ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧ

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧ
Part of ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಇಂಡೋ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸಂಘರ್ಷಗಳು, ಮತ್ತು ಶೀತಲ ಸಮರ
ಕಾಲ: ಮಾರ್ಚ್ 26 – ಡಿಸೆಂಬರ್ 16, 1971 (8 ತಿಂಗಳುಗಳು, 2 ವಾರಗಳು ಮತ್ತು 6 ದಿನಗಳು) ಸ್ಥಳ: ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ (ಇಂದಿನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ) ಸ್ಪಿಲ್‌ಓವರ್‌ಗಳು: ಪೂರ್ವ ಮುಂಭಾಗ: ಭಾರತ–ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಗಡಿ ಭಾರತ–ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪರಾವೃತ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಭಾಗಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಮುಂಭಾಗ: ಭಾರತ-ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಗಡಿ ನಿಯಂತ್ರಣ ರೇಖೆ (ಕಾಶ್ಮೀರ) ಜೀರೋ ಪಾಯಿಂಟ್ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಾಗರ: ಬಂಗಾಳ ಕೊಲ್ಲಿ (ಪೂರ್ವ ಮುಂಭಾಗ) ಅರೇಬಿಯನ್ ಸಮುದ್ರ (ಪಶ್ಚಿಮ ಮುಂಭಾಗ) ಪರಿಣಾಮ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ-ಭಾರತ ಗೆಲುವು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಪಡೆಗಳ ಶರಣಾಗತಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಮಿಲಿಟರಿ ಅಧಿಕಾರಿಯ ದಂಗೆ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಕೈಬದಲು: ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ದಿಂದ ಪೀಪಲ್ಸ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್ ಆಫ್ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಾಗಿ ಬೇರ್ಪಟ್ಟಿತು.
ಕದನಕಾರರು
ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಭಾರತ (3–16 ಡಿ.)	ಪಾಕಿಸ್ತಾನ
ಸೇನಾಧಿಪತಿಗಳು
ರಾಜಕೀಯ: ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರೆಹಮಾನ್ ತಾಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಮಿಲಿಟರಿ: ಎಂ. ಎ. ಜಿ. ಉಸ್ಮಾನಿ ಎಂ. ಎ. ರಬ್ ಎ. ಕೆ. ಖಾಂಡ್ಕರ್ ಜಿಯಾವುರ್ ರೆಹಮಾನ್ ಕೆ. ಎಂ. ಶಫಿಯುಲ್ಲಾ ಖಲೀದ್ ಮೊಶರಫ್ ಸ್ಯಾಮ್ ಮಾಣೆಕ್ಷಾ ಜಗಜಿತ್ ಸಿಂಗ್ ಅರೋರಾ	ರಾಜಕೀಯ:  ಯಾಹ್ಯಾ ಖಾನ್  ಹಮೀದ್ ಖಾನ್ ಟಿಕ್ಕಾ ಖಾನ್ ಅಬ್ದುಲ್ ಮೊತಲೆಬ್ ಮಲಿಕ್ ಮಿಲಿಟರಿ: ಎ. ಎ. ಕೆ. ನಿಯಾಜಿ ರಾವ್ ಫರ್ಮಾನ್ ಅಲಿ ಖಾದಿಮ್ ಹುಸೇನ್ ರಾಜಾ ಮಿಲಿಟಿಯಸ್: ಗುಲಾಮ್ ಅಜಮ್ ಸೈಯದ್ ಖ್ವಾಜಾ ಖೈರುದ್ದೀನ್ ಮೋತಿಯುರ್ ರೆಹಮಾನ್ ನಿಜಾಮಿ ಫಜಲುಲ್ ಚೌಧರಿ
ಬಲ
175,000 250,000	~91,000 ನಿಯಮಿತ ಪಡೆಗಳು 280,000 ಅರೆಸೈನಿಕ ಪಡೆಗಳು ~25,000 ಸೈನಿಕರು
ಮೃತರು ಮತ್ತು ಗಾಯಾಳುಗಳು
~30000 ಜನರು ಸತ್ತರು 1,426–1,525 ಸಾವುಗಳು 3,611–4,061 ಗಾಯಗೊಂಡವರು	5,866 ಮಂದಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದಾರೆ ~10,000 ಗಾಯಾಳುಗಳು 90,000–93,000 ಸೆರೆಹಿಡಿಯಲಾಗಿದೆ (ಇದರಲ್ಲಿ 79,676 ಸೈನಿಕರು ಮತ್ತು 10,324–12,192 ಸ್ಥಳೀಯ ಸೇನಾಪಡೆಗಳು ಸೇರಿವೆ.)
ನಾಗರಿಕರ ಸಾವುಗಳು: ಅಂದಾಜು 300,000 ರಿಂದ 3,000,000.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಬಂಗಾಳಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದಿ ಮತ್ತು ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಣಯ ಚಳವಳಿಯ ಉದಯದಿಂದ ಉಂಟಾದ ಸಶಸ್ತ್ರ ಸಂಘರ್ಷ, ಇದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮಿಲಿಟರಿ ಆಡಳಿತ-ಯಾಹ್ಯಾ ಖಾನ್ ಅವರ ಆದೇಶದ ಮೇರೆಗೆ-1971ರ ಮಾರ್ಚ್ 25ರ ರಾತ್ರಿ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿಯರ ವಿರುದ್ಧ ಆಪರೇಷನ್ ಸರ್ಚ್ ಲೈಟ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ನರಮೇಧ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಯುದ್ಧವು ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು.

ಹಿಂಸಾಚಾರಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ, ಬಂಗಾಳಿ ಮಿಲಿಟರಿ, ಅರೆಸೈನಿಕ ಪಡೆಗಳು ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕರಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ಗೆರಿಲ್ಲಾ ಪ್ರತಿರೋಧ ಚಳವಳಿಯಾದ ಮುಕ್ತಿ ಬಾಹಿನಿ ಸದಸ್ಯರು, ಯುದ್ಧದ ಆರಂಭಿಕ ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಪಟ್ಟಣಗಳು ಮತ್ತು ನಗರಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಮಿಲಿಟರಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಸಾಮೂಹಿಕ ಗೆರಿಲ್ಲಾ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಮೊದಲಿಗೆ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನೆಯು ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಆವೇಗವನ್ನು ಪಡೆಯಿತು, ಆದರೆ ಬಂಗಾಳಿ ಗೆರಿಲ್ಲಾಗಳು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನೌಕಾಪಡೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಆಪರೇಷನ್ ಜಾಕ್ಪಾಟ್ ಸೇರಿದಂತೆ ವ್ಯಾಪಕ ವಿಧ್ವಂಸಕ ಕೃತ್ಯಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರತಿದಾಳಿ ನಡೆಸಿದರು, ಆದರೆ ಹೊಸದಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಾಯುಪಡೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮಿಲಿಟರಿ ನೆಲೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹಾರಾಟ ನಡೆಸಿತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಮೇಲೆ ಪೂರ್ವಭಾವಿ ವಾಯುದಾಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ನಂತರ, ಮುಕ್ತಿ ಬಾಹಿನಿಗೆ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ಭಾರತವು 1971ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ 3ರಂದು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿತು. ನಂತರದ ಇಂಡೋ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಯುದ್ಧವು ಎರಡು ರಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡುವುದನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು-ಪೂರ್ವ ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಧಿಸಿದ ವಾಯು ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಮತ್ತು ಮುಕ್ತಿ ಬಾಹಿನಿ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಮಿಲಿಟರಿಯ ಮಿತ್ರ ಪಡೆಗಳ ತ್ವರಿತ ಪ್ರಗತಿಯೊಂದಿಗೆ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು 1971ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ 16ರಂದು ಢಾಕಾದಲ್ಲಿ ಶರಣಾಯಿತು, ಇದು ಎರಡನೇ ಮಹಾಯುದ್ಧ ನಂತರ ಸಶಸ್ತ್ರ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಶರಣಾಗತಿ ಉಳಿದಿದೆ.

ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಮತ್ತು ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳು 1970ರ ಚುನಾವಣಾ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ನಂತರ ರೂಪುಗೊಂಡ ನಾಗರಿಕ ಅಸಹಕಾರ ಅಲೆಯನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸಲು ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಮಿಲಿಟರಿ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ವಾಯುದಾಳಿಗಳನ್ನು ಕಂಡವು. ಇಸ್ಲಾಮಿಸ್ಟ್ಗಳ ಬೆಂಬಲದೊಂದಿಗೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸೇನೆ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ನಡೆಸುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ತೀವ್ರಗಾಮಿ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸೇನಾಪಡೆಗಳಾದ ರಝಾಕರ್ಸ್, ಅಲ್-ಬದ್ರ್ ಮತ್ತು ಅಲ್-ಶಾಮ್ಸ್ ರಚಿಸಿತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಸೇನೆಯ ಸದಸ್ಯರು ಮತ್ತು ಬೆಂಬಲಿತ ಸೇನಾಪಡೆಗಳು ಸಾಮೂಹಿಕ ಹತ್ಯೆ, ಗಡೀಪಾರು ಮತ್ತು ನರಮೇಧ ಅತ್ಯಾಚಾರದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡಿದ್ದು, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದಿ ಬಂಗಾಳಿ ನಾಗರಿಕರು, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು, ಬುದ್ಧಿಜೀವಿಗಳು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರು ಮತ್ತು ಸಶಸ್ತ್ರ ಸಿಬ್ಬಂದಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾದ ನಿರ್ಮೂಲನ ಅಭಿಯಾನವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು. ರಾಜಧಾನಿ ಢಾಕಾ ಢಾಕಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಹತ್ಯಾಕಾಂಡ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಹತ್ಯಾಕಾಂಡಗಳ ದೃಶ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಬಂಗಾಳಿಗಳು ಮತ್ತು ಉರ್ದು ಮಾತನಾಡುವ ಬಿಹಾರಿಗಳ ನಡುವೆ ಪಂಥೀಯ ಹಿಂಸಾಚಾರ ಭುಗಿಲೆದ್ದಿತು. ಅಂದಾಜು 10 ದಶಲಕ್ಷ ಬಂಗಾಳಿ ನಿರಾಶ್ರಿತರು ನೆರೆಯ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದರು, ಆದರೆ 30 ದಶಲಕ್ಷ ಜನರು ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು.  

ಈ ಯುದ್ಧವು ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದ ಭೌಗೋಳಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿತು, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ವಿಶ್ವದ ಏಳನೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಹೊಂದಿರುವ ದೇಶವಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಮೈತ್ರಿಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ, ಯುದ್ಧವು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್, ಸೋವಿಯತ್ ಒಕ್ಕೂಟ ಮತ್ತು ಚೀನಾ ಒಳಗೊಂಡ ಶೀತಲ ಸಮರ ಉದ್ವಿಗ್ನತೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಸಂಗವಾಗಿತ್ತು. ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಬಹುಪಾಲು ಸದಸ್ಯ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು 1972ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಸಾರ್ವಭೌಮ ರಾಷ್ಟ್ರವೆಂದು ಗುರುತಿಸಿದವು.