ಶಿಖರ (ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ)

ಖಜುರಾಹೋದ ಆದಿನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಶಿಖರ

ಶಿಖರ ಶಬ್ದವು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಮೇಲೇರುವ ರಚನೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಹಲವುವೇಳೆ ಇದನ್ನು ಜೈನ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲೂ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಧಾನ ದೇವರನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ಗರ್ಭಗೃಹ ಕೋಣೆಯ ಮೇಲಿನ ಶಿಖರವು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಹಿಂದೂ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಅತ್ಯಂತ ಎದ್ದುಕಾಣುವ ಭಾಗವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಇದರ ಸಮಾನಾರ್ಥಕ ಪದವೆಂದರೆ ವಿಮಾನ. ಶಿಖರ ಪದದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಇದು ಕೆಳಗಿನ ಗರ್ಭಗೃಹ ಸೇರಿದಂತೆ ಇಡೀ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ರೂಪಗಳು

ಶಿಖರವನ್ನು ಮೂರು ಮುಖ್ಯ ರೂಪಗಳಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಬಹುದು:

• ರೇಖಾ ಪ್ರಸಾದ. ಇದರಲ್ಲಿ ಶಿಖರವು ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ಮುಖವು ಮುಂಚಾಚಿದ ಭಾಗ ಅಥವಾ ರಥವನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳಬಹುದು.

• ಶೇಖರಿ. ರೇಖಾ ಪ್ರಸಾದ ಆಕಾರಕ್ಕೆ ಊರುಶೃಂಗ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಲಗತ್ತಾದ ಉಪಶೃಂಗಗಳು ಸೇರಿರುತ್ತವೆ. ಇವು ಮುಖ್ಯ ಆಕಾರವನ್ನು ನಕಲು ಮಾಡುತ್ತವೆ.
• ಭೂಮಿಜ. ಸ್ತಂಭವು ಕಿರು ಶೃಂಗಗಳನ್ನು ಅಡ್ಡಡ್ಡ ಮತ್ತು ಲಂಬ ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಲನವರೆಗೆ ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಪ್ರತಿ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಜಾಲರಿಯಂತಹ ಪರಿಣಾಮ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.