ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆಗಳು

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆಗಳು
ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯ
ಧರ್ಮ	ಹಿಂದೂ
ಜಿಲ್ಲೆ	ಕೃ‍‌ಷ್ಣ ಜಿಲ್ಲೆ
ಅಧಿ ನಾಯಕ/ದೇವರು	ಹಿಂದೂ ಮತ್ತು ಇತರೆ
ಸ್ಥಳ
ಸ್ಥಳ	ವಿಜಯವಾಡ
ರಾಜ್ಯ	ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶ‍
ದೇಶ	ಭಾರತ
ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ
ಉತ್ತರದ ಮೊದಲ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶ
ನಿರ್ಮಾಣ ಮುಕ್ತಾಯ	c. 650–700 CE

 

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆಗಳು ಭಾರತದ ವಿಜಯವಾಡ, ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟ ಐದು ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳ ಗುಂಪುಗಳಾಗಿವೆ. ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಅವುಗಳನ್ನು ಪೂರ್ವ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ವಿಷ್ಣುಕುಂಡಿನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಅವುಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅಕ್ಕಣ್ಣ ಮಾದಣ್ಣ ಗುಹೆಗಳ ನಂತರ ಸುಮಾರು ೭ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಅವು ಸರಳ ಮತ್ತು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ ಆದರೂ ಕಲಾಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರವು ಅಕ್ಕಣ್ಣ ಮಾದಣ್ಣ ಗುಹೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕವಾಗಿದೆ. ಅವುಗಳನ್ನು ಗುಹೆ ೧ ರಿಂದ ೫ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್‍ನ ಗುಹೆ ೨ ಮಿಕ್ಕ ನಾಲ್ಕು ಗುಹೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ.

ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಕೇಂದ್ರೀಯವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿತ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯಿಂದ ನಿರ್ವಹಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.

ಸ್ಥಳ

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆಗಳು ಅಕ್ಕಣ್ಣ ಮಾದಣ್ಣ ಗುಹೆಗಳ ಮತ್ತು ಕನಕ ದುರ್ಗ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ 5 kilometres (3 mi) ಇದೆ. ಐದು ಗುಹಾಂತರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದ ವಿಜಯವಾಡದ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿವೆ. ಅವು ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಯ ಎಡದಂಡೆಯಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲಿವೆ. ಗುಹೆಗಳು ಅಥವಾ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳ ಮೂಲ ಹೆಸರುಗಳು ತಿಳಿದು ಬಂದಿಲ್ಲ ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಆ ಶತಮಾನದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಿಂದ ಮರು-ಶೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟು ''ಬೆಜ್ವಾಡ'' (ವಿಜಯವಾಡ) ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿತು . ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಔರಂಗಜೇಬನಿಂದ ಗೋಲ್ಕೊಂಡಾ ಸುಲ್ತಾನರನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ ೧೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧ ಮತ್ತು ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು.

ಗುಹೆ ೩, ೪ ಮತ್ತು ೫ ಅನ್ನು ಒಂದೇ ಕಲ್ಲಿನ ಬೆಟ್ಟದಿಂದ ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಗುಹೆ ೩ ಮತ್ತು ೪ ಬೆಟ್ಟದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿದೆ. ಗುಹೆ ೫ ಅದೇ ಬೆಟ್ಟದ ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಗುಹೆ ೨ ಈ ಗುಂಪಿನಿಂದ ಸುಮಾರು ೫೦೦ ಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಗುಹೆ ೧ ಗುಹೆ ೨ ರಿಂದ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ೧೫೦ ಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಕೀರ್ಣವಾದದ್ದು ಗುಹೆ ೨. ಈ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ಯಾವಾಗ ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಎಂಬ ಎರಡು ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಿಗೆ ಇದು ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಗುಹೆಗಳ ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಸರಳತೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅವುಗಳನ್ನು ೬ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಇರಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುಕುಂಡಿನ್ಸ್ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಗುಹೆ ೨ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸರಳವಾದ ಗುಹೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಕೆಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ಮತ್ತು ೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಅವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಪೂರ್ವ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.

ವಿವರಣೆ

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಐದು ಉತ್ಖನನಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಹೋಲುತ್ತವೆ ಆದರೆ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಂಶಗಳು ಮತ್ತು ವಿವರಗಳಲ್ಲಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ.

