ಸದಸ್ಯ:Keerthana dn/WEP2019-20

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಪೈಸಾ ಕಾ ಡುಕಾನ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ನಿಧಿಗಳಿಗೆ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದು, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಾತ್ರಿಯಿಂದ ಒಂದು ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಮುಕ್ತಾಯಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸಿನ ಸಾಧನಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಣದ ಬದಲಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [1] ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ಆರ್ಥಿಕತೆಗಳಂತೆಯೇ ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಖಜಾನೆ ಮಸೂದೆಗಳು ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯ ಕಾಗದದಿಂದ ಹಣವನ್ನು ಕರೆ ಮಾಡುವುದು, ಠೇವಣಿ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರಗಳು, ರೆಪೊಗಳು, ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ದರ ಒಪ್ಪಂದಗಳು ಮತ್ತು ತೀರಾ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಡ್ಡಿದರದ ವಿನಿಮಯದಿಂದ ಅನೇಕ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ.

ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಉಪ-ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ರೀತಿಯ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ. ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ನಿಧಿಗಳ ಪೂರೈಕೆದಾರರು ಮತ್ತು ಬಳಕೆದಾರರ ಸಾಲ ಮತ್ತು ಹೂಡಿಕೆಯ ಅವಶ್ಯಕತೆಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸಮತೋಲನ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಮೂಲಕ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ನಿಧಿಗಳ ಬೇಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಪೂರೈಕೆಯನ್ನು ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪಕ್ಕೆ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿದೆ.

ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಅಸಂಘಟಿತ ವಲಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ: ಹಣದಾಸೆದಾರರು, ಸ್ಥಳೀಯ ಬ್ಯಾಂಕರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಅನಿಯಂತ್ರಿತ ಬ್ಯಾಂಕೇತರ ಹಣಕಾಸು ಮಧ್ಯವರ್ತಿಗಳು (ಉದಾ. ಹಣಕಾಸು ಕಂಪನಿಗಳು, ಚಿಟ್ ಫಂಡ್‌ಗಳು, ನಿಧಿಗಳು); ಸಂಘಟಿತ ವಲಯ: ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಖಾಸಗಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕೇತರ ಹಣಕಾಸು ಕಂಪನಿಗಳು (ಎನ್‌ಬಿಎಫ್‌ಸಿ) ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಲೈಫ್ ಇನ್ಶುರೆನ್ಸ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಎಲ್‌ಐಸಿ), ಇಂಟರ್ನ್ಯಾಷನಲ್ ಫೈನಾನ್ಸ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್, ಐಡಿಬಿಐ, ಮತ್ತು ಸಹಕಾರಿ ವಲಯ.

ಉಪಕರಣಗಳು

೧. ಕರೆ / ಸೂಚನೆ / ಅವಧಿಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 2. ಮರುಖರೀದಿ ಒಪ್ಪಂದ (ರೆಪೊ ಮತ್ತು ರಿವರ್ಸ್ ರೆಪೊ) ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 3. ಖಜಾನೆ ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 4. ವಾಣಿಜ್ಯ ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 5. ವಾಣಿಜ್ಯ ಕಾಗದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ 6. ಠೇವಣಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರ 7. ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್. 8. ನಗದು ನಿರ್ವಹಣಾ ಮಸೂದೆ (ಸಿಎಂಬಿ).

೧.ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ಕರೆ ಮಾಡಿ

ಕಾಲ್ ಮನಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಹಾರದಲ್ಲಿ ಬೇಡಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಮರುಪಾವತಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಮುಕ್ತಾಯ ಅವಧಿಯು ಒಂದು ದಿನದಿಂದ 14 ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಎಸ್.ಕೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕರೆ ಸಾಲಗಳನ್ನು ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ಒದಗಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ನಡುವೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬುಲಿಯನ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಮತ್ತು ಷೇರು ವಿನಿಮಯ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯವಹರಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಮುರಂಜನ್ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದ್ದಾರೆ. [3] ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಭಾರತೀಯ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಿ, ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು, ಡಿಸ್ಕೌಂಟ್ ಮತ್ತು ಫೈನಾನ್ಸ್ ಹೌಸ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ಲಿಮಿಟೆಡ್. ಟ್ರಸ್ಟ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಯುಟಿಐ), ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಬ್ಯಾಂಕ್ (ನಬಾರ್ಡ್) ಸಾಲ ನೀಡುವವರಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಭಾಗವಹಿಸಬಹುದು. ಕಾಲ್ ರೇಟ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಾಲ್ ಮನಿ ಸಾಲಗಳಿಗೆ ಪಾವತಿಸುವ ಬಡ್ಡಿದರವು ಹೆಚ್ಚು ಬಾಷ್ಪಶೀಲವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

