ಸದಸ್ಯ:Vinutharani/sandbox

                                                                              ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ (supply of money)
 ಯಾವುದೊಂದು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಎಂದರೆ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಣದ ಒಟ್ಟು ಸಂಗ್ರಹ ಎಂದರ್ಥ. ಆ ಪ್ರಕಾರ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕರು ಹೊಂದಿರುವ ಸ್ವದೇಶಿ ಹಣದ ಒಟ್ಟು ಪರಿಮಾಣವೇ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಅಥವ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಒಟ್ಟು ಹಣದ ಗಾತ್ರ. "ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ", "ಹಣದ ಪರಿಮಾಣ", ಮತ್ತು "ಹಣದ ಸಂಗ್ರಹ" ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. "ಸಾರ್ವಜನಿಕರು" ಎಂಬ ಪದವು ಖಾಸಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಉದ್ಯಮ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಬಳಿ ಖರ್ಚುಮಾಡಬಹುದಾದ ರುಪದಲ್ಲಿರುವ ಹಣದ ಸಂಗ್ರಹವು ಮಾತ್ರ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ, ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕು ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಹೊಂದಿರುವ ನಗದು ಶಿಲ್ಕುಗಳು ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಅವು ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಮೇರೆಗೆ, ಯಾವುದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಎಂದರೆ ಆ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಒಟ್ಟು ಹಣದ ಗಾತ್ರ ಎಂದರ್ಥ.
              ಆ ಪ್ರಕಾರ ಯಾವುದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ , ಅಂದರೆ ಖರ್ಚು ಮಾಡಬಹುದಾದ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಹಣದ ಗಾತ್ರವು, ಎರಡು ಬಾಬುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ.

೧. ನಾಣ್ಯ ಹಣ (coin money): ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕಿನಿಂದ ಹೊರಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಲೋಹದ ನಾಣ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕಾಗದದ ನೋಟುಗಳಿಗೆ ನಾಣ್ಯ ಹಣ ಎಂದು ಹೆಸರು. ೨. ಠೇವಣಿ ಹಣ : ಸಾರ್ವಜನಿಕರು ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಲ್ಲಿ ಠೇವಣಿಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿರುವ ಹಣವು ಠೇವಣಿ ಹಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

            ಭಾರತದ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕು 1961ರಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಮೇಲಿನ ಕಾರ್ಯಕಾರಿ ತಂಡವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಸರಬರಾಜು ಯಾವ ಅಂಶಗಳನ್ನು  ಒಳಗೊಂಡಿರಬೇಕು ಎಂದು ವಿಶದಪಡಿಸಿತು. 1977ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕು ರಚಿಸಿದ ಎರಡನೆಯ ಕಾರ್ಯಕಾರಿ ತಂಡವು ಇದರ ವಿಮರ್ಶೆ ನಡೆಸಿತು.ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯ  ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಪ್ರಸ್ತುತದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ನಾಲ್ಕು ಅಂಗಭಾಗಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ M1,M2,M3 ಮತ್ತು M4.

M1 ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಬಳಿ ಇರುವ ನೋಟುಗಳು ಮತ್ತು ನಾಣ್ಯಗಳು, ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಲ್ಲಿರುವ ಬೇಡಿಕೆ ಠೇವಣಿಗಳು ಮತ್ತು ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕಿನಲ್ಲಿರುವ ಇತರ ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಈ ವಿಧದ ಹಣವು ಶ್ರೇಷ್ಠ ದ್ರವ್ಯತೆಯ ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಪಡೆದಿರುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಇದು ನಗದು ಹಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಥವಾ ಇದನ್ನು ತಕ್ಷಣವೇ ನಗದಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಬಹುದಾಗಿರುತ್ತದೆ. ವಿನಿಮಯದ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ಕೆಲಸ ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಹಣವನ್ನು ಇದು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. M2 ಉಳಿತಾಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಲ್ಲಿರುವ ಉಳಿತಾಯ ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. M3 ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಲ್ಲಿರುವ ವಾಯಿದೆ ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು (Time Deposits) ಒಳಗೊಂದಿರುತ್ತದೆ. M4 ಅಂಚೆ ಕಛೇರಿಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವ ಎಲ್ಲಾ ರಿತಿಯ ಇತರೆ ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಹಣದ (Near Money) ವಿಧಿದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.

                                                                     ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವ ಸಂಗತಿಗಳು (Factors Determining Money Supply)
             ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಅಂದರೆ ಖರ್ಚು ಯೋಗ್ಯರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಹಣದ ಗಾತ್ರವು ಕೆಳಗೆ ವಿವರಿಸಿದ ಅಂಶಗಳಿಂದ ನಿರ್ಧಾರವಾಗುತ್ತದೆ.

೧. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾತ್ರ (size of population): ಯಾವುದೇ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾತ್ರವು ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಧಾರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಜನಸಂಖ್ಯೆವು ಹೆಚ್ಚಾಗಿದ್ದರೆ, ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಅಧಿಕವಾಗಿರಬೇಕಾಗಿರುವುದು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ. ಏಕೆಂದರೆ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾತ್ರಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನೊದಗಿಸಲು, ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಹಾಗೂಸರಕುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಲು ಅಧಿಕ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವು ಅವಶ್ಯಕವಾಗುತ್ತದೆ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾತ್ರವು ಕಡಿಮೆ ಇದ್ದರೆ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರಬೇಕಾದ ಅಗತ್ಯವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ೨. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚದ ಪರಿಮಾ: ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚದ ಗಾತ್ರವು ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಣದ ಗಾತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಸರ್ಕಾರವು ಅವಶ್ಯಕ ಸೇವೆಗಳ ಕಲ್ಪನೆಗಾಗಿ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಾಮಗಾರಿಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೊಳಿಸಲು ಅಗಾಧ ಮೊತ್ತದ ಹಣದ ವಿನಿಯೋಜನೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿರುತ್ತದೆ.ಕೃಷಿ, ಕೈಗಾರಿಕೆ, ಸಾರಿಗೆ,ಸಂಪರ್ಕ, ನೀರಾವರಿ ಮೊದಲಾದ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಅಭಿವೃ, ಶಿಕ್ಷಣ, ಅರೋಗ್ಯ, ನೈರ್ಮಲ್ಯ, ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಪೂರೈಕೆ, ವಸತಿ ಮುಂತಾದ ಸೌಲಭ್ಯಗಳ ಕಲ್ಪನೆ, ಮತ್ತಿತರ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು,ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಬಹು ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತದ ಹಣದ ಹೂಡಿಕೆಯನ್ನು ಕೋರುತ್ತವೆ.ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಹೆಚ್ಚಾಗಿದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ಅಧಿಕ ಗಾತ್ರದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿರುತ್ತದೆ. ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಕೊರತೆಯ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚವು ನಿರ್ಬಂಧಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚದ ಗಾತ್ರವು ಕಡಿಮೆ ಇದ್ದರೆ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯೂ ಸಹ ಕಡಿಮೆ ಇರುತ್ತದೆ. ೩. ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯ ತೀವ್ರತೆ(Intensity of Price Rise): ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಗಾತ್ರವು ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯ ತೀವ್ರತೆಯಿಂದಲೂ ಸಹ ನಿರ್ಧಾರವಾಗುತ್ತದೆ. ಬೆಲೆಗಳು ರಭಸವಾಗಿ ಏರುತ್ತಿರುವ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಸರಕುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಹೆಚ್ಚಿನ ಗಾತ್ರದ ಹಣವು ಆವಶ್ಯಕವಾಗುವುದು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ. ಬೆಲೆಗಳು ಏರುತ್ತಿರುವ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಎಷ್ಟೇ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವನ್ನು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡಿದರೂ ಸಾಕಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಣವನ್ನು ಏರುತ್ತಿರುವ ಬೆಲೆಗಳೇ ನುಂಗಿ ಹಾಕುತ್ತದೆ. ಹಣದುಬ್ಬರ ಅಥವಾ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಹೆಚ್ಚಾಳವು ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದ ರೆ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಹೆಚ್ಚಳದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಸರಕುಗಳ ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳ ಬೆಲೆಗಳು ಅಧಿಕಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಅಂದರೆ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನಾಗಿಯೂ, ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯು ಸೃಷ್ಟಿಯಾದ ವಸ್ತುವಾಗಿಯೂ ಕೆಲಸ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಹೆಚ್ಚಳದೊಂದಿಗೆ ಸರಕುಗಳ ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳ ಬೆಲೆಗಳು ಏರುವುದೇನೋ ನಿಜ. ಆದರೆ ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯು ತೀವ್ರಗೊಂಡಂತೆ, ಬೆಲೆಗಳು ನಾಗಾಲೋಟದಲ್ಲಿ ಏರತೊಡಗಿ ಗಗನಚುಂಬಿಯಾದಂತೆ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿ ಚಲಾವಣೆಗೆ ಬಂದ ಹಣವೆಲ್ಲವೂ ಮಂಗಮಾಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಎಷ್ಟೇ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಚಲಾವಣೆಗೆ ತಂದರೂ ಏರುತ್ತಿರುವ ಬೆಲೆಗಳ ಮುಂದೆ ಸಾಕೆನಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಪೂರೈಕೆಯಾಗಿ ಚಲಾವಣೆಗೆ ಬಂದ ಹಣವೆಲವನ್ನೂ ಏರುತ್ತಿರುವ ಬೆಲೆಗಳೇ ನುಂಗಿಹಾಗುವುದರಿಂದ ಸೃಷ್ಟಿಯಾದ ವಸ್ತುವೇ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದಂತಹ ವಿಚಿತ್ರ ಘಟನೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು "ಹಣದುಬ್ಬರ ವಿರೋಧಾಭಾಸ"(paradox of inflation) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.ಆ ಪ್ರಕಾರ ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿದ್ದಗ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಅಧಿಕ ಗಾತ್ರದ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ತದ್ವಿರುದ್ದವಾಗಿ ಬೆಲೆಗಳ ಮಟ್ಟವು ಕಡಿಮೆ ಇರುವಾಗ ಅಥವ ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆಯು ನಿಧಾನವಾಗಿರುವ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಗಾತ್ರವು ಕಡಿಮೆ ಇದ್ದರೂ ಸಾಕಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಸರಕುಗಳ ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳ ಬೆಲೆಗಳು ಕಡಿಮೆ ಇರುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಕೊಳ್ಳಲು ಅಧಿಕ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಉದ್ಭವಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ೪. ಸರಕಾರದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ವೈಶಾಲ್ಯ(The Extent of Government Activities):

ಸರಕಾರದ ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದ್ದರೆ ಅಧಿಕ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಅಗತ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉಗಮಕ್ಕೆ ಮೊದಲು ಅರಕ್ಷಕ ರಾಷ್ಟ್ರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು(Police State) ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದಗ ಬಾಹ್ಯ ದಾಳಿಗಳಿಂದ ದೇಶದ ರಕ್ಷಣೆ ಹಾಗೂ ಆಂತರಿಕ ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ಸುವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಪಾಲನೆ ಮಾತ್ರ ಸರಕಾರದ ಕರ್ತವ್ಯಗಳಾಗುದ್ದವು. ಇಂತಹ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರವು ಕೈಗೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿರುವ ವೆಚ್ಚವು ತಗ್ಗಿದ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ ಹಣದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಮತ್ತು ಹಣದ ಪೂರೈಕೆ ಕಡಿಮೆ ಇರುವುದು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ. ಸುಖೀ ರಾಜ್ಯದ ಆಧುನಿಕ ಸರ್ಕಾರಗಳು ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಕಾನೂನು ಪಾಲನೆಯ ಜೊತೆಗೆ ಆರ್ಥಿಕಾಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಸಾಧನೆ ಹಾಗೂ ಆರ್ಥಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ವಿಪರೀತ ಮೊತ್ತದ ವೆಚ್ಚವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುವಂದಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ. ವಿವಿಧ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೊಳಿಸುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಧನಸಹಾಯ ನೀಡಿಕೆಯಂತಹ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲದೆ ಆಹಾರವಸ್ತುಗಳ ಕೊರತೆ, ನಿರುದೋಗ, ಬೆಲೆ ಏರಿಕೆ, ವಸತಿ ಸೌಕರ್ಯಗಳ ಅಭಾವ, ಅನೈರ್ಮಲ್ಯ ಮೊದಲಾದ ಆರ್ಥಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ನಿರ್ಮೂಲನಕ್ಕೆ ಸರ್ಕಾರಗಳು ವಿಸ್ತೃತವಾದ ಕಾರ್ಯಗಳಾನ್ನು ಹಮ್ಮಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ಅಪಾರ ಮೊತ್ತದ ಹಣವನ್ನು ಅಪೇಕ್ಷಿಸುತ್ತವೆ. ಆ ಮೇರಿಗೆ, ಸರ್ಕಾರದ ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಗಾತ್ರವು ಸಂಕುಚಿತವಾಗಿದ್ದರೆ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಸಾಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬದಲಾಗಿ ಸರ್ಕಾರದ ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದ್ದರೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಈಡೇರಿಸಲು ಅಧಿಕ ಮೊತ್ತದ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಅವಶ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.

೫. ಆಯವ್ಯಯದ ಸ್ವರೂಪ(Nature of the Budget): ಸರ್ಕಾರದ ಆಯವ್ಯಯವೂ ಸಹ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ಗಾತ್ರದಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಧಾರವಾಗಿದೆ. ಸರ್ಕಾರವು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಆಯವ್ಯಯದ(Surplus budget) ನೀತಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದರೆ ವೆಚ್ಚಗಿಂತ ವರಮಾನಗಳು ಅಧಿಕವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಅಂದರೆ ತೆರಿಗೆ ಮತ್ತಿತರ ಮೂಲಗಳಿಂದ ಸರ್ಕಾರವು ಅಧಿಕ ಮೊತ್ತದ ವರಮಾನವನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ ಕಡಿಮೆ ಮೊತ್ತದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ ಎಂದರ್ಥ. ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಂದ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಹೇರಳ ಮೊತ್ತದ ನಿಧಿಯು ವರ್ಗಾವಣೆಯಾಗುವುದರಿಂದ ಜನರ ಬಳಿ ಕಡಿಮೆ ಹಣ ಉಳಿವುತ್ತದೆ. ಈ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ತಗ್ಗುತದೆ. ಬದಲಾಗಿ, ಸರ್ಕಾರವು ಕೊರತೆ ಆಯವ್ಯಯದ (Deficit budget) ನೀತಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದರೆ ಅದರ ವರಮಾನಗಳಿಗಿಂತ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವೆಚ್ಚವು ಹೆಚ್ಚುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಜನರ ಬಳಿ ಇರುವ ಹಣದ ಗತ್ರ ವಿಕಸನಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ೬.ಉದ್ಯಮದ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳು(Business conditions): ಯಾವುದೊಂದು ಅರ್ಥ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಮವು ಉರ್ಜಿತಗೊಂಡಿದ್ದರೆ, ವ್ಯಾಪಾರವಹಿವಾಟುಗಳು ತುಂಬ ಬಿರುಸಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರೆ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ತಾನಾಗಿಯೇ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಬಿರುಸಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಉದ್ಯಮ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಕೆ ಅಧಿಕ ಮೊತ್ತದ ಹಣದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ತಲೆದೋರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಹಣದ ಚಲಾವಣೆಯ ವೇಗವೂ ಜಾಸ್ತಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಮೂಲಾರಂಭದ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆ(Rudimentary Economy)ಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಉದ್ಯಮ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಮಂದಗತಿಯಲ್ಲಿರುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಕಡಿಮೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಉದ್ಯಮ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಬಿರುಸಾಗಿ ನಡೆಯದಿರುವಂತಹ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯು ಕಡಿಮೆ ಇರುವುದು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ. ಏಕೆಂದರೆ ಇಂತಹ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಣಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೇಡಿಕೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ಹಾಗೂ ಹಣದ ಚಲಾವಣೆಯ ವೇಗವು ಮಂದಗತಿಯಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಆ ಪ್ರಕಾರ ಉದ್ಯಮದ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳು ಹಣದ ಪೂರೈಕೆಯ ನಿರ್ಧಾರದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗುತ್ತವೆ.