ಗುಹೆ ೧

೧ನೇ ಗುಹೆಯು ಎರಡು ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳೊಂದಿಗೆ ಸರಳವಾದ ಮುಂಭಾಗವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ಪ್ರತಿ ಕೊಲ್ಲಿಯ ಮೇಲೆ ಮುಂಭಾಗವು ಒಂದು ಹಂತವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಸ್ತಂಭಗಳು ಚೌಕಾಕಾರವಾಗಿದ್ದು, ಭೂತ-ಗಣ ಅಲಂಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಉತ್ತರದಿಂದ ಆರೋಹಿಸಲಾಗಿದೆ . ಕಪೋಟಾದ ಹೊರಭಾಗವು ಚಾವಣಿಯೊಳಗೆ ವಿಲೀನಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಒಳಾಂಗಣವು ಹೆಚ್ಚು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಚದರ ಯೋಜನೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಮೂರು ಮಂಟಪಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ - ಮುಖ-ಮಂಟಪ (ಪ್ರವೇಶ ಮಂಟಪ), ಮಹಾ-ಮಂಟಪ (ಮುಖ್ಯ ಕೂಟದ ಸಭಾಂಗಣ) ಮತ್ತು ಅರ್ಧ-ಮಂಡಪ (ಭಕ್ತಿಯ ಸಭಾಂಗಣ). ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮಂಟಪವು ತನ್ನದೇ ಆದ ವಜನ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಗಣಗಳು ಮತ್ತು ಹಂಸ ಮಾಲವಾಹಕರ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಏಕ ಗರ್ಭಗೃಹವು ಬಂಡೆಯಿಂದ ಕೆತ್ತಿದ ಫಾಕ್ಸ್-ಜಗತಿಯ ಮೇಲೆ ಇದೆ. ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಶೈವ ದ್ವಾರಪಾಲಕರ ಪ್ರತಿಮೆಯಿದೆ. ಅವರ ಸೊಗಸಾದ ಕಟಿ-ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು ಇದು ಸುಮಾರು ೭ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಅವರ ವಿವರವು ಪಲ್ಲವ ಮತ್ತು ಪಾಂಡ್ಯನ ರಾಕ್-ಕಟ್ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆಯೇ ಇರುತ್ತದೆ.

ಗುಹೆ ೨

ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆ ೨ ಬಾಹ್ಯ ಕಲಾಕೃತಿ

ಗುಹೆ ೨ ವಿಜಯವಾಡದ ಶಿವಾಲಯದ ಬೆಟ್ಟದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ೫ ಮೊಗಲ್‍ರಾಜಪುರಮ್ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಹೆಚ್ಚು ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಮುಂಭಾಗದ ಅಂಕಣ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದನ್ನು ಸುಮಾರು ೯ ಮೀಟರ್ ಬಂಡೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ರಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಂಭಾಗವು ಎರಡು ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಒಳಗೆ ನಾಲ್ಕು ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳಿಂದ ಆಯತಾಕಾರದ ಮಂಟಪವಿದೆ.

ಮುಂಭಾಗವು ಎರಡು ದ್ವಾರಪಾಲಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ (ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ). ಅವರು ತ್ರಿಭಂಗ-ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎರಡೂ ಶೈವ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಅವುಗಳ ನಡುವೆ ಎರಡು ಸ್ತಂಭಗಳಿವೆ ಅವುಗಳ ತುದಿಗಳಲ್ಲಿ ಚದರ ಮತ್ತು ನಡುವೆ ಅಷ್ಟಭುಜಾಕೃತಿಗಳಿವೆ. ಮೂರು ಗವಾಸ್ಕಾಗಳು ಮುಂಭಾಗದ ಮೇಲ್ಭಾಗವನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸುತ್ತವೆ. ನಾಸಿಕ ಕುಡುಗಳು, ವ್ಯಾಲಮುಖಗಳು ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿ-ದ್ವಜ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಬಹುದು. ಇಲ್ಲಿರುವ ಎಂಟಾಬ್ಲೇಚರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಆಟವಾಡುವ ಆನೆಗಳು, ಸಿಂಹಗಳು, ಗೂಳಿಗಳು ಮತ್ತು ಪೌರಾಣಿಕ ಬೆಸೆದ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಸೇರಿವೆ. ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ಸ್ತಂಭ ತೋರಣದ ಒಳಗೆ ಶಿಲಾಮುಖದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ತಾಂಡವ ಶಿವ (ನೃತ್ಯ ಶಿವ) ಇದೆ. ಇದು ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಮೂರು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು - ಡಮರು, ಪರಶು ಮತ್ತು ತ್ರಿಶೂಲ. ಈ ನೃತ್ಯ ಶಿವ ಮತ್ತು ನಾಗ (ಹಾವು) ನ ಗಮನಾರ್ಹ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಅದು ಒಡಿಶಾ-ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಒಡಿಶಾದ ಶಿಲ್ಪಿಯೊಬ್ಬರು ಕೆತ್ತಿರಬಹುದು. ನಟರಾಜನ ಈ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶೈಲಿಯು ನಂತರದ ಕಾಲದ ಪೂರ್ವ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸುಕನಾಸಿ ಅಥವಾ ಚಾವಣಿಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರಮಾಣಿತ ಪರಿಹಾರವಾಗಿದೆ.

