ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ
ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ
ಕರ್ನಾಟಕದ ಜಿಲ್ಲೆ
	ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮಾಂಟೇಜ್ ; ಮೇಲಿನ ಎಡದಿಂದ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾಕಾರವಾಗಿ: ರಾಯಚೂರು ನಲ್ಲಿ ಏಕ್ ಮಿನಾರ್ ಮಸೀದಿ, ಬುದ್ದಿನ್ನಿ ಬಳಿ ಸೂರ್ಯಕಾಂತಿ ಹೊಲಗಳು, ರಾಯಚೂರು ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರ, ಚನ್ನಮ್ಮ ವೃತ್ತ ಸಿಂಧನೂರು, ಮುದಗಲ್ ಕೋಟೆ, ರಾಯಚೂರುನಲ್ಲಿರುವ ಮಾವಿನ ಕೆರೆ(ಕೆರೆ), ಮಾಸ್ಕಿ ನಲ್ಲಿರುವ ಅಶೋಕನ ಕಲ್ಲಿನ ಶಾಸನಗಳ ಹೊರ ನೋಟ.
	ಕರ್ನಾಟಕದ ನಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ
	Coordinates: 16°13′N 77°21′E / 16.21°N 77.35°E
Country	ಭಾರತ
State	ಕರ್ನಾಟಕ
Division	ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ
ಪ್ರಧಾನ ಕಚೇರಿ	ರಾಯಚೂರು
ತಾಲೂಕುಗಳು	ರಾಯಚೂರು, ಸಿಂಧನೂರು, ಲಿಂಗಸುಗೂರು, ಮಾನ್ವಿ, ದೇವದುರ್ಗ, ಸಿರವಾರ, ಮಾಸ್ಕಿ
Government
• ಜಿಲ್ಲಾಧಿಕಾರಿ	ಚಂದ್ರಶೇಖರ ಎಲ್. ನಾಯಕ (ಐಎ‌ಎಸ್‌)
Area †
• Total	೮,೩೮೬ km೨ (೩,೨೩೮ sq mi)
Elevation	೪೦೦.೦ m (೧,೩೧೨.೩ ft)
Population (೨೦೧೧)
• Total	೧೯,೨೮,೮೧೨
• Density	೨೩೦/km೨ (೬೦೦/sq mi)
Languages
• Official	ಕನ್ನಡ
Time zone	UTC+೫:೩೦ (ಐಎಸ್‌ಟಿ)
ಪಿನ್ ಕೊಡ್	೫೮೪೧೦೧,೫೮೪೧೦೨,೫೮೪೧೦೩
ದೂರವಾಣಿ ಕೋಡ್	೦೮೫೩೨
ISO 3166 code	IN-KA-RA
Vehicle registration	ಕೆ‌ಎ-೩೬
ಮಾನವ ಲಿಂಗ ಅನುಪಾತ	೦.೯೮೩ ♂/♀
ಸಾಕ್ಷರತೆ	೪೮.೮%
ಲೋಕಸಭಾ ಕ್ಷೇತ್ರ	ರಾಯಚೂರು ಲೋಕಸಭಾ ಕ್ಷೇತ್ರ
ಮಳೆ (ಹವಾಮಾನ)	680.6 millimetres (26.80 in)
Website	raichur.nic.in

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ ಎಂಬುದು ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಜಿಲ್ಲೆ ಆಗಿದೆ. ಇದು ರಾಜ್ಯದ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಯಾದಗಿರಿ ಜಿಲ್ಲೆ, ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆ ಮತ್ತು ಬಾಗಲಕೋಟೆ ಜಿಲ್ಲೆ ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ, ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆ ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ, ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ, ಜೋಗುಲಾಂಬ ಗದ್ವಾಲ್ ಜಿಲ್ಲೆ, ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ತೆಲಂಗಾಣ ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶದ ಕರ್ನೂಲ್ ಜಿಲ್ಲೆ.

ಭೂಗೋಳ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಜಿಲ್ಲೆಯ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ತುಂಗಭದ್ರಾ ನದಿ ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ. ನದಿಗಳ ನಡುವಿನ ಭೂಮಿಯನ್ನು ರಾಯಚೂರು ನಗರದ ನಂತರ ರಾಯಚೂರು ದೋಬ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆ ಮತ್ತು ಯಾದಗಿರಿ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಇವೆ. ಬಾಗಲಕೋಟ ಮತ್ತು ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿವೆ. ತುಂಗಭದ್ರೆಯ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಕರ್ನಾಟಕದ ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆ ನೈಋತ್ಯಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಮಹಬೂಬ್‌ನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ, ಆಗ್ನೇಯಕ್ಕೆ ತೆಲಂಗಾಣ ಇವೆ. ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದ ಕರ್ನೂಲ್ ಜಿಲ್ಲೆ ಇದೆ ಮತ್ತು ರಾಯಚೂರು ದೋಬ್‌ನ ಕೆಳಗಿನ ಭಾಗವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.

ಇತಿಹಾಸ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಜಿಲ್ಲೆಯ ದಾಖಲಿತ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ ಮೂರನೇ ಶತಮಾನದಷ್ಟು ಹಿಂದೆಯೇ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಶೋಕನ ಮೂರು ಸಣ್ಣ ಶಿಲಾ ಶಾಸನಗಳು ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಲಿಂಗಸುಗೂರು ತಾಲೂಕಿನ ಮಸ್ಕಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇನ್ನೆರಡು ಕೊಪ್ಪಳ ಬಳಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ ಎಂಬ ಅಂಶವು ಈ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮಹಾನ್ ಮೌರ್ಯ ರಾಜ ಅಶೋಕನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿದೆ ಎಂದು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಅಶೋಕನ ವೈಸರಾಯ್ ಅಥವಾ ಮಹಾಮಾತ್ರ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿತ್ತು. ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಯುಗದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯು ಶಾತವಾಹನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಕ್ರಿ.ಶ. ೩ ಮತ್ತು ೪ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ವಕಟಕಗಳು, ರಾಯಚೂರಿನ ಮೇಲೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದವರೆಗೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ, ನಂತರ ಅದು ಕದಂಬ ರಾಜವಂಶ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಳಿದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಮುಂದಿನ ರಾಜವಂಶವು ಬಾದಾಮಿಯ ಚಾಲುಕ್ಯರು. ಐಹೊಳೆಯ ಶಾಸನದ ಪ್ರಕಾರ, ಪುಲಕೇಶಿನ್ II ಪಲ್ಲವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಈ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ತನ್ನ ಮಗ ಆದಿತ್ಯವರ್ಮನ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದನು. ನಂತರ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಆ ಕಾಲದ ಶಾಸನಗಳಿಂದ ಸಂಗ್ರಹಿಸಬಹುದಾದಂತೆ ಎಂಟನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಏರಿದ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. ಮಾನ್ವಿ ತಾಲೂಕಿನ ಒಂದು ಶಾಸನದ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜ ಕೃಷ್ಣ-II ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಧೀನ ದೊರೆ ಜಗತ್ತುಂಗ, ಅಡಿದೊರೆ ಎರಡುಸಾವಿರಪ್ರಾಂತದ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದ್ದನು, ಅಂದರೆ, ಈಗಿನ ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ. ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜನಾದ ನೃಪತುಂಗನು ತನ್ನ ಕನ್ನಡ ಕೃತಿಯಾದ ಕವಿರಾಜಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಕೊಪ್ಪಳವನ್ನು ಮಹಾನ್ ಕೋಪನನಗರ ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಜಿಲ್ಲೆಯ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಹಲವಾರು ಶಾಸನಗಳು, ಈ ಪ್ರದೇಶವು ೧೦ ನೇ ಮತ್ತು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಎ‌ಡಿ ನಡುವೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಸಮಯದವರೆಗೆ ಅವರ ಅಧೀನದಲ್ಲಿತ್ತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಒಂದು ಶಾಸನದಿಂದ ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ. ಚಾಲುಕ್ಯ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ-೫ ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಅಡೆದೊರೆ-ಪ್ರಾಂತ, ಅಂದರೆ ರಾಯಚೂರು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಅವನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಜಗದೇಕಮಲ್ಲ-I ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದನೆಂದು ಲಿಂಗಸುಗೂರು ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ನವೋಲಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಮಾಸ್ಕಿಯ ಮತ್ತೊಂದು ಶಾಸನವು ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ರಾಜಧಾನಿ ಎಂದು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಜಯಸಿಂಹನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ರಾಯಚೂರು ಪ್ರದೇಶದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಾಬಲ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣದ ಚೋಳ ರಾಜರು ಮತ್ತು ಕಲ್ಯಾಣಿಯ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜರು (ಅಕಾ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರು) ನಡುವೆ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಯುದ್ಧಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶವು ಅಲ್ಪಾವಧಿಗೆ ಚೋಳರ ಕೈಗೆ ಹೋಗಿತ್ತು. ಹೈಹಯಾ ಮತ್ತು ಸಿಂದಾಸ್ ಸಹ ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲ ಆಳಿದಂತಿದೆ. ನಂತರ, ಚಾಲುಕ್ಯರ ಪತನದ ನಂತರ, ರಾಯಚೂರು ಕಲ್ಯಾಣಿಯ ಕಲಚೂರಿಗಳು ಮತ್ತು ನಂತರ ಸೇವ್ನ ಯಾದವ ರಾಜರ ಕೈಗೆ ಹಾದುಹೋಯಿತು. ನಂತರ ೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಾಕತೀಯಗಳು ಬಂದವು. ಹಿಂದೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾದ ರಾಯಚೂರಿನ ಕೋಟೆ-ಗೋಡೆಯ ಮೇಲಿನ ಶಾಸನದಿಂದ, ಮೂಲ ಕೋಟೆಯನ್ನು ೧೨೯೪ ‌ಎ‌ಡಿ. ನಲ್ಲಿ ವಾರಂಗಲ್ ಕಾಕತೀಯ ರಾಣಿ ರುದ್ರಮ್ಮ ದೇವಿಯ ಸೇನಾಪತಿ ಗೋನಗನ್ನ ರೆಡ್ಡಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದನೆಂದು ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ. ^[೧] ರಾಯಚೂರನ್ನು ೧೩೧೨ ರಲ್ಲಿ ಮಲಿಕ್ ಕಾಫೂರ್ ವಜಾಗೊಳಿಸಿದರು, ಅವರು ದೆಹಲಿಯ ಸುಲ್ತಾನರ ಕಮಾಂಡರ್ ಆಗಿದ್ದರು.

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ೧೩೨೩ ರಲ್ಲಿ ಕಾಕತೀಯರು ದೆಹಲಿಯ ಸುಲ್ತಾನರ ಆಕ್ರಮಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ೧೩೬೩ ರಲ್ಲಿ ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಇದನ್ನು ಬಹಮನಿಡ್ಸ್ ವಿಘಟನೆಯ ನಂತರ ೧೪೮೯ ರಲ್ಲಿ ಬಿಜಾಪುರ ಸುಲ್ತಾನರಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು. ವಿಜಯನಗರವು ೧೫೨೦ ರಲ್ಲಿ ರಾಯಚೂರು ಕದನ ನಂತರ ಅದನ್ನು ಪುನಃ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು, ಆದರೆ ತಾಲಿಕೋಟಾ ಕದನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಸುಲ್ತಾನರ ಕೈಯಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರದ ಸೋಲಿನ ನಂತರ ೧೫೬೫ ರಲ್ಲಿ ಬಿಜಾಪುರ ಅದನ್ನು ಪುನಃ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಔರಂಗಜೇಬ್, ೧೬೮೬ ರಲ್ಲಿ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ರಾಯಚೂರು ೧೭೨೪ ಮತ್ತು ೧೯೪೮ ರ ನಡುವೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಹೈದರಾಬಾದ್ ನಿಜಾಮ್ ಭಾಗವಾಯಿತು. ಮದ್ರಾಸ್ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಭಾಗವಾಗಿ ೮೮೫೩ ಮತ್ತು ೧೮೬೦ ರ ನಡುವೆ ನಿಜಾಮರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಇದು ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ ವಿಭಾಗದ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.

ಆಪರೇಷನ್ ಪೋಲೋ ನಂತರ, ಹೈದರಾಬಾದ್ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ೧೭ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೪೮ ರಂದು ಭಾರತೀಯ ಒಕ್ಕೂಟಕ್ಕೆ ಸಂಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು.೧೯೪೮ ಮತ್ತು ೧೯೫೬ ರ ನಡುವೆ, ಇದು ಹೈದರಾಬಾದ್ ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಭಾಷಾವಾರು ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ರಾಜ್ಯದ ವಿಭಜನೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಇದು ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಯಿತು ಮತ್ತು ನಂತರ ಕರ್ನಾಟಕ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು.

ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

Historical population
Year	Pop.	±% p.a.
1901	೪,೪೬,೩೭೫	—
1911	೪,೭೯,೨೯೮	+0.71%
1921	೪,೩೩,೩೪೧	−1.00%
1931	೪,೫೩,೭೮೮	+0.46%
1941	೫,೦೦,೭೧೯	+0.99%
1951	೫,೩೧,೫೪೦	+0.60%
1961	೬,೩೪,೦೯೭	+1.78%
1971	೮,೦೩,೮೧೨	+2.40%
1981	೧೦,೩೫,೬೦೦	+2.57%
1991	೧೩,೫೧,೮೦೯	+2.70%
2001	೧೬,೬೯,೭೬೨	+2.13%
2011	೧೯,೨೮,೮೧೨	+1.45%
source:^[೨]

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ (೨೦೧೧)^[೩]

ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ			84.72%
ಇಸ್ಲಾಂ			14.10%
ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯಾನಿಟಿ			0.54%
ಇತರರು			0.64%

೨೦೧೧ ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯು ೧,೯೨೮,೮೧೨ ರಷ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಇದು ಸರಿಸುಮಾರು ಲೆಸೊಥೋ ರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ ಅಥವಾ ಪಶ್ಚಿಮ ವರ್ಜೀನಿಯಾದ ಯೂಎಸ್‌ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ. .^[೪] ^[೫] ^[೬] ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ೨೪೬ ನೇ ಶ್ರೇಯಾಂಕವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ (ಒಟ್ಟು ೬೪೦).^[೪] ಜಿಲ್ಲೆಯು ಪ್ರತಿ ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗೆ ೨೨೮ ನಿವಾಸಿಗಳ ಜನಸಾಂದ್ರತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ (೫೯೦/ಚದರ ಮೈಲಿ)^[೪] ೨೦೦೧-೨೦೧೧ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಇದರ ಜನಸಂಖ್ಯಾ ಬೆಳವಣಿಗೆ ದರ ೧೫.೨೭% ಆಗಿತ್ತು.^[೪] ರಾಯಚೂರು ಪ್ರತಿ ೧೦೦೦ ಪುರುಷರಿಗೆ ೯೯೨ ಮಹಿಳೆಯರು ೬೦.೪೬% ಲಿಂಗ ಅನುಪಾತ ಮತ್ತು ಸಾಕ್ಷರತೆಯ ಪ್ರಮಾಣ. ೨೫.೪೨% ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದೆ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ೨೦.೭೯% ಮತ್ತು ೧೯.೦೩% ಅನುಸೂಚಿತ ಜಾತಿಗಳು ಮತ್ತು ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಪಂಗಡಗಳು.^[೪] ^[೪]

೨೦೧೧ ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ೭೪.೮೭% ಕನ್ನಡ, ೧೧.೫೭% ಉರ್ದು, ೮.೧೧% ತೆಲುಗು, ೧.೭೯% ಲಂಬಾಡಿ ಮತ್ತು ೧.೭೫% [[ಹಿಂದಿ] ]] ಅವರ ಮೊದಲ ಭಾಷೆ.^[೭]

ಆಡಳಿತ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ ಏಳು ತಾಲ್ಲೂಕುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ:

ರಾಯಚೂರು,
ದೇವದುರ್ಗ,
ಸಿಂಧನೂರು,
ಮಾನ್ವಿ,
ಮಾಸ್ಕಿ,
ಸಿರ್ವಾರ್,
ಲಿಂಗಸುಗೂರು.

ಜಿಲ್ಲೆಯ ರಾಜಧಾನಿ ರಾಯಚೂರು ನಗರವಾಗಿದ್ದು, ಇದು ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿ ಬೆಂಗಳೂರು ನಿಂದ ೪೦೯ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಜಿಲ್ಲೆಯ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳ ಪೈಕಿ ೧೨೯೪ ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ರಾಯಚೂರು ಕೋಟೆ ಆಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಸಮೀಪದ ಪಟ್ಟಣವಾದ ಆನೆಗುಂಡಿ ಪಟ್ಟಣವು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ರಂಗನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಪಂಪಾ ಸರೋವರ ಮತ್ತು ಕಮಲ್ ಮಹಲ್ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸ್ಮಾರಕಗಳು, ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನವು ರಾಯಚೂರಿನಿಂದ ೨೦ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಕಲ್ಲೂರು ಎಂಬ ಸಮೀಪದ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿದೆ.

ಶಕ್ತಿನಗರ ರಾಯಚೂರಿನಿಂದ ಸುಮಾರು ೧೮ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ಸೂಗೂರೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ (ಲಾರ್ಡ್ ವೀರಭದ್ರ). ಎರಡೂ ದೇವಾಲಯಗಳು ಬಸ್ ಮಾರ್ಗಗಳ ಮೂಲಕ ಎಲ್ಲಾ ಸಮಯದಲ್ಲೂ ಸುಲಭವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಬಹುದು.
ಮಾಸ್ಕಿ ಒಂದು ಪಟ್ಟಣ ಮತ್ತು ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಈ ತಾಣವು ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಶಾಸನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಮೊದಲ ಶಾಸನವಾಗಿದ್ದು, ಹಿಂದಿನ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ದೇವನಂಪಿಯೆ ಪಿಯಾದಸಿ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ಬದಲು ಅಶೋಕನ ಹೆಸರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
ಮುದ್ಗಲ್ ಮುದ್ಗಲ್ ಮುಖ್ಯ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳೆಂದರೆ ಮುದ್ಗಲ್ ಕೋಟೆಯ ಅವಶೇಷಗಳು ಮತ್ತು ೧೫೫೭ ರ ಮೊದಲು ಜೆಸ್ಯೂಟ್‌ಗಳು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಪ್ರಾಚೀನ ರೋಮನ್ ಕ್ಯಾಥೋಲಿಕ್ ಚರ್ಚ್.
ಹಟ್ಟಿ ಚಿನ್ನದ ಗಣಿ ಈ ಗಣಿ ಬಹುಶಃ ಜಗತ್ತಿನ ಅತ್ಯಂತ ಪುರಾತನ ಲೋಹದ ಗಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಇದು ಅಶೋಕನ ಪೂರ್ವದ ಅವಧಿಗೆ ಸೇರಿದೆ. ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ಏಕೈಕ ಚಿನ್ನದ ಗಣಿಯಾಗಿದೆ.
ನಾರದಗದ್ದೆ ಭಗವಂತ ನಾರದ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದನೆಂದು ನಂಬಲಾದ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ನಾರದಗದ್ದೆ ಮತ್ತು ಕೂರ್ಮಗದ್ದೆ ದ್ವೀಪಗಳು ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಅವು ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿ ಮೇಲೆ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ.
ಜಲದುರ್ಗ ಒಂದು ಕೋಟೆ ಗ್ರಾಮ. ಬಿಜಾಪುರದ ಆದಿಲ್ ಶಾಹಿ ರಾಜರು ಕೋಟೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು.
ಪಿಕ್ಲಿಹಾಲ್ ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಅವಧಿಗೆ ಸೇರಿದ ಪೂರ್ವ-ಐತಿಹಾಸಿಕ ತಾಣವಾಗಿದ್ದು, ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಮುದ್ಗಲ್‌ನಿಂದ ೫ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.
ಕಲ್ಲೂರು ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳ ರಾಯಚೂರು ತಾಲೂಕಿನ ಮಾನ್ವಿ ಒಂದು ತಾಮ್ರದ ಸಂಗ್ರಹ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಕಲ್ಲೂರ್ ಪುರಾತತ್ವ ಸ್ಥಳವು ರಾಯಚೂರಿನಿಂದ ೩೦ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಆರ್ಥಿಕತೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಶಕ್ತಿನಗರದಲ್ಲಿರುವ ರಾಯಚೂರು ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಯರಮರಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಯರಮರಸ್ ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರವು ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತದೆ.

ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆ ಚಿನ್ನ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಭಾರತದ ಕೆಲವೇ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಹಟ್ಟಿ ಚಿನ್ನದ ಗಣಿ ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿದೆ, ರಾಯಚೂರು ನಗರದಿಂದ ಸುಮಾರು ೯೦ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ತುಂಗಭದ್ರಾ ನದಿಯ ಮೇಲೆ ತುಂಗಭದ್ರಾ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಯ ನಾರಾಯಣಪುರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ನೀರಿನಿಂದ ಮೇಲೆ ತಿಳಿಸಿದ ಎಲ್ಲಾ ಐದು ತಾಲೂಕುಗಳು ಉತ್ತಮ ನೀರಾವರಿ ಹೊಂದಿವೆ.^[೮] ರಾಯಚೂರು ತನ್ನ ಭತ್ತದ ಗದ್ದೆಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಕ್ಕಿ, ಇದನ್ನು ವಿವಿಧ ದೇಶಗಳಿಗೆ ರಫ್ತು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.^[೯] ಇದು ಹತ್ತಿ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.^[೧೦]

ರಾಯಚೂರು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಭತ್ತ ಬೆಳೆಯುವ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದು ಕರ್ನಾಟಕದ ರೈಸ್ ಬೌಲ್ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೂ ಪಾತ್ರವಾಗಿದೆ.^[೧೧]

೨೦೦೬ ರಲ್ಲಿ ಪಂಚಾಯತಿ ರಾಜ್ ಸಚಿವಾಲಯ ದೇಶದ ೨೫೦ ಅತ್ಯಂತ ಹಿಂದುಳಿದ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು (ಒಟ್ಟು ೬೪೦ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ) ರಾಯಚೂರನ್ನು ಒಂದು ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಿತು.^[೧೨] ಇದು ಪ್ರಸ್ತುತ ಹಿಂದುಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಅನುದಾನ ನಿಧಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಿಂದ (ಬಿಅರ್‌ಜಿಎಫ಼್‌) ಹಣವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಕರ್ನಾಟಕದ ಐದು ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅದು ಸ್ಥಳೀಯ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳ ಮನೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದೆ.^[೧೨]

ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಅಕಾಡೆಮಿಯಾ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಎಸ್. ಎ. ಚೌಡಮ್ - ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು ಮತ್ತು ಗಣಿತ ವಿಭಾಗದ ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು, ಐಐಟಿ ಮದ್ರಾಸ್
ಅಬ್ದುಲ್ ಸಮದ್ ಸಿದ್ದಿಕಿ - ಭಾರತೀಯ ಶಿಕ್ಷಣತಜ್ಞ

ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪಂಡಿತ್ ನರಸಿಂಹಲು ವಡವಾಟಿ - ಕ್ಲಾರಿನೆಟ್ ಸಂಗೀತಗಾರ
ಸತ್ಯಬೋಧ ತೀರ್ಥ - ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ
ಸತ್ಯಪ್ರಿಯ ತೀರ್ಥ - ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ
ಜಯದೇವಿ ಜಂಗಮಶೆಟ್ಟಿ - ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಗಾಯಕಿ
ಜಗನ್ನಾಥ ದಾಸ - ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡ ಕವಿ
ವಿಜಯ ದಾಸ - ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡ ಕವಿ
ಗೋಪಾಲ ದಾಸ - ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡ ಕವಿ

ವ್ಯಾಪಾರ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಶರಣ್ ಪಾಟೀಲ್ - ಉದ್ಯಮಿ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮತ್ತು ಸ್ಪರ್ಶ್ ಗ್ರೂಪ್ ಆಫ್ ಹಾಸ್ಪಿಟಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಮೂಳೆ ಶಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸಕ

ಮನರಂಜನೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಎಸ್. ಎಸ್. ರಾಜಮೌಳಿ - ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ದೇಶಕ, ನಿರ್ದೇಶನ ಬಾಹುಬಲಿ

ಕಾನೂನು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಶಿವರಾಜ್ ಪಾಟೀಲ್ - ನಿವೃತ್ತ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು, ಭಾರತದ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾರೆ

ಧರ್ಮ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಬಾದಶಾ ಖಾದ್ರಿ- ಸೂಫಿ ಸಂತ

ಕ್ರೀಡೆ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಯೆರೆ ಗೌಡ್ - ಕರ್ನಾಟಕ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ತಂಡದ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಆಟಗಾರ
ವಿದ್ಯಾಧರ್ ಪಾಟೀಲ್ - ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಆಟಗಾರ, ೨೦೨೦ ಅಂಡರ್-೧೯ ವಿಶ್ವಕಪ್‌ ನಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಅಂಡರ್-೧೯ ಗಾಗಿ ಆಡಿದ್ದಾರೆ.

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

↑ "History of the District Raichur". Archived from the original on 21 March 2007.
↑ Decadal Variation In Population Since 1901
↑ "Table C-01 Population by Religion: Karnataka". censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India. 2011.
↑ ^೪.೦ ^೪.೧ ^೪.೨ ^೪.೩ ^೪.೪ ^೪.೫ "District Census Handbook: Raichur" (PDF). censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India. 2011.
↑ US Directorate of Intelligence. "Country Comparison:Population". Archived from the original on 13 June 2007. Retrieved 1 October 2011. Lesotho 1,924,886
↑ "2010 Resident Population Data". U. S. Census Bureau. Archived from the original on 27 ಡಿಸೆಂಬರ್ 2010. Retrieved 30 September 2011. West Virginia 1,852,994
↑ "Table C-16 Population by Mother Tongue: Karnataka". www.censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India.
↑ Rotti, Jolad (2013-09-12). "Basava Sagar Dam or Narayanpur Dam, Yadgir". Karnataka.com (in ಅಮೆರಿಕನ್ ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.
↑ malagi, shivakumar g (2015-12-09). "A 'flood of rice' troubles Raichur". Deccan Chronicle (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.
↑ Mishra, Prabhudatta (2023-01-02). "Cotton, soyabean, paddy growers get ₹8,000 cr above MSP in Oct-Dec". www.thehindubusinessline.com (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.
↑ correspondent, dc (2022-01-13). "Rice bowl of Karnataka hit by floods". Deccan Chronicle (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.
↑ ^೧೨.೦ ^೧೨.೧ Ministry of Panchayati Raj (8 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2009). "A Note on the Backward Regions Grant Fund Programme" (PDF). National Institute of Rural Development. Archived from the original (PDF) on 5 ಏಪ್ರಿಲ್ 2012. Retrieved 27 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2011.

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

Official website of Raichur district
Website of Raichur City Corporation
Map of Raichur district
Raichur District Police Website Archived 2022-11-30 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.

[1] "History of the District Raichur". Archived from the original on 21 March 2007.

[2] Decadal Variation In Population Since 1901

[religion-3] "Table C-01 Population by Religion: Karnataka". censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India. 2011.

[districtcensus-4] ೪.೦ ^೪.೧ ^೪.೨ ^೪.೩ ^೪.೪ ^೪.೫ "District Census Handbook: Raichur" (PDF). censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India. 2011.

[cia-5] US Directorate of Intelligence. "Country Comparison:Population". Archived from the original on 13 June 2007. Retrieved 1 October 2011. Lesotho 1,924,886

[6] "2010 Resident Population Data". U. S. Census Bureau. Archived from the original on 27 ಡಿಸೆಂಬರ್ 2010. Retrieved 30 September 2011. West Virginia 1,852,994

[languages-7] "Table C-16 Population by Mother Tongue: Karnataka". www.censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India.

[8] Rotti, Jolad (2013-09-12). "Basava Sagar Dam or Narayanpur Dam, Yadgir". Karnataka.com (in ಅಮೆರಿಕನ್ ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.

[9] , shivakumar g (2015-12-09). "A 'flood of rice' troubles Raichur". Deccan Chronicle (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.

[10] Mishra, Prabhudatta (2023-01-02). "Cotton, soyabean, paddy growers get ₹8,000 cr above MSP in Oct-Dec". www.thehindubusinessline.com (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.

[11] rrespondent, dc (2022-01-13). "Rice bowl of Karnataka hit by floods". Deccan Chronicle (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2023-02-18.

[brgf-12] ೧೨.೦ ^೧೨.೧ Ministry of Panchayati Raj (8 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2009). "A Note on the Backward Regions Grant Fund Programme" (PDF). National Institute of Rural Development. Archived from the original (PDF) on 5 ಏಪ್ರಿಲ್ 2012. Retrieved 27 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2011.

[೧]

[೨]

[೩]

[೪]

[೫]

[೬]

[೭]

[೮]

[೯]

[೧೦]

[೧೧]

[೧೨]

v t e ಕರ್ನಾಟಕದ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು
ಬೆಂಗಳೂರು ವಿಭಾಗ	ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ಬೆಂಗಳೂರು ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಚಿತ್ರದುರ್ಗ ದಾವಣಗೆರೆ ಕೋಲಾರ ಶಿವಮೊಗ್ಗ ತುಮಕೂರು ರಾಮನಗರ ಚಿಕ್ಕಬಳ್ಳಾಪುರ
ಬೆಳಗಾವಿ ವಿಭಾಗ	ಬಾಗಲಕೋಟೆ ಬೆಳಗಾವಿ ವಿಜಯಪುರ ಧಾರವಾಡ ಹಾವೇರಿ ಗದಗ ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ
ಕಲಬುರಗಿ ವಿಭಾಗ	ಬಳ್ಳಾರಿ ಬೀದರ ಕಲಬುರಗಿ ಕೊಪ್ಪಳ ರಾಯಚೂರು ಯಾದಗಿರಿ ವಿಜಯನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ
ಮೈಸೂರು ವಿಭಾಗ	ಚಾಮರಾಜನಗರ ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ ಹಾಸನ ಕೊಡಗು ಮಂಡ್ಯ ಮೈಸೂರು ಉಡುಪಿ