ಉಂಗುರದ ಬೆರಳುಗಳಿಂದ ಹಿಡಿಯುವ ಮೂಲಕ ಪೀನದ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಹೊಡೆಯಬಹುದು.
  4. ಡ್ರಮ್ ಸ್ಟಿಕ್ ಶೈಲಿ: ಒಂದು ಚಮಚವು ಅಂಗೈಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಿಮ್ನ ಬದಿಯಿಂದ ಅದನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಕೈಗಡಿಯಾರ ಬೆಲ್ಟ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಬಿಗಿಯಾದ ಹಿಡಿಕೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಎಡಗೈಯ ಉಂಗುರ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯದ ಬೆರಳುಗಳ ನಡುವೆ ನಂತರದ ಕ್ಯಾಸ್ಟನೆಟ್ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಹೊಡೆಯುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಬಲಗೈಯಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಚಮಚ ಎರಡನ್ನೂ ಹೊಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಅಮೇರಿಕನ್ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ, ಚಮಚಗಳನ್ನು ವಾದ್ಯವಾಗಿ ಅಮೇರಿಕನ್ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ, ಮಿನಿಸ್ಟ್ರೆಲ್ಸಿ ಮತ್ತು ಜಗ್ ಮತ್ತು ಸೆಳೆತ ಬ್ಯಾಂಡ್‌ಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಸಂಗೀತ ಪ್ರಕಾರಗಳು ವಾಶ್‌ಬೋರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಜಗ್‌ನಂತಹ ಇತರ ದೈನಂದಿನ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ವಾದ್ಯಗಳಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಸಾಮಾನ್ಯ ಟೇಬಲ್‌ವೇರ್ ಜೊತೆಗೆ, ಹ್ಯಾಂಡಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಲಾದ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳು ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯ ಪೂರೈಕೆದಾರರಿಂದ ಲಭ್ಯವಿದೆ.

ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ತಾಳವಾದ್ಯವಾಗಿ, ಚಮಚಗಳು ಪಿಟೀಲು ನುಡಿಸುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಜಾನಪದ ಸೆಟ್‌ಗಳೊಂದಿಗೆ ಇರುತ್ತವೆ. ಮಿಡ್ಸೋಮರ್ ಮರ್ಡರ್ಸ್ ಸೀರೀಸ್ ೬, ಎಪಿಸೋಡ್ ೨ ರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು, ಅಲ್ಲಿ ಡಿಟೆಕ್ಟಿವ್ ಸಾರ್ಜೆಂಟ್ ಗೇವಿನ್ ಟ್ರಾಯ್ ಅವರು ಅತಿಥಿಗಳನ್ನು ರಂಜಿಸುವ ಪಿಟೀಲು ವಾದಕನನ್ನು ಸೇರುವ ಹೌಸ್ ಪಾರ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಮೊದಲ ತಂತ್ರವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಅತಿಥಿಗಳು ಸಂಗೀತದೊಂದಿಗೆ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಚಪ್ಪಾಳೆ ತಟ್ಟುವ ಮೂಲಕ ತಾಳವಾದ್ಯವನ್ನು ಸಹ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

ಕೆನಡಾದ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಕೆನಡಾದಲ್ಲಿ,ಚಮಚಗಳು ಕ್ವಿಬೆಕೊಯಿಸ್ ಮತ್ತು ಅಕಾಡಿಯನ್ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಪಿಟೀಲು ನುಡಿಸುವಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಇರುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ನ್ಯೂಫೌಂಡ್‌ಲ್ಯಾಂಡ್ ಮತ್ತು ಅಟ್ಲಾಂಟಿಕ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು ಕುಟುಂಬ ಕೂಟಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಆಡುತ್ತವೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಕೆನಡಾದಲ್ಲಿ ಚಮಚಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವುದು ಮೆಟಿಸ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ.

ಗ್ರೀಕ್ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಗ್ರೀಸ್‌ನಲ್ಲಿ, ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ತಾಳವಾದ್ಯ ವಾದ್ಯವಾಗಿ ಕೌಟಲಾಕಿಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ( Greek: κουταλάκια

  'ಸ್ವಲ್ಪ ಚಮಚಗಳು'). ನರ್ತಕರು ತಮ್ಮ ನೃತ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ಲಯವನ್ನು ಹೊಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ ಅಥವಾ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗ್ರೀಸ್‌ನ ಮುಖ್ಯ ಭೂಭಾಗದ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಸಾಮಾನ್ಯವಲ್ಲ, ಆದರೆ ಅನಾಟೋಲಿಯನ್ ಗ್ರೀಕರಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿತ್ತು.

ರಷ್ಯಾದ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಜನಾಂಗೀಯ ರಷ್ಯನ್ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಲೋಜ್ಕಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಂಗೀತಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳ ಬಳಕೆ ಕನಿಷ್ಠ ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ (ಮತ್ತು ಬಹುಶಃ ಹಳೆಯದು). [೧] ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ, ಮೂರು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮರದ ಸ್ಪೂನ್ಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬಟ್ಟಲುಗಳ ಪೀನ ಮೇಲ್ಮೈಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಹೊಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಎರಡು ಚಮಚಗಳನ್ನು ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿಕೆಗಳಿಂದ ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಮೂರನೆಯದು ಬಲಗೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ, ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಚಮಚಗಳನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಿಟ್, ಸ್ಲೈಡಿಂಗ್ ಚಲನೆಯಲ್ಲಿ, ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. [೨] [೩] ಒಬ್ಬರು ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಮೂರು ಚಮಚಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕನೆಯದನ್ನು ಬೋಟ್ ಅಥವಾ ಪಾಕೆಟ್‌ಗೆ ಹಾಕಬಹುದು. ನಂತರ ಐದನೇ ಚಮಚವನ್ನು ಬಲಗೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ಇತರ ನಾಲ್ಕನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಗೆ ಒಂದೇ ಚಮಚದ ಬಟ್ಟಲನ್ನು ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ಇನ್ನೊಂದು ಚಮಚದಿಂದ ಹೊಡೆಯಬಹುದು. ಈ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ, ಬೌಲ್ ಅನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಕಡಿಮೆ ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ವಿಭಿನ್ನ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಹೊರಸೂಸಬಹುದು.

ಈ ಮರದ ಚಮಚಗಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ರಷ್ಯಾದ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತದ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ರಷ್ಯಾದ ಆರ್ಕೆಸ್ಟ್ರಾಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೪] ಸ್ಪೂನ್ ಮತ್ತು ಬಾಲಲೈಕಾ ಪಕ್ಕವಾದ್ಯದೊಂದಿಗೆ ರಷ್ಯಾದ ಜಾನಪದ ಹಾಡನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಗಾಯಕರ ವೀಡಿಯೊವನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಕಾಣಬಹುದು.

ಟರ್ಕಿಶ್ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಬಾಲಿಕೆಸಿರ್ ಝೆಬೆಕ್ ನೃತ್ಯ

ಟರ್ಕಿಶ್ ಸ್ಪೂನ್ಗಳು ಇದು ಟರ್ಕಿಶ್ ಮತ್ತು ಉಜ್ಬೆಕ್ ತಾಳವಾದ್ಯವಾಗಿದೆ. ಬಾಕ್ಸ್‌ವುಡ್‌ನಿಂದ ಮಾಡಿದ ಕಾಸಿಕ್ಲಾರ್ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಒಲವು ಹೊಂದಿದೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಹಿಡುವಳಿ ಶೈಲಿಗಳೂ ಇವೆ.

ಸಂಗೀತಗಾರರು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

  • ಅಬ್ಬಿ ದಿ ಸ್ಪೂನ್ ಲೇಡಿ [೫] (ಜನನ ೧೯೮೧) ಯೂಎಸ್ಎ ನಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವ ಜನಪ್ರಿಯ ಬೀದಿ ಪ್ರದರ್ಶಕ. [೬]
  • ಆರ್ಟಿಸ್ ದಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಮ್ಯಾನ್ (ಜನನ ೧೯೪೮) ಸಿಯಾಟಲ್ ಸ್ಟ್ರೀಟ್ ಪ್ರದರ್ಶಕ, ಅವರು ಸೌಂಡ್‌ಗಾರ್ಡನ್ ಹಾಡು " ಸ್ಪೂನ್‌ಮ್ಯಾನ್ " ನಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.
  • ನೋಯೆಲ್ ಕ್ರೋಂಬಿ (ಜನನ ೧೯೫೩) ತನ್ನ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ.
  • ಬಾಬಿ ಹೆಬ್ (೧೯೩೮-೨೦೦೬) ಅವರ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು.
  • ಬ್ರಿಟಿಷ್ ನಟ ಸಿಲ್ವೆಸ್ಟರ್ ಮೆಕಾಯ್, (ಜನನ ೧೯೪೩) ಡಾಕ್ಟರ್ ಹೂ ನ ಏಳನೇ ಅವತಾರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಅವರು ಚಮಚಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರವೀಣರಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಇದು ಡಾಕ್ಟರ್ ಹೂ ಅವರ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇಯಾನ್ ಮೆಕೆಲ್ಲನ್ ಅವರ ಕಿಂಗ್ ಲಿಯರ್‌ನಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.
  • ಮಕ್ಕಳ ಗಾಯಕ, ಎರಿಕ್ ನಾಗ್ಲರ್ (ಜನನ ೧೯೪೨) ಸ್ಪೂನ್‌ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುತ್ತಾರೆ.
  • ಸ್ಯಾಮ್ ಸ್ಪೂನ್ಸ್ (ಮರಣ ೨೦೧೮) ಬೊಂಜೊ ಡಾಗ್ ಡೂ ದಾಹ್ ಬ್ಯಾಂಡ್‌ನ ಡ್ರಮ್ಮರ್ ಮತ್ತು ಚಮಚ ಪ್ರದರ್ಶಕರಾಗಿದ್ದರು.
  • ಸೀನಿಯರ್ ಕೊರೊನಾರ್ ಕ್ಯಾಲಿಫೋರ್ನಿಯಾದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಜಾನಪದ ಸಂಗೀತಗಾರ [೭]
  • ರಷ್ಯಾದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಬೋರಿಸ್ ಯೆಲ್ಟ್ಸಿನ್ (೧೯೩೧-೨೦೦೭) ಅವರು ತಮ್ಮ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಮರದ ಚಮಚಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರದರ್ಶನವನ್ನು ಆನಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. [೮] [೯]

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

  1. "Wooden Spoons". FolkMusic.ru.
  2. "Russian Folk Instruments -> Lozhki". Slavyane.Nnov.ru. Archived from the original on 2009-07-16.
  3. "Russian Folk Instruments -> Lozhki (maple)". Slavyane.Nnov.ru. Archived from the original on 2009-07-16.
  4. "Ложки". Folkinst@narod.ru.
  5. Brandycharlynn (2014-02-01), English: Abby the Spoon Lady performing in downtown Asheville, NC., retrieved 2017-01-27
  6. "Living Portrait series: The Spoon Lady". Citizen Times. Retrieved 2015-12-04.
  7. Morrills, Johns, Traditional Mariachi Folk Music In The San Joaquin, San Joaquin Musical Preservation Society
  8. O'Clery, Conor (2011), Moscow, December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union, PublicAffairs, pp. 21, 143, ISBN 978-1586487966
  9. Russia's Yeltsin known for gaffes, off-color jokes (Reuters)