ಮುಂಭಾಗದ ಸ್ತಂಭಗಳು ೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ವೈಷ್ಣವ ಕಲಾಕೃತಿಯೊಂದಿಗೆ ಮೇಲಿನ ಷಡುರಾಮ್‌ಗಳಿಗೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿವೆ. ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಒಂದು ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಪೂತನಿ ದಂತಕಥೆಯೊಂದಿಗೆ ತೋರಿಸಿದರೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕುವಲಯಾಪಿಡ ಆನೆ ದಂತಕಥೆಯೊಂದಿಗೆ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಮೂರನೆಯದು ಕೃಷ್ಣನ ಕಾಳಿಯ-ದಮನ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಭಾರತದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಂತೆ ಚಾಲುಕ್ಯ ಕಲಾವಿದರು ೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮೊದಲು ಒಂದೇ ದೇವಾಲಯದೊಳಗೆ ಶೈವ ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಪೂಜ್ಯಭಾವದಿಂದ ಸೇರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಕಂಬಗಳ ನಡುವಿನ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಒಳಗೆ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತವೆ. ಇದು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ ಆದರೂ ದೇವಾಲಯದ ಒಳಗೆ ಕೆಲವು ಭಕ್ತರಿಗೆ ಸಾಕು. ಮೂರು ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳು ಹಿಂದೂ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿವೆ - ಬ್ರಹ್ಮ, ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು. ಮಧ್ಯ ಗರ್ಭಗೃಹವು ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಏಕಶಿಲೆಯ ಲಿಂಗ-ಪೀಠದಿಂದ ಒದಗಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬ್ರಹ್ಮ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಕಾಣೆಯಾಗಿವೆ.

ಪಶ್ಚಿಮ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಒಂದು ಗೂಡು ಇದೆ ಬಹುಶಃ ಅಜ್ಞಾತ ದೇವತೆಯ ದ್ವಿತೀಯ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಹೊರಗೆ ದ್ವಾರಪಾಲದ ಬಳಿ ಒಂದು ಗೂಡು ಇದೆ ಅಲ್ಲಿ ವಲಂಪುರಿ ಗಣೇಶನ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಅವನ ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ದಂತ ಮುರಿದಿದೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸಿಹಿ ಮೋದಕದ ಬಟ್ಟಲು ಇದೆ.

ಗುಹೆ ೩ ಮತ್ತು ೪

ಗುಹೆ ೩ ಮತ್ತು ೪ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿ ಒಂದು ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅವುಗಳು ಒಂದೇ ಕಲ್ಲಿನ ಬೆಟ್ಟದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿವೆ. ಇವೆರಡೂ ಗುಹೆಗಳು ಎರಡು ಕಂಬಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆದಿರುವ ಎರಡು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮುಂಭಾಗವನ್ನು ಮತ್ತು ಚೌಕಾಕಾರದ ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಇವೆರಡರಲ್ಲಿ ಗುಹೆ ೩ ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ. ಗುಹೆ ೩ರ ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ದುರ್ಗಾ ಮಹಿಷಾಸುರಮರ್ದಿನಿ ಉಬ್ಬುಶಿಲ್ಪದ ಕುರುಹುಗಳಿಗೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ ಆದರೂ ಅದನ್ನು ಕಿತ್ತುಹಾಕಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹಾನಿಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗುಹೆ ೪ ಇದಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ ಶಿವಲಿಂಗಕ್ಕೆ ಚೌಕಾಕಾರದ ಪೀಠವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಹಾಗೆಯೇ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ನಾಲ್ಕು ತೋಳುಗಳ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪದ್ಮ-ಪೀಠದೊಂದಿಗೆ ಗೂಡುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ನಾಲ್ಕು ತೋಳುಗಳ ಬ್ರಹ್ಮನ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಗುಹೆ ೫

೩ ಮತ್ತು ೪ನೇ ಗುಹೆಯು ಒಂದೇ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿದೆ ಅದೇ ಬೆಟ್ಟದ ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ೫ನೇ ಗುಹೆಯೂ ಇದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಅಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಇದು ಸುಮಾರು ೨೬.೫ ಅಡಿಯಿಂದ ೫.೫ ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ೭.೫ ಅಡಿಗಳ ಮೂರು ಚೌಕಾಕಾರದ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ (ಅವು ಬಹುತೇಕ ಘನವಾಗಿದೆ). ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಫ್ರೈಜ್‌ಗಳ ಸರಣಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಗುಹೆಯ ನೆಲವನ್ನು ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸುರಿದ ಪ್ಲ್ಯಾಸ್ಟರ್ನ ತೆಳುವಾದ ಪದರದಿಂದ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ಗುಹೆ ೧ ರ ಯೋಜನೆ
• 
  ಗುಹೆ ೨ ರ ಯೋಜನೆ
• 
  ಗುಹೆ ೨ (ಬ್ರಹ್ಮ-ಶಿವ-ವಿಷ್ಣು ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳು)
• 
  ಗುಹೆ ೫ರ ಯೋಜನೆ
• 
  ಗುಹೆ ೩: ಕೆಲವು ಗುಹೆಗಳು ನಾಚ್, ಗೂಡುಗಳು ಮತ್ತು ಐಕಾನ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಒಂದೇ ರೀತಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ
• 
  ಗುಹೆ ೨ರ ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಮಂಟಪ
• 
  ಗುಹೆ ೨ರ ದ್ವಾರಪಾಲ
• 
  ಚಿಕ್ಕ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು