ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವ
ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವ ಅಥವಾ, ಅಧೀನ ಮಿತ್ರತ್ವ ಅಥವಾ, ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ: ಸಹಾಯಕ ಸೈನ್ಯ ಪದ್ಧತಿ, ಆಂಗ್ಲದಲ್ಲಿ: Subsidiary Alliance (ಸಬ್ಸಿಡಿಯರಿ ಅಲೈಯನ್ಸ್) ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳ ಮತ್ತು ಯುರೋಪಿಯನ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯ ನಡುವಿನ ಅಧೀನತೆಯ ಪಾಲುಗಾರಿಕೆ.
ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪದ ರಚಿಸಿದ ಭಾರತೀಯ ಅರಸನಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಬಾಹ್ಯ ದಾಳಿಯ ವಿರುದ್ಧ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ಆ‌ಅರಸನಿಗೆ ಈ ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು:
- ಕಂಪನಿಯ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಅವರ ಸಂಸ್ಥಾನದ ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿತ್ತು,
- ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನ್ಯದ ನಿರ್ವಹಣೆಗಾಗಿ ಕಂಪನಿಗೆ ಹಣ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ನೀಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು,
- ಅವರು ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ನಾಗರಿಕ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಯೋಗಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆಯೇ ಎಂಬ ಮಾನದಂಡದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಎಲ್ಲಾ ಇತರ ಯುರೋಪಿಯನ್ನರನ್ನು ಅರಸನ ಸಂಸ್ಥಾನದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಕಬೇಕಾಗಿತ್ತು,
- ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳೊಂದಿಗಿನ ಎಲ್ಲಾ ಮಾತುಕತೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಂವಹನಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುವ 'ನಿವಾಸಿ' (ಆಂಗ್ಲದಲ್ಲಿ "ರೆಸಿಡೆಂಟ್") ಎಂಬ ಯುರೋಪಿಯನ್ ಅಧಿಕಾರಿಯನ್ನು ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ, ಅಂದರೆ ಅರಸನು ನಿವಾಸಿಯ ಅನುಮೋದನೆಯಿಲ್ಲದೆ ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ನೇರ ಪತ್ರವ್ಯವಹಾರ ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿರಬಾರದು. [೧]
ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವುದನ್ನು ಕೂಡ ಅರಸನಿಗೆ ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯ ಏಜೆಂಟರನ್ನು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸಲು ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು, ನಂತರ ಅವರು ಮುಂದಿನ ಆಡಳಿತಗಾರ ಅಥವಾ ನವಾಬನಂತಹ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಡಳಿತದ ಆಂತರಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.
ಅಭಿವೃದ್ಧಿ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಫ್ರೆಂಚ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯ ರಾಜ್ಯಪಾಲ ಜೋಸೆಫ್ ಫ್ರಾಂಕೋಯಿಸ್ ಡ್ಯುಪ್ಲೆಕ್ಸ್ ಪ್ರವರ್ತಿಸಿದನು, ಅವನು 1740 ರ ದಶಕದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಹೈದರಾಬಾದ ನಿಜಾಮ ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇತರ ಭಾರತೀಯ ರಾಜಕುಮಾರರೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. [೨] ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತರುವಾಯ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು, ರಾಬರ್ಟ್ ಕ್ಲೈವ್ 1757 ರ ಪ್ಲಾಸಿ ಕದನದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನಂತರ 1765 ರಲ್ಲಿ ಮತ್ತು 1764 ರ ಬಕ್ಸರ್ ಕದನದಲ್ಲಿನ ಕಂಪನಿಯ ಯಶಸ್ಸಿನ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಅಲಹಾಬಾದ್ ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ ಮಿರ್ ಜಾಫರ್ ಒಂದಿಗೆ ಹಲವಾರು ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾತುಕತೆಯ ಮೂಲಕ ಹೇರಿದನು. ಕ್ಲೈವ್‌ನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾದ ರಿಚರ್ಡ್ ವೆಲ್ಲೆಸ್ಲಿ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯೊಂದಿಗೆ ಮಿತ್ರತ್ವ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ವಿವಿಧ ಭಾರತೀಯ ರಾಜ್ಯಗಳ ಕಡೆಗೆ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸದಿರುವ ನೀತಿಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು, ಆದರೆ ನಂತರದಲ್ಲಿ, ಅವನು
ಮಿತ್ರಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುವ ನೀತಿಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದನು.
ಈ ಬದಲಾವಣೆಯ ಉದ್ದೇಶ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅವನು ಫೆಬ್ರವರಿ 1804 ರಲ್ಲಿ ಹೈದರಾಬಾದಲ್ಲಿರುವ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯ 'ನಿವಾಸಿಗೆ' (ರೆಸಿಡೆಂಟಿಗೆ) ಕಳುಹಿಸಿದ ರವಾನೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು: [೩]
"ಭಾರತದ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಘನತೆವೆತ್ತ ಗವರ್ನರ್-ಜನರಲ್ ಅವರ ನೀತಿಯು ಆ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಬಲದ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬನೆಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಇರಿಸುವುದು, ಅದು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಭದ್ರತೆಗೆ ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾದ ಯಾವುದೇ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುವ ಅಥವಾ ಯಾವುದೇ ಒಕ್ಕೂಟವನ್ನು ರಚಿಸುವ ವಿಧಾನಗಳಿಂದ ವಂಚಿತಗೊಳಿಸುವುದು, ಮತ್ತು ಆ ರಾಜ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸುವ ಮೂಲಕ ಭಾರತದ ಶಾಂತಿಯನ್ನು ಕಾಯ್ದಿರಿಸಲು ನಮಗೆ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡಬಹುದು, ಪ್ರತಿ ಏಷ್ಯಾಟಿಕ ಸರ್ಕಾರದ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ಹಿಂಸಾಚಾರದ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಲೆಕ್ಕಹಾಕಲಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಪೂರ್ವ ಇತಿಹಾಸದ ಆರಂಭಿಕ ಅವಧಿಯಿಂದಲೂ ಭಾರತದ ಪರ್ಯಾಯ ದ್ವೀಪವನ್ನು ಶಾಶ್ವತ ಯುದ್ಧ, ಪ್ರಕ್ಷುಬ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಅವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ದೃಶ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದೆ..." ರಿಚರ್ಡ್ ವೆಲ್ಲೆಸ್ಲಿ, 4ನೇ ಫೆಬ್ರವರಿ 1804
18 ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ, ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಶಕ್ತಿಯು ದುರ್ಬಲಗೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡವು ಅತ್ಯಂತ ಚಿಕ್ಕ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲವಾದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ರಾಜ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು. ಅನೇಕ ಆಡಳಿತಗಾರರು ವೆಲ್ಲೆಸ್ಲಿಯ ರಕ್ಷಣೆಯ ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು, ಏಕೆಂದರೆ ಇದು ಅವರ ನೆರೆಹೊರೆಯವರ ದಾಳಿಯಿಂದ ಅವರಿಗೆ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು. [೨]
ನೇಮಕಾತಿ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಬಕ್ಸಾರ್ ಕದನದಲ್ಲಿ (1764) ಸೋಲಿನ ನಂತರ, ಅಲಹಾಬಾದ್ ಒಪ್ಪಂದದ ಮೂಲಕ (1765) ಈ ರೀತಿಯ ಮಿತ್ರತ್ವವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಅವಧಿನ ರಾಜ್ಯವು ಮೊದಲನೆಯದು. ಅವಧಿನ ಸ್ವಾಧೀನವನ್ನು ದುರಾಡಳಿತದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಅದನ್ನು ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಮೈಸೂರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ ಹಾಗೆ ಮಾಡುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿದರು, ಆದರೆ 1799 ರಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೇ ಆಂಗ್ಲೋ-ಮೈಸೂರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರು ವಿಜಯದ ನಂತರ, ಕಂಪನಿಯ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಡುವ ಮೊದಲು ಮೈಸೂರು ಒಂದು ಅಧೀನ ಸಂಸ್ಥಾನವಾಯಿತು. [೪]
ಹೈದರಾಬಾದಿನ ನಿಜಾಮನು 1798 ರಲ್ಲಿ ಸುಸಜ್ಜಿತವಾದ ಸಹಕಾರಿ ಮೈತ್ರತ್ವವನ್ನು ಮೊದಲು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. ಮೂರನೇ ಆಂಗ್ಲೋ-ಮರಾಠ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ (1817-19), ಮರಾಠ ದೊರೆ ಬಾಜಿ ರಾವ್ II ಕೂಡ ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. [೫]
ತಂಜೂರು/ ಮೈಸೂರು (1799), ಅವಧ್ (1801), ಪೇಶ್ವಾ (1802), ಭೋಂಸ್ಲೆ (1803), ಸಿಂಧಿಯಾ (1804), ಸಿಂಗ್ರೌಲಿ (1814), ಜೈಪುರ ಜೋಧ್‌ಪುರ (1818) ಸೇರಿದಂತೆ ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳು ಕೂಡ ಈ ಮಿತ್ರತ್ವವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡವು. [೬]
ಇಂದೋರ್‌ನ ಹೋಳ್ಕರ್ ರಾಜ್ಯವು 1818 ರಲ್ಲಿ ಸಹಕಾರಿ ಮಿತ್ರತ್ವವನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದ ಕೊನೆಯ ಮರಾಠ ಒಕ್ಕೂಟದ ಸದಸ್ಯ [೭]
ಸಹ ನೋಡಿ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]- ↑ "Subsidiary Alliance System". IAS. Archived from the original on 3 ಆಗಸ್ಟ್ 2021. Retrieved 1 August 2022.
- ↑ ೨.೦ ೨.೧ Adrian Carton (6 August 2012). Mixed-Race and Modernity in Colonial India: Changing Concepts of Hybridity Across Empires. Routledge. pp. 47–49. ISBN 978-1-136-32502-1. Retrieved 4 June 2018.
- ↑ Charles Lewis Tupper (1893). Our Indian Protectorate. Longmans, Green and co. pp. 36–41. Retrieved 5 June 2018.
- ↑ Swan, Orient Black. Inspired History - Class 8. ORIENT BLACK SWAN, 2020.
- ↑ Mahetā, Alakā (2018). A new look at modern Indian history from 1707 to the modern times. B. L. Grover (32nd ed.). New Delhi: S CHAND. p. 95. ISBN 978-93-5253-434-0. OCLC 1076228401.
- ↑ Mahetā, Alakā (2018). A new look at modern Indian history from 1707 to the modern times. B. L. Grover (32nd ed.). New Delhi. ISBN 978-93-5253-434-0. OCLC 1076228401.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) - ↑ Ahir, Rajiv (2019). A brief history of modern India (in English). Kalpaha Rajaram (25th ed.). New Delhi: Spectrum Books (P) Ltd. p. 122. ISBN 978-81-7930-721-2. OCLC 1164086194.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)