ಹರಿಯಾಣ

ಹರಿಯಾಣ
Map of India with the location of ಹರಿಯಾಣ highlighted.
ರಾಜಧಾನಿ  - ಸ್ಥಾನ	ಚಂಡೀಘಢ  - 30.73° N 76.78° E
ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ನಗರ	ಫರೀದಾಬಾದ್
ಜನಸಂಖ್ಯೆ (೨೦೧೧)  - ಸಾಂದ್ರತೆ	25,353,081 (೧೮ನೇ)  - 573/km²
ವಿಸ್ತೀರ್ಣ  - ಜಿಲ್ಲೆಗಳು	44212 km² (೨೧ನೇ)  - ೨೨
ಸಮಯ ವಲಯ	IST (UTC+5:30)
ಸ್ಥಾಪನೆ	ನವೆಂಬರ್ ೧, ೧೯೬೬
ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆ(ಗಳು)	ಹಿಂದಿ, ಪಂಜಾಬಿ,
Abbreviation (ISO)	IN-HR
ಅಂತರ್ಜಾಲ ತಾಣ: haryana.gov.in
ಹರಿಯಾಣ ರಾಜ್ಯದ ಮುದ್ರೆ

ಹರಿಯಾಣ (हरियाणा,ਹਰਿਆਣਾ), ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯ. ಇದನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಪಂಜಾಬ್ ರಾಜ್ಯದಿಂದ 1 ನವೆಂಬರ್ 1966 ರಂದು ಭಾಷೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ವಿಭಾಗಿಸಿ ಹೊಸ ರಾಜ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಸುಮಾರು 44,212 ಕಿಮಿ² (17,070 ಚದರ ಮೈಲಿ)ಯಷ್ಟು ಹರಡಿರುವ ಈ ರಾಜ್ಯ ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ 21 ನೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ. ಭಾರತದ 2011ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ಹದಿನೆಂಟನೇ ಅತಿಹೆಚ್ಚು (25,353,081) ನಿವಾಸಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಚಂಡೀಘಢ ನಗರವು ಹರಿಯಾಣದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದು, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರದೇಶ (ಏನ್. ಸಿ. ಆರ್.) ದ ಫರಿದಾಬಾದ್ ನಗರವು ರಾಜ್ಯದ ಅತ್ಯಂತ ಜನನಿಬಿಡ ನಗರವಾಗಿದೆ. ಗುರಗ್ರಾಮ್ ನಗರವು ಹಣಕಾಸು ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದ್ದು, ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಫಾರ್ಚ್ಯೂನ್ 500 (ಫಾರ್ಚೂನ್ ನಿಯತಕಾಲಿಕೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಜಗತ್ತಿನ 500 ಪ್ರಮುಖ ಕಂಪನಿಗಳ ಪಟ್ಟಿ) ಕಂಪೆನಿಗಳಿವೆ. ಹರಿಯಾಣ ಭಾರತದ ಶ್ರೀಮಂತ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. 2012-13ನೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಅತಿದೊಡ್ಡ ತಲಾ ಆದಾಯವನ್ನು ₹119,158 (US $1,900) ಮತ್ತು ₹132,089 (US $ 2,100) 2013-14ನೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದೆ. ರಾಜ್ಯವು ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿನ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಅದರ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದನಾ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳು 1970 ರ ದಶಕದಿಂದ ನಿರಂತರ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿವೆ. 2000ರಿಂದೀಚೆಗೆ, ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಅತಿಹೆಚ್ಚು ತಲಾ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಹೆಮ್ಮೆ ಈ ರಾಜ್ಯದ್ದು.

ಹರ್ಯಾಣದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಪಂಜಾಬ್ ಮತ್ತು ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶವಿವೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಗಡಿಯಾಗಿದೆ. ಯಮುನಾ ನದಿ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಪೂರ್ವದ ಗಡಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದೆ. ದೆಹಲಿಯ ಉತ್ತರದ, ಪಶ್ಚಿಮ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣದ ಗಡಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ದೆಹಲಿಯನ್ನು ಮೂರು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ. ಈ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಯೋಜನಾ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಹರಿಯಾಣದ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಆರ್ಥಿಕಸ್ಥಿತಿ

ಹರಿಯಾಣದ ಆರ್ಥಿಕತೆಯು ಉತ್ಪಾದನೆ, ಹೊರಗುತ್ತಿಗೆ, ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ದಿನಬಳಕೆ ವಸ್ತುಗಳ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ.

ಕೃಷಿ

ಹರಿಯಾಣದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಕೃಷಿ ವಲಯಗಳಿವೆ. ಅಕ್ಕಿ, ಗೋಧಿ, ತರಕಾರಿ ಮತ್ತು ಸಮಶೀತೋಷ್ಣ ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಯುವ ವಾಯುವ್ಯ ಭಾಗ (ಇದನ್ನು ಪ್ಯಾಡಿ ಬೆಲ್ಟ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ) ಮತ್ತು ಧಾನ್ಯ, ರಾಗಿ, ಧಾನ್ಯಗಳು, ಉಷ್ಣವಲಯದ ಹಣ್ಣುಗಳು,ಅಪರೂಪದ ತರಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಔಷಧೀಯ ಸಸ್ಯಗಳಿಗೆ ಅನುಕೂಲಕರ ಹವಾಮಾನ ಹೊಂದಿರುವ ನೈಋತ್ಯ ಭಾಗ(ಕಾಟನ್ ಬೆಲ್ಟ್ ಅಥವಾ ಡ್ರೈ ಬೆಲ್ಟ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ) .

ಹರಿಯಾಣದ ಫತೇಹಾಬಾದ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಳ್ಳಿಯ ಹತ್ತಿ ರೈತ. ತನ್ನ 50 ದಿನಗಳ ಹಳೆಯ ಸೆಣಬಿನ ಮತ್ತು ಹತ್ತಿ ಬೆಳೆಯನ್ನು ಕೃಷಿವೃತ್ತಿಪರೊಂದಿಗೆ ನೋಡುತ್ತಿರುವುದು (ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಕೆಳಭಾಗದ ಬಲದಲ್ಲಿ ಸೆಣಬಿನ ಎಲೆಗಳು ಕಾಣುತ್ತಿವೆ).

ಖಾರಿಫ್ ಋತುವಿನ ಸಾಗುವಳಿ ಮಳೆಯ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರದ ಭಾಗವು ಸಾಕಷ್ಟು ಮಳೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ, ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಕ್ಕಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಚೇಕಾ-ಕೈತಾಲ್ ನಿಂದ ಕರ್ನಾಲ್-ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಪಂಜಾಬ್ ಗಡಿ ಪ್ರದೇಶವು ಬಾಸ್ಮಾತಿ ಅಕ್ಕಿ ಬೆಳೆಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಬೆಲ್ಟ್ ಆಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಸ್ಮತಿ ಅಕ್ಕಿ ಗಿರಣಿಗಳು ಕರ್ನಾಲ್-ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತವೆ. ಕಡಿಮೆ ಮಳೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಹತ್ತಿಯ ಬೆಲ್ಟ್ ಹತ್ತಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ರೈತರು ನೀರಾವರಿ ಜೊತೆಗೆ ಇನ್ನೂ ಅಕ್ಕಿ ಬೆಳೆಯಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಸಿರ್ಸಾ, ಫತೇಹಾಬಾದ್, ಹಿಸಾರ್ ಮತ್ತು ಜಿಂದ್ ಹರಿಯಾಣದ ಪ್ರಮುಖ ಹತ್ತಿ ಉತ್ಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಾಗಿವೆ. ಭಿವಾನಿ, ರೆವಾರಿ, ಝಜ್ಜರ್ ಮತ್ತು ಮಹೇಂದ್ರಗಢದ ದಕ್ಷಿಣ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಶುಷ್ಕವಾಗಿದ್ದು, ಬಾಜ್ರಾ ಮತ್ತು ಜೋವರ್ ಮುಂತಾದ ಧಾನ್ಯಗಳ ಉತ್ಪಾದಕಗಳಾಗಿವೆ.

ರಾಬಿ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ, ಹರಿಯಾಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಬೆಳೆಗಳು ಗೋಧಿ, ಕಡಲೆ ಮತ್ತು ಸಾಸಿವೆ.

ಯಮುನಾ ನದಿಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನೀರಾವರಿ ಸೌಕರ್ಯವು ಲಭ್ಯವಿರುವ ಕೆಲವು ಆಂತರಿಕ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಬ್ಬು ಕೃಷಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಒಟ್ಟೂ ಕೃಷಿಗೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾದ ಪ್ರದೇಶವು 3.7 ಮೀಟರ್ ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಆಗಿದೆ, ಇದು ರಾಜ್ಯದ ಭೌಗೋಳಿಕ ಪ್ರದೇಶದ 84% ಆಗಿದೆ. 3.64 ಮೀಟರ್ ಹೆಕ್ಟೇರ್, ಅಂದರೆ 98% ಕೃಷಿಅನುಕೂಲಕರವಾದ ಪ್ರದೇಶವು ಕೃಷಿಗೆ ಉಪಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದೆ. ರಾಜ್ಯದ ಒಟ್ಟು ಕೃಷಿ ಪ್ರದೇಶ 6.51 ಮೀಟರ್ ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಮತ್ತು ನಿವ್ವಳ ಕೃಷಿ ಪ್ರದೇಶವು 3.4 ಮೀಟರ್ ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಆಗಿದ್ದು, ಇದು ಬೆಳೆಯುವ ತೀವ್ರತೆ 184.91% ಆಗಿದೆ.

ಕ್ರೀಡಾಕ್ಷೇತ್ರ

ವಿಜೇಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಬೆನಿವಾಲ್, ಹರಿಯಾಣದ ಭಿವಾನಿ ಮಧ್ಯದ ಬಾಕ್ಸರ್

ಹರಿಯಾಣ ವಿವಿಧ ಕ್ರೀಡಾ ಕ್ರೀಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಭಾರತೀಯ ಆಟಗಾರರನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ. ರಾಜ್ಯವು ಕುಸ್ತಿ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಹೀಗಾಗಿ ಭಾರತದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕುಸ್ತಿಪಟುಗಳು ಹರಿಯಾಣದಿಂದ ಬಂದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಮಹಾವೀರ್ ಸಿಂಗ್ ಫೋಗಟ್, ಮಹೇಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಖತ್ರಿ, ಸುಶೀಲ್ ಕುಮಾರ್, ಯೋಗೇಶ್ವರ್ ದತ್, ಸಾಕ್ಷಿ ಮಲಿಕ್, ವಿನೆಶ್ ಫೋಗಟ್, ಗೀತಾ ಫೋಗಟ್ ಮತ್ತು ಬಬಿತಾ ಕುಮಾರಿ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಹರಿಯಾಣದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಅತೀ ಸಾಮಾನ್ಯ ಪಟ್ಟಣವಾದ ಭಿವಾನಿಯಿಂದ ಕವಿತಾ ಚಾಹಲ್, ವಿಜೇಂದರ್ ಸಿಂಗ್, ಜಿತೇಂದರ್ ಕುಮಾರ್, ಅಖಿಲ್ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ್ ಕೃಷ್ಣ ಯಾದವ್ ಅವರಂತಹ ಭಾರತದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಬಾಕ್ಸರ್ಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ್ದಾರೆ.

ಸಾಕ್ಷಿ ಮಲಿಕ್, ೨೦೧೬ರ ಒಲಿಂಪಿಕ್ ಪದಕದ ರೂವಾರಿ

ದೆಹಲಿಯ 2010 ರ ಕಾಮನ್ವೆಲ್ತ್ ಕ್ರೀಡಾಕೂಟದಲ್ಲಿ, ಭಾರತವು ಗೆದ್ದ 38 ಚಿನ್ನದ ಪದಕಗಳಲ್ಲಿ 22 ಹರಿಯಾಣದಿಂದ ಬಂದವು. 2007ರಲ್ಲಿ ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ ನಡೆದ 33 ನೇ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕ್ರೀಡಾಕೂಟದಲ್ಲಿ, ಹರಿಯಾಣವು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ 80 ಪದಕ ಗಳಿಸಿತ್ತು, ಇದರಲ್ಲಿ 30 ಚಿನ್ನ, 22 ಬೆಳ್ಳಿ ಮತ್ತು 28 ಕಂಚಿನ ಪದಕಗಳು ಸೇರಿವೆ.

ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಸಹ ಹರಿಯಾಣದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ. 1983 ರ ವಿಶ್ವ ಕಪ್ ವಿಜೇತ ನಾಯಕ ಕಪಿಲ್ ದೇವ್ ಅವರು ಹರಿಯಾಣದಿಂದ ಬಂದವರು. ಹರಿಯಾಣ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ತಂಡದ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಆಟಗಾರರಾದ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಚೇತನ್ ಶರ್ಮಾ, ಅಜಯ್ ಜಡೇಜಾ, ಅಮಿತ್ ಮಿಶ್ರಾ, ಆಶಿಶ್ ನೆಹ್ರಾ ಮತ್ತು ಮೋಹಿತ್ ಶರ್ಮಾ ಮತ್ತು ವೀರೇಂದ್ರ ಸೆಹ್ವಾಗ್ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ನಹಾರ್ ಸಿಂಗ್ ಕ್ರೀಡಾಂಗಣವನ್ನು ಫರಿದಾಬಾದ್ನಲ್ಲಿ 1981 ರಲ್ಲಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕ್ರಿಕೆಟ್ಗಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಮೈದಾನವು 25,000 ಜನರನ್ನು ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನಾಗಿ ಹಿಡಿದಿಡುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ತೇಜ್ಲಿ ಸ್ಪೋರ್ಟ್ಸ್ ಕಾಂಪ್ಲೆಕ್ಸ್ ಯಮುನಾ ನಗರದ ಒಂದು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಕ್ರೀಡಾ ಸಂಕೀರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಗುರಗಾಂವ್ನ ತಾವ್ ದೇವಿ ಲಾಲ್ ಕ್ರೀಡಾಂಗಣವು ಬಹು-ಕ್ರೀಡಾ ಸಂಕೀರ್ಣವಾಗಿದೆ.

ಹರಿಯಾಣ ಮನೋಹರ್ ಲಾಲ್ ಖಟ್ಟಾರ್ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ "ಹರಿಯಾಣ ಕ್ರೀಡೆ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಫಿಟ್ನೆಸ್ ನೀತಿ" ಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು. "ನಾವು ಹರಿಯಾಣವನ್ನು ದೇಶದ ಕ್ರೀಡಾ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತೇವೆ" ಎಂಬ ಮಾತುಗಳೊಂದಿಗೆ, 26 ಒಲಂಪಿಕ್ ಕ್ರೀಡಾಕೂಟಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುವ ನೀತಿಯನ್ನು 12 ಜನವರಿ 2015 ರಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಯಿತು.

ಇನ್ನು ಕಬಡ್ಡಿಯ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಬಂದರೆ, 2016 ರ ಕಬಡ್ಡಿ ವಿಶ್ವಕಪ್ ವಿಜೇತ ನಾಯಕ ಅನುಪ್ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ಜೊಗಿಂದರ್ ನರ್ವಾಲ್, ಸಂದೀಪ್ ನರ್ವಾಲ್, ದೀಪಕ್ ಹೂಡಾ, ಪರ್ದೀಪ್ ನರ್ವಾಲ್ ಮತ್ತು ಸರೆಂಡರ್ ನಾಡಾ ಮೊದಲಾದ ಕೆಲವು ತಾರಾ ಆಟಗಾರರು ಇಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ.

ನೋಡಿ

2014ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ಹರಿಯಾನ ಮತ್ತು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಅಸೆಂಬ್ಲಿ ಚುನಾವಣೆ