೨.ಖಜಾನೆ ಬಿಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ

ಖಜಾನೆ ಮಸೂದೆಗಳು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಸಾಲ ಪಡೆಯುವ ಸಾಧನವಾಗಿದ್ದು, ರಿಯಾಯಿತಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಮಿಸರಿ ನೋಟುಗಳಾಗಿ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಪಡೆದ ಆಸಕ್ತಿಯು ರಿಯಾಯಿತಿಯಾಗಿದೆ, ಅದು ಅವರಿಗೆ ನೀಡಲಾಗುವ ಬೆಲೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವಿಮೋಚನಾ ಮೌಲ್ಯದ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಾಗಿದೆ. ಅವರು ಇಳುವರಿ ಮತ್ತು ಡೀಫಾಲ್ಟ್ ಅಪಾಯವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಒಂದು ವರ್ಗೀಕರಣದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಖಜಾನೆ ಬಿಲ್‌ಗಳನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ, ಟ್ಯಾಪ್ ಮತ್ತು ಹರಾಜು ಬಿಲ್‌ಗಳಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಸುಧಾರಣೆಗಳು

ಭಾರತೀಯ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಹೀಗಿವೆ: - ಬಡ್ಡಿದರದ ಅನಿಯಂತ್ರಣ: ಇತ್ತೀಚಿನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರವು ಉದಾರ ಸ್ವಭಾವದ ಬಡ್ಡಿದರ ನೀತಿಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಕಾಲ್ ಮನಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಸೀಲಿಂಗ್ ದರಗಳು, ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಠೇವಣಿಗಳು, ಬಿಲ್‌ಗಳ ಮರುಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿತು. ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಬಡ್ಡಿದರದ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಮಿತಿಯೊಳಗೆ ನೋಡಲು ಸೂಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಅನಿಯಂತ್ರಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ಕೆಲವು ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಶಕ್ತಿಗಳ ಕೆಲಸದಿಂದ ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮನಿ ಮಾರ್ಕೆಟ್ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್ (ಎಂಎಂಎಂಎಫ್): ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯ ಹೂಡಿಕೆ ಆದಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ, ಆರ್‌ಬಿಐ 1992 ರ ಏಪ್ರಿಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಮನಿ ಮಾರ್ಕೆಟ್ ಮ್ಯೂಚುಯಲ್ ಫಂಡ್‌ಗಳನ್ನು (ಎಂಎಂಎಂಎಫ್) ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು. ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಘಟಕಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಎಂಎಂಎಂಎಫ್‌ಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ. 50 ಕೋಟಿ ಹೂಡಿಕೆಯ ಮೇಲಿನ ಮಿತಿಯನ್ನು ಸಹ ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗಿದೆ. ಐಡಿಬಿಐ ಮತ್ತು ಯುಟಿಐನಂತಹ ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಇಂತಹ ಹಣವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿವೆ. ಡಿಎಫ್‌ಐ ಸ್ಥಾಪನೆ: ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ದ್ರವ್ಯತೆ ನೀಡಲು 1988 ರ ಏಪ್ರಿಲ್‌ನಲ್ಲಿ ರಿಯಾಯಿತಿ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಮನೆ (ಡಿಎಫ್‌ಹೆಚ್‌ಐ) ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ಆರ್‌ಬಿಐ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಜಂಟಿಯಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದವು. ಭಾರತೀಯ ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಸ್ಥಿರಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಡಿಎಫ್‌ಹೆಚ್‌ಐ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ. ಲಿಕ್ವಿಡಿಟಿ ಅಡ್ಜಸ್ಟ್ಮೆಂಟ್ ಫೆಸಿಲಿಟಿ (ಎಲ್‌ಎಎಫ್): ಎಲ್‌ಎಎಫ್ ಮೂಲಕ, ಆರ್‌ಪಿಐ ರೆಪೊ ವಹಿವಾಟಿನ ಮೂಲಕ ಮುಂದುವರಿದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಹಣ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿದೆ. ಹಣಕಾಸಿನ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು ಚುಚ್ಚುಮದ್ದಿನ ಮೂಲಕ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿನ ದ್ರವ್ಯತೆಯನ್ನು LAF ಸರಿಹೊಂದಿಸುತ್ತದೆ. ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಹಿವಾಟುಗಳು: ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ವಹಿವಾಟಿನಲ್ಲಿ ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವ್ಯವಹಾರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಲು ಆರ್‌ಬಿಐಗೆ ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಸಿಸಿಐಎಲ್ ಸ್ಥಾಪನೆ: ಕ್ಲಿಯರಿಂಗ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (ಸಿಸಿಐಎಲ್) ಅನ್ನು ಏಪ್ರಿಲ್ 2001 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು